Epigrafik ve Arkeolojik Veriler Işığında Alexandria Troas’taki Kültler ve İkonografileri

Year 2024, Issue: 14, 91 - 108, 15.11.2024

Erhan Öztepe

Abstract

Kuzeybatı Anadolu’nun en büyük yerleşimlerinden biri olan Alexandria Troas antik kentinin, kuruluşundan itibaren yazılı kaynaklar ve arkeolojik buluntuların verdiği bilgiler ışığında çeşitli inanışlara ve kültlere ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Antik kentteki en eski kültlerin başında Apollon Smintheus kültü gelmektedir. Günümüzde yaklaşık olarak Çanakkale ili sınırlarını kapsayan Troas Bölgesi’nin en eski ve saygı gören kültlerinden olan Apollon kültü, Smintheus sıfatıyla Homeros’un İlyada Destanı’ndaki dizelerinde ilk kez karşımıza çıkmaktadır. Apollon Smintheus kültü, antik kentte kuruluş evresinden itibaren tanınsa da asıl güçlü ilişki Roma İmparatorluk Dönemi’nden itibaren, Gülpınar’daki Apollon Smintheus Tapınağı’nın Alexandria Troas’ın ana kült merkezi olmasıyla, MS 3. yüzyıla kadar sürmüştür. Apollon’un yanı sıra antik kentte varlığı bilinen Dionysos ve Aphrodite kültleri de yazıtlar yardımıyla tanınmaktadır. Roma Dönemi’yle birlikte sikkeler üzerindeki betimlerden tanıdığımız Tykhe de kent tanrıçası olarak antik kentte saygı gören kültlerden biri olmalıdır. Karia Bölgesi’nde Lagina’da bulunmuş olan MÖ 81 yılına tarihli Grekçe bir yazıt yoluyla kurabildiğimiz Hekate ile Alexandria Troas arasındaki dinî bağın erken Geç Helenistik Dönem’e kadar gittiği, son yıllarda Forum’da yürütülen kazılar sırasında bulunmuş olan farklı boyutlardaki üç gövdeli Hekate heykelleri ise kültün Roma Dönemi’ndeki varlığı ve kültün bu kentte daha eskiye dayandığının somut kanıtı niteliğindedir. Alexandria Troas’ın İmparator Augustus ile birlikte bir koloni yerleşimi haline gelmesinden sonra kente kazandırılan kültlerden biri de İmparatorluk kültüdür.

Keywords

Troas, Kült, Apollon, Smintheus, Hekate, Kybele, Tykhe

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Cults and Iconographies in Alexandria Troas in Light of Epigraphic and Archaeological Evidence

Abstract

Alexandria Troas, one of the largest settlements in northwestern Anatolia, has been home to various beliefs and cults since its foundation, as evidenced by both written sources and archaeological findings. One of the oldest cults in the ancient city is the cult of Apollo Smintheus. Among the oldest cults in the ancient city is the cult of Apollo Smintheus. This cult, one of the most ancient and revered in the Troas region -today roughly within the boundaries of the Çanakkale province- first appears in the verses of Homer’s Iliad under the epithet Smintheus. While the cult of Apollo Smintheus was recognized in Alexandria Troas from the city’s earliest phases, its strongest association occurred during the Roman Imperial Period, particularly as the Temple of Apollo Smintheus in Gülpınar became the city’s main cult center, persisting until the 3rd century CE. In addition to Apollo, the presence of the Dionysus and Aphrodite cults in the ancient city is confirmed through inscriptions. The goddess Tyche, known from depictions on coins during the Roman period, was likely one of the venerated cults, regarded as the city’s patron deity. A Greek inscription dated to 81 BCE in Lagina, located in the Caria region, reveals that the religious connection between Hecate and Alexandria Troas extends back to the early Late Hellenistic period. Furthermore, the discovery of three-bodied Hecate statues of varying sizes during recent excavations in the Forum provides tangible evidence of the cult’s presence during the Roman period. The Imperial cult was also introduced to the city following Emperor Augustus’ transformation of Alexandria Troas into a colony.

Keywords

Troas, Cult, Apollo, Smintheus, Hecate, Cybele, Tyche

Ethical Statement

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

References

• Akalın 2008
• Akalın, A. G., “Der hellenistische Synoikismos in der Troas”, Asia Minor Studien, 55, Bonn, 1-38.
• Akyürek Şahin 2004
• Akyürek Şahin, N. E., “Anadolu’da Hosios Kai Dikaios Kültü (Kutsal ve Adil Tanrı)”,Arkeoloji ve Sanat, 118, 1-18.
• Buruldağ 2017
• Buruldağ, E., Anadolu’nun Romalılaşma Sürecinde Troas Kolonileri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Cook, J. M., The Troad: An Archaeological and Topographical Study, Oxford.
• Çizmeli Öğün 2013
• Çizmeli Öğün, Z., “Smintheion’da Ele Geçen Sikke Buluntuları”, Smintheion: Apollon Smintheus’un İzinde, ed. A. Coşkun Özgünel, İstanbul, 135-140.
• Delivorrias-Berger Doer-Kossatz Deismann 1984
• Delivorrias, A.-Berger Doer, G.-Kossatz Deismann, A., “Aphrodite”, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae II, Zürich-Münich, 2-151.
• Ferguson 1985
• Ferguson, J., The Religions of the Roman Empire, New York.
• Feuser 2008
• Feuser, S., “Ein Torso der halbbkleideten Aphrodite Anadyomene”, Asia Minor Studien 55 Studien zum Antiken Kleinasien V., ed. E. Schwertheim, Bonn, 141-144.
• Franken 1996
• Franken, N., “ΙEPOΣ ΔΙΟΝΥΣΟΥ. Zu zwei neuen Inschriften aus Neandria”, Asia Minor Studien 22 Die Troas. Neue Forschungen II., ed. E. Schwertheim, H. Wiegartz, Bonn, 87-90.
• Görkay 2002
• Görkay, K., “An Early Imperial Podium Temple at Alexandria Troas”, Patris und Imperium: Kulturelle und politische Identität in den Städten der römischen Provinzen Kleinasiens in der frühen Kaiserzeit, Babesch Supplements 8, ed. C. Berns-H. von Hesberg-L. Vandeput and M. Waelkens, Leuven Peeters, 217-232.
• Gürdal 2013
• Gürdal, T., “Tuzla (Satnioeis) Roma Köprüsü”, Smintheion: Apollon Smintheus’un İzinde, ed. A. Coşkun Özgünel, İstanbul, 141-149.
• Homeros 2012
• Homeros, İlyada, çev. A. Ersoy, Panama Yayınları, Ankara.
• Jewett-Stupperich 2008
• Jewett, R.-Stupperich, R., “Wanderungen in der Troas”, Asia Minor Studien 65 Vom Euphrat bis zum Bosphorus Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65, ed. E. Winter, Geburtstag, Bonn, 349-357.
• Känel, R., “Hosios kai Dikaios”, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae V, 1-2, Zürich- München, 542-543.
• Kaplan 2016
• Kaplan, D., “Smintheion-Aleksandreia Troas Yolu Ne İçindi? Jeolojik, Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında Güzergâh ve İşlevi”, Anadolu-Anatolia, 42, 49-94.
• Kaplan 2021
• Kaplan D., “Panhellenik Kutsal Alanların Değişimi: Festivaller, Hamamlar, Atletizm ve Smintheion Örnekleri”, Anadolu-Anatolia, 47, 137-173.
• Karagöz 2002
• Karagöz, Ş., “Küçük Asya’ya Özgü Bir Tanrıça: Hekate”, Anadolu Araştırmaları, 16, 303-320.
• Karakuş 2018
• Karakuş, O. S., “Karadeniz ve Anadolu Kentlerinde Theos Hypsistos Kültü”, Anadolu Araştırmaları, Jahrbuch für Kleinasiatische Forschung, 21, 1-20.
• Katsonopoulou 2017
• Katsonopoulou, D., “Furher Insights on the Cult of Poseidon Helikonios in Helike (IV)” Helike V, Ancient Helike and Aigialeia Poseidon God of Earthquaks and Waters Cults and Sanctuaries, Proceedings of The Fifth International Conference, ed. D. Katsonopoulou, Athens, 17-33.
• Laporte 2011
