Gıda Fiyatları Neden Yükseliyor? Türkiye’de Üretici Ve Döviz Kuru Etkisinin ARDL İle İncelemesi

Year 2024, Volume: 42 Issue: 1, 33 - 46, 30.03.2024

İsmet Demirağ Murat Sağır

https://doi.org/10.17065/huniibf.1288378

Abstract

Gıda fiyatları enflasyon kavramının önemli alt başlıklarından biridir. Bu araştırma ile gıda fiyatları odağında, Türkiye’de tarım ürünleri üretici fiyatları ve döviz kuru değişkenleri arasında bilimsel bir ilişkinin varlığı ve boyutunun ortaya konması hedeflenmiştir. Çalışmada gıda fiyatlarını temsilen Gıda Fiyatları Endeksi, tarım ürünleri üretici fiyatlarını temsilen de Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi serileri analize dahil edilmiştir. Değişkenlerin 2010 Ocak ayından 2022 Ağustos ayına kadar olan aylık verileri kullanılmıştır. Serilerin durağanlıkları ve Granger Nedensellikleri incelenmiş ardından seriler arasında olası ilişkiler ARDL sınır testi ile analiz edilmiştir. Sonuç olarak Gıda Fiyatları Endeksi, Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi ve Dolar kuru serileri arasında uzun dönem bir ilişki tespit edilmiştir. Bu bağlamda, Gıda fiyatlarının uzun dönemde tarım üretici fiyatlarından ve dolar kurundan etkilendiği ancak kur etkisinin tarım üretici fiyatlarından daha fazla gıda fiyatlarını artırdığı bulunmuştur. Dolayısı ile gıda fiyatlardaki artışlarla mücadelede en etkin yol dolar karşısında Türk lirasının değer kazanması için uygulanacak ekonomi politikası olacaktır.

Keywords

Döviz Kuru, Gıda Fiyatları, Tarım Ürünleri Üretici Fiyatları, ARDL

Why Are Food Prices Rising? An Ardl Model Analysis

Abstract

Food prices are one of the important subheadings of the concept of inflation. This study aims to reveal the existence and size of a scientific relationship between agricultural producer prices and exchange rate variables, focusing on food prices. In the study, the Food Price Index series, representing food prices, and the Agricultural Producer Price Index series, representing producer prices of agricultural products, are included in the analysis. The data belonging the period 2010M01-2022M08 are used. The stationarity and Granger Causality of the series are examined, and then the possible relationships between the series are analysed using the ARDL cointegration method. As a result, a long-run relationship was found between the Food Price Index, Agricultural Producer Price Index, and Dollar exchange rate series. In this context, it is concluded that food prices are affected by the product prices offered by the producer to the market and the dollar exchange rate in the long run. Still, the exchange rate effect increases food prices more than agricultural producer prices. Therefore, the most effective way to combat food price increases is to implement a policy which helps Turkish lira gain value against the dollar exchange rate.

Keywords

Exchange Rate, Food Prices, Agricultural Producer Prices, ARDL

References

• Abdioğlu, Z., & Korkmaz, Ö. (2012). Tüketici ve üretici fiyat endekslerinde fiyat geçişkenliği: Alt sektörler. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 16(2), 65-81.
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü [FAO]. (2017). The future of food and agriculture – Trends and challenges. Rome. 08.01.2023 tarihinde https://www.fao.org/3/i6583e/i6583e.pdf adresinden alınmıştır.
• Erdem, F., & Yamak, R. (2014). Üretici fiyat endeksi ve tüketici fiyat endeksi arasındaki geçişkenliğin derecesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, 14(4), 1-13. https://doi.org/10.18037/ausbd.25661
• Eştürk, Ö., & Albayrak, N. (2018). Tarım ürünleri-gıda fiyatları artışları ve enflasyon arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi (18. EYİ Özel Sayısı), 147-158. https://doi.org/10.18092/ulikidince.353991
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü [FAO]. (2021). İşgücü göstergeleri. 12.01.2023 tarihinde http://www.fao.org/faostat/en/#data/OE adresinden alınmıştır.
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü [FAO]. (2021). İşgücü göstergeleri. 12.01.2023 tarihinde http://www.fao.org/faostat/en/#data/OE adresinden alınmıştır.
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü [FAO]. (2023). Land use. 30.03.2023 tarihinde http://www.fao.org/faostat/en/#data/RL adresinden alınmıştır.
• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü [FAO]. (2023). World food situation. 30.03.2023 tarihinde http://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/ adresinden alınmıştır.
• Ghazali, M. F., Muhammad, M. Z., & Ooi, A. Y. (2008). Do producer prices cause consumer prices? Some empirical evidence. International Journal of Business and Management, 3(11), 78-82. https://10.5539/ijbm.v3n11p78
• Granger, C. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 37(3), 424-438. https://doi.org/10.2307/1912791
• Hye, Q., Imran, K., & Anwar, S. (2009). Food prices and money supply: A casusality analysis for Bangladesh economy. Journal of Social and Economic Policy, 6(2), 1-6. https://10.2139/ssrn.1328214
• Hyndman, R.J., & Athanasopoulos, G. (2018). Forecasting: Principles and practice. Melbourne, Australia. 31.10.2022 tarihinde https://otexts.com/fpp2/residuals.html adresinden alınmıştır.
• Kadılar, C. (2000). Uygulamalı çok değişkenli zaman serileri analizi. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Kılcı, E. N. (2019). Türkiye enflasyon görünümüne ilişkin bir değerlendirme; reel efektif döviz kuru ile tüketici fiyat endeksi arasındaki ilişkinin analizi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(6), 219-227. https://doi.org/10.18506/anemon.522678
• Koçak, N. A. (2021). Türkiye'de tüketici ve üretici fiyatları arasındaki ilişkinin alternatif tahmin yöntemleri kullanılarak analizi. Business and Economics Research Journal(12), 33-47. https://dx.doi.org/10.20409/berj.2021.309
• Kofoğlu, İ. H., Küçükkale, Y., & Yamak, R. (2018). Faiz oranları, döviz kurları ve çekirdek fiyat endeksleri arasındaki dinamik ilişkiler: Türkiye örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 1111-1118. https://doi.org/10.18506/anemon.444755
• Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü [OECD]. (2021, 10 17). CPI inflation. https://data.oecd.org/price/inflation-cpi.htm adresinden alınmıştır.
• Pappas, C., & Papadas, C. (2015). Farm production costs, producer prices and retail food prices: A cointegration analysis. Bulletin of Political Economy, 9(2), 127-143.
• Saraç, T. B., & Karagöz, K. (2010). Türkiye’de tüketici ve üretici fiyatları arasındaki ilişki : Yapısal kırılma ve sınır testi. Maliye Dergisi, (159), 220-232.
• Sevüktekin, M., & Çınar, M. (2017). Ekonometrik zaman serileri analizi. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Tay Bayramoğlu, A., & Koç Yurtkur, A. (2015). Türkiye’de gıda ve tarımsal ürün fiyatlarını uluslararası belirleyicileri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 63-74. https://doi.org/10.18037/ausbd.84248
• Terzi, H., & Tütüncü, A. (2017). Türkiye’de üretici fiyat endeksi ve tüketici fiyat endeksi arasındaki ilişkinin incelenmesi: ARDL sınır testi yaklaşımı. Sosyoekonomi, 25(34), 173-186. https://10.17233/sosyoekonomi.289926
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2021). Gelir, yaşam, tüketim ve yoksulluk. 18.01.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=gelir-yasam-tuketim-ve-yoksulluk-107&dil=1 adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2021). İşgücü istatistikleri, II. çeyrek: Nisan - Haziran, 2021, Haber Bülteni. 02.03.2021 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-II.-Ceyrek:-Nisan---Haziran,-2021-37546 adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2022). Enflasyon ve fiyat. 12.12.2022 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=enflasyon-ve-fiyat-106&dil=1 adresinden alınmıştır.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası[TCMB]. (2013, Ocak). Ocak ayı fiyat gelişmeleri. 26.04., 2023 tarihinde https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/c1eaa6e5-c2bb-4c13-9225-ad1746212665/AFiyatOcak13.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-c1eaa6e5-c2bb-4c13-9225-ad1746212665-m3fBcoz adresinden alınmıştır.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2022). Nüfus ve demografi. 31.03.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1 adresinden alınmıştır.
• Ulusoy, A., & Şahingöz, B. (2020). Türkiye’de Gıda Ürünleri Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 6(2), 45-55.
• Welch, P. J., & Welch, G. F. (2009). Economics: Theory and practice. John Wiley & Sons.
• World Bank (2021). Food imports. 05.04.2023 tarihinde Word Bank: https://data.worldbank.org/indicator/TM.VAL.FOOD.ZS.UN?locations=AF adresinden alınmıştır.