The Shaping Of Lebanon's Sectarian-Based Understanding Of Governance Based On Its Political History (1831-1943)

Yıl 2024, Sayı: 51, 269 - 290, 15.06.2024

Abdullah Ekinci , Abdullah Orak

https://doi.org/10.30623/hij.1409166

Öz

Lebanon is one of the countries that stands out in the Middle East with its historical heritage and cultural richness, as well as its geopolitical and geostrategic importance. The coexistence of various religious communities in the country has shaped its sectarian character. As a result, Lebanon has become a point where the Eastern and Western worlds meet, intersect and sometimes diverge.
In the second quarter of the twentieth century, Christian and Muslim communities in Lebanon had different visions for the future of Lebanon. At that time, two different concepts were used: "Lebanese Christians" and "Arab Muslims". In parallel with this, there were discussions among religious communities in the country about whether Lebanon should have a harmonious appearance with the Western or Eastern world. Ultimately, Maronite President Bechara el-Khoury and Sunni Prime Minister Riad al-Sulh achieved harmony between the Christian and Muslim communities in Lebanon under the name "National Pact". With the National Pact, Lebanon's sectarian understanding of governance was established.
The perspectives of different religious communities in Lebanon, their efforts to advance their interests, regional problems in the Middle East, and intense international influences on Lebanon have all driven the country towards instability. As a result, Lebanon witnessed a civil war that began in 1975 and lasted for fifteen years, but the conflicting interests of the country's religious communities were eventually reconciled, bringing the conflict to an end. However, today Lebanon sometimes comes to the fore with its political, social and economic problems. The problems that the country faces in various areas are largely due to the sect-based governance approach. This study aims to elaborate on the formation process of Lebanon's sectarian-based understanding of governance based on its political history. It is argued that it started to form in the nineteenth century and that this understanding became established following a century-long process.
To understand how Lebanon's sect-based governance approach has emerged, the present study focused on three periods: from the early nineteenth century to the third quarter of it, from the last quarter of the nineteenth century to the first quarter of the twentieth century, and from the establishment of Greater Lebanon to the adoption of the National Pact in 1943. The study included review, classification and analysis in line with a critical outlook in social science. First, document analysis, commonly preferred historical research method, was used. With this method, the context of the study was established by reviewing scholarly papers on this topic in the literature. Another method of the study was archival research. Documents related to the nineteenth century Ottoman-period Lebanon were accessed by investigating the Presidential Ottoman Archives (POA), and these documents were analysed in the study.
The present study concluded that the administrative changes and transformations in Lebanon during the second and third quarters of the nineteenth century were the initial steps in the formation of a sectarian understanding of governance in modern Lebanon. Furthermore, the perceptions and attitudes of religious communities towards each other and towards France during the establishment of Greater Lebanon and in the subsequent period formed the second step in the formation of the sectarian understanding of governance in Lebanon. Although the religious communities in Lebanon under French tutelage had different perspectives on the country, they agreed on the independence of Lebanon due to the conditions of the period in which they lived. As a result, they had to melt the wishes and obligations of the religious communities in a pot and accepted the National Pact. The sectarian-based governance approach became established in Lebanon with this Pact.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Lebanon, Religious Communities, National Pact, Confessionalism

Siyasi Tarih Temelinde Lübnan’ın Mezhebe Dayalı Yönetim Anlayışının Şekillenmesi (1831-1943)

Öz

Lübnan, jeopolitik ve jeostratejik öneminin yanı sıra tarihi mirası ve kültürel zenginliğiyle Ortadoğu’da ön plana çıkan ülkelerden biridir. Ülkede çeşitli dini toplulukların bir arada yaşaması ülkenin mezhepsel karakterini belirginleştirmiştir. Bu durumun bir sonucu olarak Lübnan, doğu ve batı dünyasının birleştiği, kesiştiği ve zaman zaman da ayrıştığı bir yer olmuştur.
XX. yüzyılın ikinci çeyreğinde Lübnan’daki Hristiyan ve Müslüman toplulukların Lübnan’ın geleceğine dair farklı tasavvurları bulunmaktaydı. Bu sırada “Lübnanlı Hristiyanlar” ile “Arap Müslümanlar” şeklinde iki farklı kavram kullanılmaktaydı. Bununla ilintili olarak ülkedeki dini toplulukların Lübnan’ın batı ya da doğu dünyasıyla uyumlu bir görünüme sahip olması gerektiği yönünde tartışmaları mevcuttu. Nihayetinde Marunî Cumhurbaşkanı Bişâre el-Hûrî ile Sünni Başbakan Riyâd es-Sulh “Ulusal Pakt” adı altında Lübnan’daki Hristiyan ve Müslüman toplulukların uyumunu sağladı. Ulusal Pakt’la Lübnan’ın mezhebe dayalı yönetim anlayışı yerleşik hale geldi.
Lübnan’daki farklı dinsel kimliklere sahip toplulukların her birinin ülkeye bakışı, bu toplulukların çıkarlarını geliştirme çabaları, Ortadoğu’daki bölgesel sorunlar ve Lübnan üzerinde uluslararası etkilerin yoğunlaşması ülkeyi istikrarsızlığa sürükledi. Lübnan 1975 yılında başlayan ve on beş yıl süren bir iç savaşa sahne oldu. Nihayetinde ülkedeki dini toplulukların çatışan menfaatleri bir noktada uzlaştırıldı ve çatışma ortamı sona erdirildi. Ancak günümüzde Lübnan zaman zaman siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlarla gündeme gelmektedir. Ülkenin çeşitli alanlarda karşılaştığı sorunlar büyük ölçüde mezhebe dayalı yönetim anlayışından kaynaklanmaktadır. Bu çalışmada siyasi tarih temelinde Lübnan’ın mezhebe dayalı yönetim anlayışının oluşum sürecinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Çalışmada Lübnan’ın mezhebe dayalı yönetim anlayışının XIX. yüzyılda oluşmaya başladığı ve bir asırlık sürecin sonucunda bu anlayışın yerleşik hale geldiği savunulmaktadır.
Lübnan’ın mezhebe dayalı yönetim anlayışının oluşum sürecini anlayabilmek adına araştırma üç dönem üzerine yoğunlaştırıldı. Bunlar; XIX. yüzyılın başlarından üçüncü çeyreğe uzanan dönem, XIX. yüzyılın son çeyreği ve XX. yüzyılın ilk çeyreğini kapsayan dönem ve Büyük Lübnan’ın kuruluşundan 1943 yılında Ulusal Pakt’ın kabul edilmesine uzanan dönemdir. Çalışmada eleştirel sosyal bilim anlayışı çerçevesinde tarama, tasnif ve tahlile yer verildi. Öncelikle, genel tarih araştırmaları yöntemlerinden kaynak taraması kullanıldı. Bu yöntemle literatürde araştırma konusu hakkında kaleme alınan akademik çalışmalar taranarak çalışmanın bağlamı kuruldu. Çalışmanın diğer bir yöntemi de arşiv taramasıdır. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde (BOA) tarama yapılarak XIX. yüzyıl Osmanlı Lübnan’ı ile ilgili belgelere ulaşıldı ve tahlil edilen bu belgelerden konu bağlamında istifade edildi.
Araştırma neticesinde, XIX. yüzyılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde Lübnan’ın idari yapısındaki değişim ve dönüşümlerin, modern Lübnan’da mezhebe dayalı yönetim anlayışının oluşumunda ilk basamak olduğu sonucuna varıldı. Yine Büyük Lübnan’ın kuruluşu ve takip eden süreçte ülkedeki dini toplulukların birbirlerine ve Fransa’ya karşı algı ve tutumlarının Lübnan’da mezhebe dayalı yönetim anlayışının oluşumunda ikinci basamağı oluşturduğu tespit edildi. Fransız vesayeti altındaki Lübnan’da dini toplulukların her ne kadar ülkeye bakış açıları farklı olsa da içinde yaşanılan dönemin koşullarının da etkisiyle Lübnan’ın bağımsızlığa kavuşması konusunda hemfikir oldukları, bu durumun neticesinde dini toplulukların istek ve zorunluluklarını bir potada eritmek durumunda kalarak Ulusal Pakt’ı kabul ettikleri, bu Pakt’la birlikte Lübnan’da mezhebe dayalı yönetim anlayışı yerleşik hale geldiği araştırmada ulaşılan diğer sonuçlardır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Lübnan, Dini Topluluklar, Ulusal Pakt, Konfesyonalizm

