19. YÜZYILDA BİR MISRÎ TAKİPÇİSİ HÂFIZ SA’DÎ’NİN MISRÎ DİLİNDEN ŞİİRLERİ

Yıl 2023, Sayı: 18 - BAHAR 2023, 1 - 14, 30.04.2023

Fettah Kuzu

https://doi.org/10.28981/hikmet.1207626

Öz

17. yüzyılın önemli mütefekkir ve mutasavvıflarından biri olan Niyâzî-i Mısrî, Türk tasavvuf tarihinde Ahmed Yesevî ile başlatılan irşat hareketinin Yûnus Emre ile devam eden serüveninde önemli bir köşe taşıdır. Mısrî’nin, şiirlerinde ele almış olduğu tasavvuf ile ilgili meseleler ve bunların ele alınış biçimi, kendisinden sonra yetişmiş birçok mutasavvıf ve şair için önemli bir ilham kaynağı olmuştur. 19. yüzyıl şairlerinden Hâfız Sa’dî, şiirlerinde Mısrî’nin ciddi bir tesirinin gözlemlendiği mutasavvıf şairlerdendir. Sa’dî, tasavvuf alanındaki bilgi ve birikimini, kaleme aldığı şiirlerinde oldukça orijinal semboller kullanarak muhatabına sunmaya çalışırken tasavvufun temel meselelerini, “vahdet-i vücûd” öğretisine ve bu öğretiye ait terminolojiye bağlı olarak ele almaya gayret etmiştir. Şair, şiirlerini kaleme alırken mutasavvıf şairlerin öncüsü denilebilecek Niyazi Mısrî’nin ve onun şiirlerinin etkisinde kalmıştır. Bu etki basit esinlenmelerin çok ötesinde bir mahiyet arz etmektedir. Öyle ki birçok şiirde Mısrî’nin mısralarının ya birebir aynı olarak ya da ufak tefek değişikliklerle kullanıldığına şahit olunmaktadır.
Sa’dî’nin çalışmaya konu olan şiirlerindeki benzer söylemler nazire geleneği çerçevesinde değerlendirmeye müsait bir görüntü arz etmemektedir. Dîvân’da birçok isme özel olarak kaleme alınan manzumelerin olmasına ya da birçok şiirde farklı isimlerin yer almasına karşın Mısrî’nin adının bir kez bile geçmemesi dikkat çekici bir unsurdur. Dolayısyla Sa’dî Mısrî’nin şiirlerini tanzir etmekten ziyade onun dil malzemesini ve yer yer üslup özelliklerini ödünçlemek ve taklit etmek suretiyle onun bir takipçisi olduğunu ima etmiştir. Bu noktada Sa’dî’nin, takipçisi olduğu Mısrî’yi taklit etmesi, esas amaç olan tasavvuf hakikatlerinin okura aktarımı hususunda onun fikirlerine ve bu fikirleri dile getirmede kullandığı söylem özelliklerine verdiği önemle açıklanabilecek mahiyettedir.
Bu çalışmada, Mısrî’nin Sa’dî üzerindeki poetik etkisi, her iki şairin birbirini andıran örnek beytleri ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hâfız Sa’dî, Tasavvuf, Şiir, Nazire, Mısrî

Kaynakça

• Bloom, Harold. (2008), Etkilenme Endişesi, (Çev.) Ferit Burak Aydar, Metis Yayınları, İstanbul.
• Durmuş, İsmail. (2006), Nazîre, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.32, s. 455-456, TDV Yayınları, İstanbul.
• Izutsu, Toshihiko. (2005), İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar-Kavramlar, (Çev.) Ahmed Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Köksal, Mehmet Fatih. (2006), Nazîre (Türk Edebiyatı), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.32, s. 456-458, TDV Yayınları, İstanbul.
• Kuzu, Fettah. (2021), Dîvânu Gülzâr Li-Hâfız Sa’dî (İnceleme, Metin, Tıpkıbasım), Grafiker Yayınları, Ankara.
• M. Es’ad Gâlib. (1968), Hüsn ü Aşk, (Haz.) Abdulbaki Gölpınarlı,, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• Niyazî-i Mısrî Halvetî. (2017), Dîvân-ı İlâhiyât, (Haz.) Mustafa Tatçı, H Yayınları, İstanbul.
• Parlatır, İsmail. (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, . Ankara. (https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir)