İbrâhîm Abdülkâdir el-Mâzinî’nin Şiirinde Pesimizm

Year 2025, Volume: 24 Issue: 1, 197 - 221, 30.06.2025

Emine Merve Aytekin , Halim Öznurhan

https://doi.org/10.14395/hid.1614003

Abstract

Şiir, kısaca bireyin iç dünyasındaki duyguların bazen kafiyeli bazen kafiyesiz bir biçimde dışa yansıması şeklinde ifade edilebilir. Şairin şiirinin teşekkülünde, yaşadığı dönemin sosyo-politik koşulları ve bireysel tecrübeleri devreye girmektedir. Dolayısıyla bir şiiri tek başına, ait olduğu bağlamdan kopararak değerlendirmek yanıltıcı sonuçlar verebilir. Zira şairin her bir şiiri, ulusal ve evrensel şiir düzleminde anlamlı bir yere sahiptir. Bu itibarla, şairin şiirleri; onun bakış açısını, şiirin oluştuğu nesnel ortamın tarihsel, toplumsal, estetik, ideolojik ve psikolojik unsurlarını, ayrıca milli ve evrensel şairlerle ilişkilerini yansıtan birçok parametreyi barındırır. Bu parametreler, şiirin temasını, üslubunu ve biçimini şekillendirir. Bu çalışmaya konu olan pesimizm; bireyin umutlarını gerçekleştirememesi, psikolojik ve fiziksel zorluklar yaşaması ya da toplumsal ve siyasal koşulların olumsuz etkileri nedeniyle ortaya çıkan; her şeyde olumsuzluğu öne çıkaran, dünyayı üzüntü, umutsuzluk, acı ve ölüm düşünceleriyle değerlendiren bir algı biçimi ve ruh durumu olarak tanımlanmaktadır. Edebiyatta da yer edinen bu temayül, özellikle romantik akıma mensup edebiyatçıların yaşadıkları dönemsel şartlar ve bireysel tecrübeler neticesinde çeşitli anahtar kavramlar aracılığıyla eserlerine yansımıştır. Yaşam koşulları, savaşlar, toplumsal sınıf farklılıkları, siyasi koşulların bozulması, bireysel kaygılar ve kişisel hayat tecrübeleri gibi sebeplerin etkisiyle hiciv, ağıt, yalnızlık, keder, ölüm, dünyayı olduğu gibi kabullenememe ve dolayısıyla gerçeklikten kaçış, duygusal çatışma ve gençliğin tükenmesi gibi temalar bu anahtar kavramlar arasında sayılabilir. Batı edebiyatında Walter Scott (ö. 1832), Lord Byron (ö. 1824); Türk edebiyatında Recâizâde Mahmud Ekrem (ö. 1915), Cenap Şehabettin (ö. 1934); Arap edebiyatında ise Ebü’t-Tayyib el-Mütenebbî (ö. 965), Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî (ö. 1057), Abdurrahman Şükrî (ö. 1958) ve İbrâhîm Abdülkâdir el-Mâzinî (ö. 1949) gibi edebiyatçılar kimi zaman pesimist bir dünya görüşü ile kimi zamanda bir akımın etkisi ile eserlerine bu yönelimi yansıtmışlardır. Dîvân Ekolü’nün üç temsilcisinden biri olan Mâzinî de şiirlerinde, özel hayatındaki melankolik ruh halleri, sosyal statüsündeki köklü değişimler ve istikrarsızlıklar gibi soyut durumların yanı sıra fiziksel görünüm ve rahatsızlıklar gibi somut sebepler ile karamsarlığa meyletmiştir. Bu çalışma, yorumlayıcı bir perspektif ile nitel bir araştırma yöntemi olan veri analizi metodunu kullanarak romantik bir şair olan Mâzinî’nin şiirlerinde pesimizm olgusunun tezahürlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, çalışmaya konu olan şairin pesimizme yönelmesinde etkili olan genel ve özel faktörleri analiz ederek, bu yönelimin şiirinde hangi anahtar kavramlar ile vücut bulduğunu açıklığa kavuşturmak da bu makalenin hedefidir. Türk ve Batı akademisinde Mâzinî’nin romancılığı ve öykücülüğü üzerine makale ve tez türünde çalışmalar yapılmış olmakla beraber şiirlerindeki pesimist yönelimi üzerine yapılmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Arap dünyasında ise Mâzinî’nin roman, şair ve edebî eleştirmen kimliği üzerine yapılan çalışmalara ulaşılmıştır; fakat farklı şairlerde pesimizm konusu üzerine çeşitli makale ve tez türünde çalışmalar yapılmış olmakla beraber Mâzinî’nin şiirinde pesimizmin izlerine dair ilmî bir araştırma bulunmamaktadır. Şiirinde bu eğilimin belirgin bir biçimde varlık gösterdiği bir şair üzerine bu minvalde bir çalışmanın bulunmaması, literatürde bir boşluk oluşturmaktadır. Bu çalışma, söz konusu eksikliğe yönelik akademik bir girişim olarak değerlendirilebilir. Giriş bölümünde, çalışmaya temel teşkil edecek genel bilgiler verildikten sonra, tekrara düşmemek ve makalenin kapsamını aşmamak adına Mâzinî’nin hayatına ilişkin ayrıntılı bilgilere yer verilmemiştir. Bununla birlikte, okuyucunun zihninde şairin bu eğilimine dair çerçeve oluşmasını sağlamak amacıyla bazı kişisel bilgilere kısaca değinilmiştir. Ardından, şairin şiirlerindeki pesimizmin tezahürlerini ortaya koymak amacıyla, onun Dîvânü'l-Mâzinî isimli şiir divanından örnek mahiyetinde belirli sayıda şiir incelenmiştir. Bağlama göre şairin bazı şiirlerinden kesitler aktarılırken bazı şiirlerin tamamı verilmiştir. İncelenen bu şiirlerde öne çıkan kavramların ölüm, varoluşsal krizden hareketle hiçlik duygusu, ıstırap ve hüzün olduğu tespit edilmiştir. Bu doğrultuda çalışma, başlangıçları ve sonları gözlemleyip trajik hadiseleri analiz etme yeteneği güçlü olan şairin şiir dünyasına yönelik daha derinlikli ve çözümleyici çalışmalara zemin sunmayı hedeflemektedir.

Keywords

Arap Dili ve Edebiyatı , Modern Arap Şiiri , Dîvân Ekolü , İbrâhîm Abdülkâdir el-Mâzinî , Pesimizm

Pessimism in the Poetry of Ibrāhīm ʿAbd al-Qādir al-Māzinī

Abstract

Poetry can be briefly defined as the external expression of an individual's inner emotions, sometimes in rhymed and sometimes in unrhymed form. In the formation of the poet's poetry, the socio-political conditions of the period in which he lived and his personal experiences come into play. Therefore, evaluating a poem on its own, detached from the context to which it belongs, may yield misleading results. Because each poem of the poet has a meaningful place on the plane of national and universal poetry. In this respect, the poet's poems contain many parameters that reflect his point of view, the historical, social, aesthetic, ideological and psychological elements of the objective environment in which the poem was formed, and his relations with national and universal poets. These parameters shape the theme, style, and form of the poem. Pessimism, which is the subject of this study, is defined as a form of perception and state of mind that emerges due to the individual's inability to realize his hopes, experiencing psychological and physical difficulties, or the negative effects of social and political conditions; emphasizing negativity in everything, evaluating the world with thoughts of sadness, hopelessness, pain and death. This tendency, which has also found a place in literature, was reflected in the works of literary figures, especially those belonging to the romantic movement, through various key concepts as a result of the periodic conditions and individual experiences they lived through. Themes such as satire, elegy, loneliness, grief, death, the inability to accept the world as it is and thus escape from reality, emotional conflict and the exhaustion of youth can be counted among these key concepts due to reasons such as living conditions, wars, social class differences, deterioration of political conditions, individual concerns and personal life experiences. In Western literature, Walter Scott (d. 1832), Lord Byron (d. 1824); in Turkish literature, Recâizâde Mahmud Ekrem (d. 1915), Cenap Şehabettin (d. 1934); and in Arabic literature, Abū Ṭayyib al-Mutanabbī (d. 965), Abū al-ʿAlāʾ al-Maʿarrī (d. 1057), ʿAbd al-Raḥmān Shukrī (d. 1958), and Ibrāhīm ʿAbd al-Qādir al-Māzinī (d. 1949) reflected this tendency in their works, sometimes with a pessimistic worldview and sometimes with the influence of a movement. Māzinī, one of the three representatives of the Dīwān School, also tended to pessimism in his poetry for abstract reasons such as melancholic moods in his private life, radical changes and instabilities in his social status, as well as concrete reasons such as physical appearance and ailments. This study aims to examine the manifestations of pessimism in the poetry of Māzinī, a romantic poet, using data analysis the method, a qualitative research method with an interpretive perspective. Furthermore, the article seeks to analyze the general and specific factors that influence the poet's tendency towards pessimism and to clarify the key concepts that this tendency is expressed in his verse. Although articles and theses on Māzinī’s novelism and storytelling have been published in Turkish and Western academia, there is no focused scholarly inquiry on his pessimistic tendency in his poetry. In the Arab world, there are studies on Māzinī's identity as a novelist, poet and literary critic; however, although there have been various articles and theses on pessimism in different poets, there is no scholarly research on the traces of pessimism in Māzinī's poetry. The absence of such a study on a poet in whose works this tendency is clearly evident represents a notable gap in the literature. This study can be regarded as an academic initiative aimed at addressing that deficiency. After providing general background information to serve as a foundation in the introduction, detailed biographical data about Māzinī have not been included in order to avoid repetition and to avoid exceeding the scope of the article. However, in order to provide the reader with a framework regarding the poet’s tendency toward pessimism, certain biographical details have been briefly mentioned. Then, in order to reveal the manifestations of pessimism in the poet's poems, a certain number of poems from his poetry divan, Dīwān al-Māzinī, were analyzed as examples. In line with the thematic framework, selected excerpts from certain poems are presented, while some are included in full. It has been determined that the predominant concepts in the analyzed poems are death, existential crisis leading to a sense of nothingness, anguish and sorrow. In this respect, the study aims to lay the groundwork for more in-depth and analytical investigations into the poetic world of a poet who possesses a strong capacity to observe beginnings and endings and to analyze tragic events.

Keywords

Arabic Language and Literature , Modern Arabic Poetry , The Dīwān School , Ibrāhīm ʿAbdulkādir al-Māzinī , Pessimism

References

• ‘Abdü’l-halîm, ‘Abdü’l-latîf. el-Mâzinî şâ‘iru’n-nefs ve’l-hayât. Kahire: Dâru’l-Mısriyyeti’l-Lubnâniyye, 1998.
• ‘Asîrî, İbrâhîm b. Yahyâ b. Ahmed. “et-Teşâum fî şi‘ri’l-‘Akkâd: er-ru’ye ve’l-edâh”. Mecelletu kulliyeti’l-luğati’l-’Arabiyyeti bi’l-Kâhire 44 (2024), 623-732.
• Abedi, Farzad. “Zeus Kültündeki Greko-Pers Etkileşimler”. Journal of Universal History Studies 2/2 (2019), 269-287.
• Aktaş, Şerif. Şiir Tahlili -Teori ve Uygulama-. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Ayyıldız, Mustafa-Birgören, Hamdi. Edebiyat Bilgi ve Kuramları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Badawî, Modammed Mustafa, “al-Māzinī the Novelist”. Journal of Arabic Literature 4 (1973), 112-145. https://www.jstor.org/stable/4182911
• Banabak, Leyla. İbrâhîm Abdulkâdir el-Mâzinî’nin Mîmî, Leylâ ve Fetâtu’l-Hâra Adlı Öykülerinin Teknik Açıdan İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Brugman, Jan. An Introduction to the History of Modern Arabic Literature in Egypt. Leiden: E. J. Brill, 1984.
• Calp, Mehrali. Edebiyat Bilgi ve Kuramları I. Ankara: Nobel Yayıncılık, 1. Basım, 2017.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 3. Basım, 1999.
• Çetin, Nurullah. Şiir Çözümleme Yöntemi. Ankara: Akçağ Yayınları, 15. Basım, 2019.
• Çetişli, İsmail. Batı Edebiyatında Edebî Akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Dayf, Şevkî. el-Edebü’l-‘Arabiyyu’l-mu‘âsır fî Mısr. Kahire: Dâru’l-me‘arif, 10. Basım, 1961.
• Delcî, Ahmed b. Ali. el-Fellâketu ve’l-meflûkûn. Mısır: Matba‘atu’ş-şa ‘b, 1322.
• Direkler, Emine. Modern Arap Şiirinde Dîvan Ekolü’nün Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Ekhtiar, Ousama-Sevinç, Eyüp. “Modern Arap Şiirinde Medresetü’d-divan’ın Teori ve Pratiği Arasındaki Çelişkiler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (2017), 83-101.
• Ekinci, İsmail-Çelik, Orhan. “İbrahim Abdulkadir el-Mâzinî ve ‘el-Bahs ‘ani’z-zeheb’ İsimli Hikâyesi”. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi 5/1 (2021), 168-189. http://dx.doi.org/10.30830/tobider.sayi.8.10
• Fâhûrî, Hannâ. el-Câmi‘ fî târîhi’l-edebi’l-‘Arabî: el-edebü’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1. Basım, 1986.
• Fuâd, Ni’mât Ahmed. Edebü’l-Mâzinî. Mısır: Mektebetü’l-hancî, 1954.
• Hâfâcî, Muhammed ‘Abdülmun’im. Dirâsât fi’l-edebi’l-‘Arabiyyi’l-hadîs ve-madârisih. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1. Basım, 1992.
• Hammûde, Muhammed Cibrîl Ebû’l-Futûh. “el-Mevt fî şi‘ri’l-Mâzinî (h. 1369/m. 1949): dirâse tahlîliyye fî dav’i’l-menheci’n-nefsî”. Mecelletu Kulliyyeti’l-luğati’l-‘Arabiyye bi Esyût 42 (2023), 3130-3228.
• Heykel, Ahmed. Tatavvuru’l-edebi’l-hadîs fî Mısr. Kahire: Dâru’l-me’ârif, 6. Basım, 1994.
• Hüseyin, Taha. el-Eyyâm. Kahire: Mektebetü’l-iskenderiyye, 1. Basım, 1992.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Mecmû’a mine’l-muhakkikîn. 20 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, Özel Basım, 2015.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. ‘Alî Cemâluddîn b. Manzûr Ruveyfi‘î. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1414/1993.
• İsmâ‘îl, ‘İzzeddîn. eş-Şi‘ru’l-‘Arabiyyi’l-mu‘âsır: kadâyâhu ve zevâhiruhu’l-fenniyye ve’l-ma’neviyye. Kahire: Dâru’l-fikri’l-ʿArabî, 3. Basım, 1966.
• Ka‘kî, Süreyya bnt. Beşîr b. Muhammed. et-Teşâum ‘inde Abdurrahman Şükrî: dirâse tahlîliye nakdiyye. Mekke: Câmi’atu ummi’l-kurâ, kulliyetu’l-luğati’l-’Arabiyyi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Kabbiş, Ahmed. Târîhu’ş-şi‘ri’l-‘Arabiyyi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1971.
• Keser, Adem. “İbrahîm Abdülkādir el-Mâzinî’nin Romanlarında Öne Çıkan Temalar”. Tasavvur-Tekirdağ İlahiyat Dergisi 9/1 (Haziran 2023), 295-323. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1247290
• Keser, Adem. İbrâhîm Abdulkâdir el-Mâzinî’nin Sundûku’d-Dunyâ Adlı Eserindeki Hikâyelerin Teknik ve Tematik Açıdan İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Keser, Adem. Modern Arap Edebiyatında İbrahim Abdulkadir el-Mâzinî ve Üç Romanı. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2023.
• Keser, Adem. Modern Arap Edebiyatında İbrahim Abdulkadir el-Mâzinî ve Üç Romanının Teknik ve Tematik Açıdan İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Kolcu, Ali İhsan. Edebiyat Kuramları: Tanım-Tenkit-Tahlil. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları, 1. Basım, 2008.
• Korkmaz, Ferhat. Başlangıcından Cumhuriyet’e Yeni Türk Şiirinde Melankoli. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
• Kur’ân Yolu. Erişim 30 Aralık 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Lefevere, Andre. Translating poetry: seven strategies and a blueprint. Amsterdam: Van Gorcum, 1975.
• Mâzinî, İbrâhîm ‘Abdülkâdir. Dîvânü’l-Mâzinî. 3 Cilt. Kahire: Müessesetü hindâvî, 2013.
• Mâzinî, İbrâhîm ‘Abdülkâdir. Fi’t-Tarîk. Kahire: Müessesetü hindâvî, 2010.
• Mâzinî, İbrâhîm ‘Abdülkâdir. Kissatu Hayâtin. Kahire: Müessesetü hindâvî, 2010.
• Mâzinî, İbrâhîm ‘Abdülkâdir. eş-Şi‘r: gâyâtuh ve vesâituh. Beyrut: Dâru’l-fikru’l-Lübnânî, 1990.
• Mendûr, Muhammed. Muhâdarât an İbrâhîm el-Mâzinî. y.y.: Câmi‘atu’d-duveli’l-‘Arabiyye ma‘hadu’d-dirâsâti’l-‘Arabiyyeti’l-‘âliyye, 1954.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları, 22. Basım, 2012.
• Munazzam, Hâdî Nazarî–Ahmedî, Hâtira. “et-Teşâum fî şi‘ri Ebu’l-‘Alâ el-Ma‘arrî ve ‘Abdurrahman Şükrî”. Mecelletu idâ’ât nakdiyyetu fi’l-edebeyni’l-‘Arabiyyi ve’l-Fârisî 12 (2013), 196-213.
• Polat, Hüseyin. “Dîvân Ekolü”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 16/42 (2016), 69-94.
• Sartre, Jean-Paul. Varoluşçuluk. çev. Asım Bezirci. İstanbul: Say Yayınları, 15. Basım, 1999.
• Sekkût, Hamdî–Jones, Marsden. ’Alâmu’l-edebi’l-mu‘âsır fî Mısr: silisiletu biyûgrâfiyyeti nakdiyyeti biblîyûgrâfiyyi 2: İbrâhîm ‘Abdülkâdir el-Mâzinî. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-Mısrî, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lubnânî, Kahire: bi’l-câmiati’l-Emrîkiyye, 2. Basım, 1987.
• Suveyf, Mustafa. el-Ususu’n-nefsiyye li ibdâ‘i’l-fenniyyi fi’ş-şi‘ri hâssa. Kahire: Dâru’l-me’ârif, 4. Basım, 1969.
• Şerîf, Ali Kâmil Ali. Zâhiratu’t-teşâum fî’ş-şi‘ri’l-‘Arabiyyi’l-kadîm ve’l-hadîs. Ürdün: Câmi’atu’l-‘ulûmi’l-İslâmiyyeti’l-‘Alemiyyi, kulliyetu’d-dirâseti’l-’ulyâ, Doktora Tezi, 2011.
• Taftalı, Oktay. Acının Eşiğinde Yaşama Felsefesi. İstanbul: Destek Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Yangın, Abdulmelik. İbrâhîm Abdulkâdir el-Mâzinî’nin Mensûr Eserlerinde İroni Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Ziriklî, Hayreddîn b. Muhammed b. ‘Ali b. Fâris. el-’Alâm kâmûsu terâcîm. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-‘ilmi li’l-melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Zor, Salih-Günday, Hüseyin. “Dîvân Grubu’nun Arap Şiirini Biçimsel ve Tematik Olarak Değerlendirmede Başvurduğu Kriterler”. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/39 (2020), 823-844. https://doi.org/10.21550/sosbilder.655711
• Zor, Salih. Dîvân Grubu’nun Modern Arap Edebiyatındaki Yeri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.