A Conceptual Perspective on the Neo-Patrimonial Administration Approach of Abdülhamid II’s Enlightening Despotism Dichotomy

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 3, 41 - 54, 31.12.2021

Tunay Şendal

https://doi.org/10.25272/icps.1008220

Öz

The concept of patrimonialism, which is derived from the Latin word patrimonium (inherited from the father, property), corresponds to the administrative form in which the entire political and social structure is under the personal sovereignty of the monarch, interconnected with the word Patron. The patrimonial administration approach, which also constitutes one of Halil İnalcık's important arguments in the approach to the Ottoman social structure, represents a form of sultanism in which the ruler uses the administrative organization within the state structure as her personal tool. The understanding of patrimonial administration, which began to erode in the Ottoman Empire in the 17th century, was replaced by a neo-patrimonial understanding during the reign of Abdulhamid II, and this new political identity was shaped by the duality of enlightenment despotism, which formed the framework of the political and social-political attitude of Abdulhamid II. This period, which also includes the process of integrating into the modernization necessitated by the age, manifested as the phenotype of the authoritarian understanding of modernity developed by the Ottomans in the 18th century. While following a Western socio-cultural reformist line in this paradoxical political axis, Abdülhamid II wanted to consolidate her authority by exposing a dominant attitude on the other hand. However, the mentality of the reforms brought to life in this period built an order that was taken as an example in terms of form rather than the intellectual dialectic of the West.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid II, Neo-patrimonialism, Enlightened Despotism, Ottoman Modernization

II. Abdülhamid Aydınlanmacı Despotizm Dikotomisinin Neo-Patrimonyal Yönetim Anlayışına Kavramsal Bir Bakış Açısı

Öz

Latince patrimonium (babadan gelen miras, mülk) sözcüğünden türetilen patrimonyalizm kavramı, Patron kelimesi ile enterkonnekte şekilde tüm siyasi ve içtimai yapının hükümdarın şahsi egemenliğinde bulunduğu yönetsel biçime karşılık gelmektedir. Osmanlı içtimai yapısına ilişkin yaklaşımda Halil İnalcık’ın da önemli argümanlarından birini oluşturan patrimonyal yönetim anlayışı, hükümdarın devlet yapısı içerisindeki idari organizasyonu kişisel aracı olarak kullandığı bir sultanizm formunu temsil etmektedir. Osmanlı Devleti’nde 17. Yüzyılda aşınmaya başlayan patrimonyalist yönetim anlayışı, II. Abdülhamid döneminde yerini neo-patrimonyalist bir yaklaşımla tazelemiş ve bu yeni siyasi kimlik, II. Abdülhamid’in yürüttüğü siyasal ve sosyal politik tutum çerçevesini oluşturan aydınlanmacı despotizm dikotomisiyle şekillenmiştir. Çağın zorunlu kılmış olduğu modernizasyona entegre olma sürecini de kapsayan bu dönem, Osmanlı’nın 18. Yüzyılda geliştirdiği otoriter modernite anlayışının fenotipi şeklinde tezahür etmiştir. II. Abdülhamid, bu paradoks görünümlü siyasi eksende bir taraftan Batılı sosyo-külltürel reformist bir çizgi takip ederken diğer taraftan da baskın bir tutum ekspoze ederek otoritesini sağlamlaştırmak istemiş ancak bu dönemde hayat kazandırılan reformların mantalitesi, Batının entelektüel diyalektiğinden ziyade şekil açısından örnek alındığı bir düzen inşa etmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Neo-patrimonyalizm, Aydınlanmacı Despotizm, Osmanlı Modernizasyonu