Kaynakça

• Acar, İrfan C. Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Akarlı, Engin Deniz. The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920. London: The Centre for Lebanese Studies and I.B.Tauris, 1993.
• Bilge, Mustafa L. “Lübnan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/244-246. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Cleveland, William L. Modern Ortadoğu Tarihi. çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
• Ekinci, Abdullah –Orak, Abdullah. “Bir Yol Ayrımına Doğru: Lübnan’da Mehmet Ali Paşa Yönetimi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (Aralık 2020), 225-240.
• Ellis, Kail C. “Greater Lebanon: The Problems of Integrating a Religiously and Ethnically Diverse Population”. Journal of South Asian and Middle Eastern Studies 42/4 (Summer 2019), 1-16.
• Farah, Caesar E. The politics of Interventionism in Ottoman Lebanon, 1830-1861. London: I.B. Tauris, 2000.
• Firro, Kais M. Inventing Lebanon: Nationalism and the State under the Mandate. London: I.B. Tauris, 2003.
• Gilmour, David. Lebanon: The Fractured Country. Oxford: Martin Robertson, 1983.
• Gökbilgin, M. Tayyib. “1840’tan 1861’e Kadar Cebel-i Lübnan Meselesi ve Dürziler”. Belleten Dergisi 10/ 40 (Ekim 1946), 641-703.
• Haddad, Simon. “The Political Transformation of the Maronites of Lebanon: From Dominance to Accommodation”. Nationalism and Ethnic Politics 8/2 (2002), 27-50.
• Hakim, Carol. The Origins of the Lebanese Nation Idea 1840-1920. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 2013.
• Harik, Iliya F. Politics and Change in a Traditional Society Lebanon, 1711-1845. Princeton: Princeton University Press, 1968.
• Harik, Iliya. “The Maronite Church and Political Change in Lebanon”. Politics in Lebanon. ed. Leonard Binder. 31-55. New York: John Wiley and Sons Inc., 1966.
• Harris, William. Lebanon: A History, 600 – 2011. New York: Oxford University Press, 2012.
• Hess, Clyde G. - Bodman, Herbert L. “Confessionalism and Feudality in Lebanese Politics”, Middle East Journal 8/1 (1954), 10-26.
• Hitti, Philip K. A Short History of Lebanon. New York: St. Martin’s Press, 1965.
• Hofman, Yıtzhak. “Mısır Yönetimi Altında Suriye ve Filistin’in İdaresi (1831-1840)”. çev. M. Hanefi Kutluoğlu. İlmi Araştırmalar 12 (Ocak 2001), 183-204.
• Hourani, Albert. “Lebanon: the Development of a Political Society”. Politics in Lebanon. ed. Leonard Binder. 13-29. New York: John Wiley and Sons Inc., 1966.
• Hourani, Albert. Arap Halkları Tarihi. çev. Yavuz Alogan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Hudson, Michael C. The Precarious Republic: Modernization in Lebanon. New York: Random House, 1968.
• Hudson, Michael C. “Democracy and Social Mobilization in Lebanese Politics”. Comparative Politics 1/2 (January 1969), 245-263.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi (Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri 1789-1856). Ankara: TTK Basımevi, 2011.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’dan Günümüze Ortadoğu’da Millet, Milliyet ve Milliyetçilik. çev. Recep Boztemur. İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Kayalı, Hasan. Jön Türkler ve Araplar: Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918). çev. Türkan Yöney. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Khalaf, Samir. Civil and Uncivil Violence in Lebanon: A History of the Internationalization of Communal Conflict. New York: Columbia University Press, 2002.
• Khalidi, Walid. Conflict and Violence in Lebanon: Confrontation in the Middle East. Cambridge: Center for International Affairs Harvard University, 1979.
• Khuri, Fuad I. “The Social Dynamics of the 1975-1977 War in Lebanon”. Armed Forces & Society 7/3 (Spring 1981), 383-408.
• Kutluoğlu, Muhammet Hanefi. “Kavalalı Mehmed Ali Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 25/62-65. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Lapidus, Ira M. İslâm Toplumları Tarihi. 2 Cilt. çev. Yasin Aktay, Mevlüde Ayyıldızoğlu Aktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Lapidus, Ira M. İslâm Toplumları Tarihi. çev. Yasin Aktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu: İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi. çev. Selen Y. Kölay. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2017.
• Mackey, Sandra. Lebanon: Death of a Nation. New York: Anchor Books, 1991.
• Makdisi, Ussama. The Culture of Sectarianism: Community, History, and Violence in Nineteenth-Century Ottoman Lebanon. Berkeley: University of California Press, 2000.
• Masters, Bruce. Osmanlı İmparatorluğu’nun Arapları 1516-1918: Sosyal ve Kültürel Bir Tarih. çev. Feray Çoşkun. İstanbul: Doğan Kitap, 2017.
• McGowan, Afaf Sabeh. “Historical Setting”, Lebanon: A Country Study, ed. Thomas Collelo. 1-37. Washington: Federal Research Division Library of Congress, 1989.
• Odeh, B.J. Lübnan’da İç Savaş: Çağdaş Bir Siyasal Tarih. çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Belge Yayınları, 1986.
• Özcan, Azmi. “İslâm/Doğuşu ve Yayılışı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/ 27-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Petran, Tabitha. The struggle over Lebanon. New York: Monthly Review Press, 1987.
• Picard, Elizabeth. Lebanon, A shattered Country: Myths and Realities of the Wars in Lebanon. Translated from the French by Franklin Philip. New York: Holmes & Meier, 2002.
• Rogan, Eugene. Araplar: Bir Halkın Tarihi. çev. Cem Demirkan. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2017.
• Salibâ, Luvîs. Lubnânu’l-Kebîr! Em Lubnân Hataun Târihiyyun?. Bîblûs: Dâr ve Mektebetu Bîblîyun, 2016.
• Salibi, Kamal S. “The Lebanese Identity”. Journal of Contemporary History 6/1 (1971), 76-81.
• Salibi, Kamal S. A House of Many Mansions: The History of Lebanon Reconsidered. London: I.B.Tauris & Co. Ltd, 1988.
• Salibi, Kamal S. The Modern History of Lebanon. New York: Caravan Books, 1993.
• Schlichts, Alfred. “The Role of Foreign Powers in the History of Lebanon and Syria from 1799 to 1861”, Journal of Asian History 14/2 (1980), 97-126.
• Shaw, Stanford J. ve Shaw, Ezel Kural. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. 2 Cilt. çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: E Yayınları, 2010.
• Soffer, Arnon. “Lebanon: Where Demography is the Core of Politics and Life”. Middle Eastern Studies 22/2 (April 1986), 197-205.
• Spagnolo, John P. France & Ottoman Lebanon 1861-1914. London: Ithaca Press, 1977.
• Tabbarah, Riad B. “Background to the Lebanese Conflict”. International Journal of Comparative Sociology 20/1-2 (January 1979), 101-121.
• Tibawi, A.L. A Modern History of Syria: including Lebanon and Palestine. London: Macmillan, 1969.
• Trablusi, Fawwaz. A History of Modern Lebanon. London: Pluto Press, 2007.
• Ülman, A. Halûk. 1860-1861 Suriye Buhranı: Osmanlı Diplomasisinden Bir örnek Olay. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1966.
• Ülman, Haluk. “1840-1845 Arasında Suriye ve Lübnan’ın Durumu ve Milletlerarası Politika”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 18/3 (1963), 243-268.
• Winslow, Charles. Lebanon: War and Politics in a Fragmented Society. London: Routledge, 1996.
• Zamir, Meir. The Formation of Modern Lebanon. Ithaca and London: Cornell University Press, 1985.
• Zeine, Zeine N. Türk Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu. çev. Emrah Akbaş. İstanbul: ARK Kitapları, 2020.
• Zisser, Eyal. Lebanon: The Challenge of Independence. London and New York: I.B.Tauris & Co Ltd, 2000.