Türkiye Türkçesinde 1930’lu Yıllardan Sonra Türetilen veya Canlandırılan Yeni Sözcüklerin Ağız Metinlerine Etkisinin Bir Örneklem Üzerinden Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Kış, 28 - 62, 30.03.2021

Anıl Çelik

https://doi.org/10.21733/ibad.835750

Cited By: 1

Öz

Gelişen teknoloji ve kitle iletişim araçlarının Türkiye Türkçesi ağızlarının konuşulduğu yörelerin hemen her köşesine ulaşması sonucu ortaya çıkan etkileşimin bu ağızlara yoğun bir biçimde yansımaya başladığından Türkiye diyalektolojisi ile ilgili birçok kaynakta bahsedilmektedir. Bununla birlikte, ağız derlemelerinin kaynak kişilerinde bulunması gereken özellikler sıralanırken; öğrenim durumu, yöreden ayrılmamış olma, yaş, yörenin ağız özelliklerini taşıma, cinsiyet, meslek, büyük yerleşim merkezleriyle iletişim durumu gibi nitelikler ön plana çıkarılır. Zira bu niteliklerin bahsi geçen etkileşimin ağza ne denli yansıyacağına önemli etkilerde bulunduğu düşünülmektedir. Bu noktada söz konusu düşünceleri bilimsel bir yöntemle sınamak adına Türkiye Türkçesinde 1930’lu yıllardan sonra türetilen veya canlandırılan yeni sözcüklerin ağız metinlerine etkisinin ölçülmeye çalışılması birtakım yönlendirici veriler sağlayabilir. Çünkü yeni türetilen sözcüklerin halk diline geçmesi konusunda yazı dili, kitle iletişim araçları ve teknoloji son derece etkilidir. Eğer bu yeni sözcüklerin ağız metinlerinin söz varlığındaki yeri ve sıklığı tespit edilirse yazı dilinin ve teknolojinin ağızlara yapmış olduğu etkiye dair birtakım çıkarımlarda bulunmak mümkün olacaktır. Bu düşünceden hareketle bu çalışmada Anadolu ve Rumeli ağızlarından temsilî olarak seçilen dört örnek ağız çalışmasının söz varlığı yeni sözcükler üzerinden değerlendirilmiştir. Batı Grubu Ağızlarından Yalova İli Yerli Ağzı, Doğu Grubu Ağızlarından Yusufeli Ağzı, Kuzeydoğu Grubu Ağızlarından Arhavi İlçesi Derecik Köyü Ağzı ve Rumeli Ağızlarından Lüleburgaz Ağızları üzerine yapılmış çeşitli lisansüstü tez çalışmalarından yola çıkılarak bu dört örnek ağız bölgesi söz konusu bağlamda karşılaştırmaya tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yeni Sözcükler, Ağız Metinleri, Sözcük Türetme, Sözcük Sıklığı, Anadolu ve Rumeli Ağızları

Evaluation of the Effects of the New Words Derived or Revived Turkish after the 1930s on the Dialectical Texts over a Sample

Öz

Since the interaction that revealed as a result of advanced technology and the mass media reaching almost every corner of the regions where Turkish dialects are spoken begins to spread in these dialects intensively, Turkish dialectology has been mentioned in many sources. However, while listing the characteristics that dialect compilations should have in source people, the qualifications such as educational status, not leaving the region, age, having the dialect characteristics of the region, gender, occupation, and communication status with metropolitan settlements were brought into the forefront. Because these qualities have been thought to have significant effects on how much the mentioned interaction will reflect on the dialect. At this point, in order to test the relevant thoughts with a scientific method, attempting to measure the impact of new words which were derived or revived from Turkish after the 1930s on the dialectical data, can provide the leading data. Because the literary language, mass media and technology are extremely effective in transferring newly derived words into the folk speech. The reason is that the written language, mass media and technology have been extremely effective in transmitting newly derived words into the public language. If the place and frequency of these new words in the vocabulary of dialectical texts are determined, it will be possible to make some inferences about the effect of written language and technology on dialects. With reference to this idea, in this study, the vocabulary of four sample dialects selected representatively from Anatolian and Rumelian dialects were evaluated over new words. Based on various graduate thesis conducted on Yalova Province Local Dialect from Western Group Dialects, Yusufeli Dialect from Eastern Group Dialects, Arhavi County Derecik village Dialect from Northeast Group Dialects and Lüleburgaz Dialect from Rumeli Dialects, these four sample dialects have been compared in the relevant context.

Anahtar Kelimeler

New Words, Dialectal Texts, Word Derivation, Word Frequency, Anatolian and Rumelian Dialects

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2017). Türkçede sözcük türetme yolları. G.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 35- 46.
• Balyemez, S. (2018). Türkiye Türkçesinde kapalı gövde örnekleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, 243-266.
• Bayar, N. (2006). Açıklamalı yeni kelimeler sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bayar, N. (2004). Türkçede yanlış türetmeye sebep olan bazı ekler. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-I, 405-429, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Bayramin, N. (2014). Artvin ili Arhavi ilçesi Derecik köyü ağzı (inceleme, metinler ve sözvarlığı). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü.
• Bulak, Ş. (2013). Türkçenin sadeleştirilmesinde yanlış ek kullanımı veya eklerin yanlış kullanılması. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 6/3, 57-76.
• Çelik, A. (2015). Türkçede kelime olarak kullanılan batı kaynaklı ön eklerin bugünkü durumu üzerine. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 6, 82-99.
• Çelik, A. (2018). Türk dilinde bir modernleşme sorunu: türkçe kelimelere batı kaynaklı ön ekler getirilerek türetilen yeni terimler. Dil ve Edebiyat Yazıları, Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yay., 53-77.
• Çelik, A. (2020). Yalova ili yerli ağzı. İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Demir, N. (1998). Ağız araştırmalarında kaynak kişi meselesi. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara, 171-180.
• Ersoylu, H. (1993). Batı kökenli ön ek’lerin Türk dilinde kelime olarak kullanılması. Türk Dili Dergisi, 497, 326-334.
• Korkmaz, Z. (1963). Türk dilinin tarihî akışı içinde Atatürk ve dil devrimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Koruk, Ö. (2019). Yusufeli ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mutlu, M. (2018). Lüleburgaz ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, H. (2006). Türkçede ön ek. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/10, 65-77.
• Şahin, H. (2019). Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı bakımından bilim diline katkısı. Oğuztad Oğuz Türkçesi Araştırmaları Dergisi, 1, 208-214.
• TDK (1972). Türk Dil Kurumu’nun 40 yılı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.