Research Article
Year 2021,
Volume: 19 Issue: 2, 361 - 369, 31.12.2021
Abstract
Genelde Şî‘î muhaddislerin, kendilerine ait hadis usulü eserlerinde hadis terimlerini tanıtırken getirdiği örnekler kendi hadis kitaplarından değildir. Aksine onlar, Ehl-i Sünnet âlimlerin zikrettiği Sunnî rivâyetlerini zikretmekle iktifa etmektedirler. Biz ise bu ça-lışmada, ele alınan hadis ıstılahlarına, Şî‘î kaynaklarından hareketle Şî‘î rivâyetlerini örnek verme yolunu tercih ettik. Bu Bağlamda, esasen her biri zayıf hadisin alt terimleri olan toplam on üç farklı ıstılâhı kendi kaynaklarından hareketle öğrneklendirmeye ça-lıştık. Söz konusu terimler şunlardır: el-Metrûk, el-Metrûh, eş-Şâz, el-Musahhaf, el-Kâsir, el-Mühmel, el-Muztarib, el-Mechûl, el-Mu‘ellel, el-Müdrec, el-Maklûb, el-Mezîd, el-Münker.
References
- Abtahî, Seyyit Muhammed Ali (Doğum 1349), Tehzîbu’l-Makâl fi Tenkîhi Kitabi Ricâli’n-Necâşî, 2. Baskı, 1417.
- Allame Hillî, Ebû Mansûr el-Hasen b. Yûsuf b. Muttahhar el-Esedî (v. 726), Hulâsatü’l-Ekvâl (Ricâlu’l-Allâme), thk: Cevvâd el-Kayyûmî, Muessesetu Naşri’l-Fekâhe, 4. Baskı, 1431.
- Ekrem Barekât, Durûsun fî İlmi’d-Dirâye, Dâru’s-Safve Beyrut, 1. Baskı, 1430/2009.
- el-Mîrza, Ebu’l-Hasen eş-Şa‘rânî, (v. 1393), Ta’lîkun ala Şerhi el-Mevla Muhammed Salih el-Mazenderâni ala el-Kafi, el-Mektebetu’-İslamiyye Tahran,
- Hurr ‘Âmilî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (v. 1104), Vesâilu’ş-Şî‘a, thk: Muessesetu Âli’l-Beyit (a.s.) li İhyâi’t-Turas, 2. Baskı, 1414.
- İbn Tâvûs, Ebu’l-Muzaffer Gıyâsüddîn Abdu’l-Kerîm b. Ahmed el-Hüseynî, (v. 693), Ferhetu’l-Gariy fî Ta‘yîni Kabri Emîri’l-Mü’minîn Ali, thk: Muhammed Mehdi Necef, el-Utbetu’l-Aleviyye el-Mukaddese, 1. Baskı, 1431/2010.
- İbnu’l-Gadâirî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. el-Huseyn el-Vâsıtî el-Bağdâdî (v. 450), er-Ricâl, thk: Muhammed Rıza Hüseynî, Dâru’l-Hadîs Kum, 1. Baksı, H. 1364.
- Keşşî, Ebû ‘Amr Muhammed b. Ömer (v. 350), Ma‘rifetu Ahbâri’r-Ricâl, İhtimam: Ali Mahellâti el-Hâirî, Matba Mustafaviyye Bombay Hint.
- Kuleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb (v. 329), el-Usûl mine’l-Kâfî, thk: Kısmu İhyâi’t-Turâsi Merkez Buhûs Dâri’l-Hadîs Kum, 3. Baskı, 1434.
- Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyn b. Bâbeveyhî (v. 381), el-Hisâl, thk: Ali Akber Gifârî, Cemâetu’l-Muderrisîn Kum, 2. Baskı, 1403.
- Mamekânî, Abdullah (v. 1351), Mikbâsu’l-Hidâye, thk: Muhammed Rıza Mamekani, Muessesetu Âli’l-Beyit (a.s.) li İhyâi’t-Turasi Kum, 1. Baskı, 1411.
- Meclisi, el-Mevlâ Muhammed Bâqir b. Muhammed Taki (v. 1111), Mir’âtu’l-Ukûl fi Şerhi Ahbâri Âli’r-Resûl, Dâru’l-Kutubi’l-İslamiyye Tahran, 1375.
- Muhakkik el-Hillî, Necmettin Ebu’l-Kasım Ca‘fer b. el-Hasen (v. 676), el-Mu‘teber fi Şerhi’l-Muhtasar, Muessesetu Seyyidi’ş-Şühedâ Kum. (Danışman) Ayetullah Nasır Mukarim Şîrâzî.
- Muhakkik Sebzvârî, Muhammed Bakir b. Muhammed Mumin el-Hurasânî (v. 1090), Zahîretu’l-Me’âd, Muessesetu Âli’l-Beyit (a.s.) li İhyâi’t-Turasi Kum.
- Şehîd Sânî, Zeynüddîn b. Ali el-Cuba‘î el-Âmilî (v. 965), er-Ri‘âye fi ilmi’d-Dirâye, thk: Abdülhuseyn Muhammed Ali el-Bakkâl, Bahmen Matbası, Mektebe Ayetullâhi’l-Uzmâ el-Mar‘şî en-Necefi Kum 1408.