Kaynakça

• Atabaki, T. (2004), Men of Order: Authoritarian Modernization under Atatürk and Reza Shah, I. B. Tauris, London.
• Avcı, Y. (2007), ‘’Osmanlı İmparatorluğu'nda Tanzimat Döneminde Otoriter Modernleşme ve Kadınların Özgürleşmesi Meselesi’’, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, pp.1-18.
• Bacon, F. (1999), The Essays or Counsels, Civil and Moral, Oxford University Press, New York.
• Berkes, N. (2002), Türkiye'de Modernleşme, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Bernier, F. (1914), Travels in the Mogul Empire, A.D. 1656-1668, Archibald Constable, ed.Vincent Arthur Smith, H. Milford, Oxford University Press, Londra & New York.
• Bodin, J. (1967), Six Books of the Commonwealth, Oxford: B. Blackwell.
• Bozkurt, Ö. ve Ergun, T. (1998), Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAIE, Ankara.
• Çetinsaya, G. (2016), II. Abdülhamid'in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi, Osmanlı Araştırmaları, no: 47, pp. 353-409.
• Çiğdem, A. (2003), Batılılaşma, Modernite ve Modernleşme, Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Danişmend, İ, (1971). Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt:5, Türkiye Yayınevi, İstanbul.
• Demir, Ö. Acar, M. (1997), Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları, Ankara.
• Dinler, D. (2003), ‘’Türkiye'de Güçlü Devlet Geleneği Tezinin Eleştirisi’’, no: 9, Praksis, pp. 609-642.
• Durdu, M. B. (2003), ‘’Jön Türk Hareketinin Osmanlı Devletinde Başlangıcı ve Etkileri’’, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, no:14, pp. 291-318.
• Durukan, K. (2004), Prens Sabahaddin ve İlm-i İçtima: Türk Liberalizminin Kökenleri Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Eisenstadt, S. N., (1963), Traditional Patrimonialism and Modern Neopatrimonialism, Priceton University Press, Princeton.
• Gencer, B. (2019), Haşin Modernlikten Narin Meşruiyete İkinci Abdülhamid’in Meşruiyet Siyaseti, İstanbul Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• George, F. (2006), Sultan Abdülhamid, Homer, İstanbul.
• Gerber, C. (2004), Ottoman Civil Society and Modern Turkish Democracy, Ottoman Past and Today's Turkey, Istanbul Bilgi University Press, İstanbul.
• Goody, J. (2006), The Theft of History, Cambridge University Press, New York.
• Haldon, J. F. (1993), The State and Tributory Mode of Production, Verso, Londra.
• Harrison, D. (1988), Sociology of Modernization and Development, Routledge, Florence.
• Hentsch, T. (1996), The Imaginary East: The West's Political View of the Mediterranean East, trans. A. Bora, Metis, İstanbul.
• Heper, M. (1977), Türk Kamu Bürokrasisinde Gelenekçilik ve Modernleşme, Siyaset Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Hülür, H. ve Akca, G. (2005), İmparatorluktan Cumhuriyete Toplum ve Ekonominin Dönüşümü ve Merkezileşme Dinamikleri, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, pp. 311-341.
• İnalcık, H. (1992), “Comments on ‘Sultanism’: Max Weber’s Typification of the Ottoman Polity”. Princeton Papers on Near Eastern Studies, 1, pp. 49-72.
• Kaliber, A. (2002), Türk Modernleşmesini Sorunsallaştıran Üç Ana Paradigma, Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, İletişim, Istanbul.
• Karal, E. Z. (1988), Osmanlı Tarihi, Cilt:8, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Karpat, K. H. (1972), ‘’Osmanlı Devleti'nin Dönüşümü 1789-1908’’, Uluslararası Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, Cilt:3, Sayı:3.
• Koloğlu, O. (2006), Osmanlı'dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif, İstanbul.
• Koloğlu, O. (2010), Osmanlı Dönemi Basını İçeriği, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, Istanbul.
• Kongar, E. (2008), Toplumsal Değişim Teorileri ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Kudret, C. (2000), Abdülhamid Döneminde Sansür, Cumhuriyet Kitapları, Ankara.
• Mardin, Ş. (2008), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim, İstanbul.
• Mardin, Ş. (2008), Türkiye'de Din ve Siyaset, İletişim, İstanbul.
• Marx, K. (1990), Capital Vl., ed: Ben Fowkes, Penguin Books, London.
• Nişancı, E. (2001), Geleneksel Patrimonializmden Modern Neo-Patrimonializme, Haliç Universitesi, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (1995), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2000), Osmanlı Toplumunda Aile, Pan, İstanbul.
• Roth, G. (1968). Personal Rulership, Patrimonialism, and Empire-Building in the New States: Reviewed work(s):Source: World Politics, Vol:20, No.2. London.
• Rustow, D. A. and Ward, E. R. (1964), Political Modernization in Japan and Turkey, Modernization and Politics, Princeton University, Princeton.
• San, C. (1971), Max Weber'de Hukukun ve Meşru Otoritenin Sosyolojik Analizi, İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, Ankara.
• Springborg, P. (1992), Western Republicanism and The Oriental Prince, Polity Press, Cambridge.
• Sugar, P. F. (1964), Turkey, ed: Ward, R.E. and D. A. Rustow, Political Modernization in Japan and Turkey, Princeton University, Princeton.
• Tachau, F. (1988), Political Leadership in Turkey: Continiuty And Change, State, Democracy And Military in The 1980's, Ed., Metin Heper, Ahmet Evin, De Gruyder, Berlin.
• Tavernier, J. B. (1889), Travels in India, Macmillan and Co, Londra & New York.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1993), Osmanlı İmparatorluğu'nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Türk Tarih Kurumu, Cilt:154, Ankara.
• Touraine, A. (2004), The Critique of Modernity, trans. Hülya Tufan, Yapı Kredi Publications, Istanbul.
• Valencia, L. (1994), Venedik ve Bab-ı Ali: Despot'un Doğuşu, Bağlam, İstanbul.
• Venturi, F. (1963), Oriental Despotism, Journal of the History of Ideas, 24(1), University of Pennsylvania Press, Pennsylvania.
• Weber, M. (1978), Max Weber On Class And Status, Modern Sociology, ed., Peter Worsley, Peter Martin and Clyde Mitchell, Penguen Books Ltd. Middlesex.
• Weber, M. (1978), Economy and Society An Outline of Interpretive Sociology, Berkeley, CA, University of California Press, California.
• Yalçın, H. C. (1976), Siyasal Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Yavuz, H. (2002), Modernleşme: Kısmen mi, Bütün mü? Batılılaşma Bir Sembol mü Kavram mı?, Modern Türkiye'de Siyasal Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, İletişim, İstanbul.
• Zeitlin, I. M. (1968), Ideology and The Development of Sociological Theory. Fourth Edition. Paperback, Berkeley, CA.