• Laporte, J. P., “Alexandria Troas according to Louis-André de Lamamie, Chevalier de Clairac (April 1726)”, Asia Minor Studien 66, Bonn, 247-276.
• Mechikoff-Rieger-Tradakas 2011
• Mechikoff, R.-Rieger, B.-Tradakas, A., “Alexandria Troas Stadium Survey: Report on the first Campaign”, Asia Minor Studien 66 Studien zum antiken Kleinasien VII, ed. E. Schwertheim, Bonn, 181-191.
• Naumann 1983
• Naumann, F., Die Ikonographie der Kybele in der Phrygischen und der Griechischen Kunst, Verlag Ernst Wasmuth Tübingen.
• Petzl-Schwertheim 2006
• Petzl, G.-Schwertheim, E., Asia Minor Studien 58 Hadrian und die Dionysischen Künstler: drei in Alexandria Troas Neugefundene Briefe des Kaisers an die Künstler-Vereinigung, Bonn.
• Ricl, M., The Inscriptions of Alexandreia Troas, Inschriften Kleinasiens 53, Bonn.
• Römhild 2011
• Römhild, J. H., “Römische Bürger in der Troas”, Asia Minor Studien 66, Studien zum antiken Kleinasien VII, ed. E. Schwertheim, Bonn, 159-179.
• Özgünel 2001
• Özgünel, C., Smintheion: Troas’ta Kutsal Bir Alan, Ankara.
• Özgünel 2012
• Özgünel, A. C., “Apollon Smintheus Tapınağı ve Homeros”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Yıl Armağanı, Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011), ed. Orhan Bingöl, Aliye Öztan, Harun Taşkıran, Anadolu-Anatolia Supplement III., 2, Ankara, 475-488.
• Özgünel 2013
• Özgünel, A. C., “İlyada Destanı Işığında Apollon Smintheus Tapınağı”, Smintheion: Apollon Smintheus’un İzinde, ed. A. Coşkun Özgünel, İstanbul, 29-75.
• Özhan, T., “New Inscriptions from Smintheion: Dedications, Epitaphs, and Fragments”, Smintheion: In Search of Apollo Smintheus, ed. A. Coşkun Özgünel, İstanbul, 107-123.
• Özhan, T., “Anadolu’nun Antik Spor Yazıtları: 2 Aleksandreia Troas’ta Agon’lar ve Smintheion’dan Yeni Bir Yazıt Fragmanı”, Eskiçağ Yazıları 10-AKRON 13, yay. haz. A. Vedat Çelgin vd., Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 257-275.
• Plutarchus
• Greek and English text in Loeb Classical Library, Plutarch Lives. Themistocles and Camillus, Aristides and Cato Major, Cimon and Lucullus, translation by Bernadotte Perrin, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1914.
• Schwertheim 1996
• Schwertheim, E., “Inschriften aus Alexandreia Troas, Antandros, Skepsis und Kebren”, Asia Minor Studien 22, Die Troas. Neue Forschungen II., ed. E. Schwertheim-H. Wiegartz, Bonn, 99-124.
• Schwertheim 2004
• Schwertheim, E., “Die Ausgrabungen in Alexandreia Troas im Jahre 2004”, Historisch- Archäologischer Freundeskreis e. V, Münster, 21-27.
• Schwertheim 2008
• Schwertheim, E., “Neues zur Frühgeschichte der Römischen Kolonie in Alexandria Troas”, Asia Minor Studien 55 Studien zum Antiken Kleinasien V., Bonn, 173-183.
• Simon, E., “Kybele”, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae VIII, Zürich-Münich, 744- 766.
• Şahin, Ç., Die Inschriften von Stratonikeia, Inschriften Kleinasiens 22, 1, Bonn.
• Şahin Öztepe 2001
• Şahin, Öztepe, H., “Roma Dönemi Köprüleri ve Anadolu Örnekleri”, İDOL, S. 11, 12-18.
• Tanrıöver 2016
• Tanrıöver, A., “Kybele in Alexandria Troas”, Ömer Özyiğit’e Armağan, Studies in Honour of Ömer Özyiğit, ed. E. Okan-C. Atilla, İstanbul, 405-412.
• Vogt, S., Römische İdealplastik Norditalien, Köln.
• Weinstock 2001
• Weinstock, H., “Menophantos”, Künstlerlexicon der Antike, ed. R.Vollkommer, München, 506-507.