- Tabrasi, Ebû Ali Fadl b. Hasen (v. 584), Mecmeu’l-Beyan, Muessesetu’l-A’lemi Beyrut, 1. Baskı, 1415/1995.
- Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (v. 460), Tahzîbu’l-Ahkâm fî Şerhi’l-Mukni‘a li’ş-Şeyhi Mufîd, thk: Seyyit Hasen el-Mûsevi, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye Tahran, 3. Baskı, 1364.
Year 2021,
Volume: 19 Issue: 2, 361 - 369, 31.12.2021
Abstract
References
- Abtahî, Seyyit Muhammed Ali (Doğum 1349), Tehzîbu’l-Makâl fi Tenkîhi Kitabi Ricâli’n-Necâşî, 2. Baskı, 1417.
- Allame Hillî, Ebû Mansûr el-Hasen b. Yûsuf b. Muttahhar el-Esedî (v. 726), Hulâsatü’l-Ekvâl (Ricâlu’l-Allâme), thk: Cevvâd el-Kayyûmî, Muessesetu Naşri’l-Fekâhe, 4. Baskı, 1431.
- Ekrem Barekât, Durûsun fî İlmi’d-Dirâye, Dâru’s-Safve Beyrut, 1. Baskı, 1430/2009.
- el-Mîrza, Ebu’l-Hasen eş-Şa‘rânî, (v. 1393), Ta’lîkun ala Şerhi el-Mevla Muhammed Salih el-Mazenderâni ala el-Kafi, el-Mektebetu’-İslamiyye Tahran,
- Hurr ‘Âmilî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (v. 1104), Vesâilu’ş-Şî‘a, thk: Muessesetu Âli’l-Beyit (a.s.) li İhyâi’t-Turas, 2. Baskı, 1414.
- İbn Tâvûs, Ebu’l-Muzaffer Gıyâsüddîn Abdu’l-Kerîm b. Ahmed el-Hüseynî, (v. 693), Ferhetu’l-Gariy fî Ta‘yîni Kabri Emîri’l-Mü’minîn Ali, thk: Muhammed Mehdi Necef, el-Utbetu’l-Aleviyye el-Mukaddese, 1. Baskı, 1431/2010.
- İbnu’l-Gadâirî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. el-Huseyn el-Vâsıtî el-Bağdâdî (v. 450), er-Ricâl, thk: Muhammed Rıza Hüseynî, Dâru’l-Hadîs Kum, 1. Baksı, H. 1364.
- Keşşî, Ebû ‘Amr Muhammed b. Ömer (v. 350), Ma‘rifetu Ahbâri’r-Ricâl, İhtimam: Ali Mahellâti el-Hâirî, Matba Mustafaviyye Bombay Hint.
- Kuleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb (v. 329), el-Usûl mine’l-Kâfî, thk: Kısmu İhyâi’t-Turâsi Merkez Buhûs Dâri’l-Hadîs Kum, 3. Baskı, 1434.
- Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Hüseyn b. Bâbeveyhî (v. 381), el-Hisâl, thk: Ali Akber Gifârî, Cemâetu’l-Muderrisîn Kum, 2. Baskı, 1403.
- Mamekânî, Abdullah (v. 1351), Mikbâsu’l-Hidâye, thk: Muhammed Rıza Mamekani, Muessesetu Âli’l-Beyit (a.s.) li İhyâi’t-Turasi Kum, 1. Baskı, 1411.
- Meclisi, el-Mevlâ Muhammed Bâqir b. Muhammed Taki (v. 1111), Mir’âtu’l-Ukûl fi Şerhi Ahbâri Âli’r-Resûl, Dâru’l-Kutubi’l-İslamiyye Tahran, 1375.
- Muhakkik el-Hillî, Necmettin Ebu’l-Kasım Ca‘fer b. el-Hasen (v. 676), el-Mu‘teber fi Şerhi’l-Muhtasar, Muessesetu Seyyidi’ş-Şühedâ Kum. (Danışman) Ayetullah Nasır Mukarim Şîrâzî.
- Muhakkik Sebzvârî, Muhammed Bakir b. Muhammed Mumin el-Hurasânî (v. 1090), Zahîretu’l-Me’âd, Muessesetu Âli’l-Beyit (a.s.) li İhyâi’t-Turasi Kum.
- Şehîd Sânî, Zeynüddîn b. Ali el-Cuba‘î el-Âmilî (v. 965), er-Ri‘âye fi ilmi’d-Dirâye, thk: Abdülhuseyn Muhammed Ali el-Bakkâl, Bahmen Matbası, Mektebe Ayetullâhi’l-Uzmâ el-Mar‘şî en-Necefi Kum 1408.
- Tabrasi, Ebû Ali Fadl b. Hasen (v. 584), Mecmeu’l-Beyan, Muessesetu’l-A’lemi Beyrut, 1. Baskı, 1415/1995.
- Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (v. 460), Tahzîbu’l-Ahkâm fî Şerhi’l-Mukni‘a li’ş-Şeyhi Mufîd, thk: Seyyit Hasen el-Mûsevi, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye Tahran, 3. Baskı, 1364.
There are 17 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Religious Studies |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | December 31, 2021 |
| Published in Issue | Year 2021 Volume: 19 Issue: 2 |
Cite
İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU