Research Article
Year 2022,
Volume: 20 Issue: 2, 339 - 360, 30.12.2022
Abstract
Kur’ân’da yetmişten fazla âyet ile çok sayıda hadiste iman ile sâlih amelin birlikte zikredilmesi, iman ile amel arasında bir ilişkinin olduğunu göstermektedir. Yine bazı günahlarla birlikte küfür, şirk ve fâsıklık gibi nitelemelerin yapılmış olması, meselenin bir başka boyutuna işaret etmektedir. İman-amel ilişkisi konusundaki âyet ve hadisler, İslâm alimleri tarafından farklı şekillerde yorumlanmış, buna bağlı olarak farklı iman tanımları ve iman-amel ilişkisi telakkileri ortaya çıkmıştır. Bu makalemizde “Müslümana sövmek fâsıklık, onu öldürmek küfürdür” hadisi iman-amel ilişkisi kapsamında incelenecektir. Hadisin (kütüb-i tis’a’da) kaynak araştırması yapılacak daha sonra da hadisin anlaşılmasına yönelik şârihlerin değerlendirmeleri ve bu değerlendirmelerdeki ortak veya farklı noktalar tespit edilmeye çalışılacaktır. Hadis hakkında tüm şârihlerin değerlendirmeleri makalemiz sınırlarını aşacağından, Hattâbî, İbn Battâl, Kirmânî, İbn Hacer el-Askalânî, Bedrüddîn el- Aynî, İbn Receb el-Hanbelî ve Kastallânî gibi Buhârî şârihleri ile Müslim’in en meşhûr şârihi Nevevî’nin değerlendirmeleri ele alınacaktır. Son olarak da hadisten çıkarılacak fıkhi hükümler ile bu ameliye esnasında mezhebî temayüllerinin etkisinin olup olmadığı tespit edilmeye çalışılacaktır.
References
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
- Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 9. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-sahîh, Haz. Abdusselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2006).
- Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-Sahâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî. A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kura, 1409/1988.
- İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Thk. Hamed b. Abdillâh-Muhammed b. İbrâhîm. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1425/2004.
- İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, trs.
- İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkī. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Saḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. Tthk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
- İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ fî ulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Üsâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
- Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
- Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. 14. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetü’l-Mün’im fî şerhi Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1427/2006.
- Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/197.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Thk. Muhammed Osmân el Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.
- Onat, Hasan v.dğr. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
- Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. 5. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. 3. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
Year 2022,
Volume: 20 Issue: 2, 339 - 360, 30.12.2022
Abstract
References
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
- Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 9. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-sahîh, Haz. Abdusselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2006).
- Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-Sahâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî. A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kura, 1409/1988.
- İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Thk. Hamed b. Abdillâh-Muhammed b. İbrâhîm. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1425/2004.
- İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, trs.
- İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkī. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Saḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. Tthk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
- İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ fî ulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Üsâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
- Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
- Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. 14. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetü’l-Mün’im fî şerhi Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1427/2006.
- Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/197.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Thk. Muhammed Osmân el Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.
- Onat, Hasan v.dğr. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
- Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. 5. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. 3. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
Year 2022,
Volume: 20 Issue: 2, 339 - 360, 30.12.2022
Abstract
References
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
- Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 9. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-sahîh, Haz. Abdusselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2006).
- Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-Sahâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî. A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kura, 1409/1988.
- İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Thk. Hamed b. Abdillâh-Muhammed b. İbrâhîm. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1425/2004.
- İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, trs.
- İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkī. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Saḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. Tthk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
- İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ fî ulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Üsâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
- Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
- Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. 14. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetü’l-Mün’im fî şerhi Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1427/2006.
- Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/197.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Thk. Muhammed Osmân el Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.
- Onat, Hasan v.dğr. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
- Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. 5. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. 3. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
Year 2022,
Volume: 20 Issue: 2, 339 - 360, 30.12.2022
Abstract
References
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
- Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 9. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-sahîh, Haz. Abdusselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2006).
- Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-Sahâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî. A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kura, 1409/1988.
- İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Thk. Hamed b. Abdillâh-Muhammed b. İbrâhîm. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1425/2004.
- İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, trs.
- İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkī. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Saḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. Tthk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
- İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ fî ulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Üsâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
- Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
- Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. 14. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetü’l-Mün’im fî şerhi Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1427/2006.
- Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/197.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Thk. Muhammed Osmân el Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.
- Onat, Hasan v.dğr. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
- Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. 5. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. 3. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
Year 2022,
Volume: 20 Issue: 2, 339 - 360, 30.12.2022
Abstract
References
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
- Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 9. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-sahîh, Haz. Abdusselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2006).
- Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-Sahâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî. A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kura, 1409/1988.
- İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Thk. Hamed b. Abdillâh-Muhammed b. İbrâhîm. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1425/2004.
- İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, trs.
- İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkī. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Saḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. Tthk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
- İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ fî ulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Üsâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
- Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
- Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. 14. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetü’l-Mün’im fî şerhi Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1427/2006.
- Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/197.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Thk. Muhammed Osmân el Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.
- Onat, Hasan v.dğr. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
- Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. 5. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. 3. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
Year 2022,
Volume: 20 Issue: 2, 339 - 360, 30.12.2022
Abstract
References
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1419/1998.
- Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
- Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 9. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’s-sahîh, Haz. Abdusselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2006).
- Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma’rifetü’s-Sahâbe. Thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
- Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el- Hattâbî. A’lâmü’l-hadîs fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kura, 1409/1988.
- İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvıd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Thk. Hamed b. Abdillâh-Muhammed b. İbrâhîm. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1425/2004.
- İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, trs.
- İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkī. Fetḥu’l-bârî ʿalâ Saḥîḥi’l-Buḫârî. Thk. Târık b. Avdullâh b. Muhammed. 7 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1417/1996.
- İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl. Tthk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
- İbnü’s- Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ fî ulûmi’l-ḥadîs̱. Thk. Üsâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
- Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1996.
- Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. 14. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
- Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetü’l-Mün’im fî şerhi Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1420/1999.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tîbe, 1427/2006.
- Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. Thk. Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1417/197.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Thk. Muhammed Osmân el Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Ammân: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyye, ts.
- Onat, Hasan v.dğr. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
- Öz, Mustafa. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. 5. Basım. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
- Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyin b. Muhammed el-Mufaddal. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu. 3. Baskı. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sünen. Thk. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1417/1996.
There are 24 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Religious Studies |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | December 30, 2022 |
| Published in Issue | Year 2022 Volume: 20 Issue: 2 |
Cite
İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU