‘Kentsel Yıkımın’ Politik Ekolojisi: Nevşehir Kalesi ve Çevresi Kentsel Dönüşüm Projesi Örneği

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 21, 200 - 228, 01.05.2018

Nejdet Özberk

Öz

Dışlayıcı ve otoriter
kamu politikaları, istenen sonuçları her zaman vermez. Bu toplumsal gerçeklik kentsel
dönüşüm örneğinde kentleşme ve çevre politikaları için de geçerlidir. Otoriter
toplum mühendisliği projeleri olarak kentsel dönüşüm uygulamalarının çoğu zaman
öngörülmedik sosyal ve çevresel yıkımlara yol açtığı görülür. Bu yüzden kentsel
dönüşüm uygulamalarının toplumun farklı kesimleri ve kurumları arasındaki iktidar
ilişkileri açısından değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme iktidar ilişkileri
analizine odaklı bir yaklaşım olan kentsel politik ekoloji çerçevesinden
yapılabilir. Bu makale Nevşehir’de uygulanan ve eski kentin on dört
mahallesinin (yaklaşık yarısını) yıkımıyla sonuçlanan bir kentsel dönüşüm
projesi örneği üzerinden Türkiye’de mekânsal politikaların yeni dinamiklerini
farklı bir perspektiften, kentsel politik ekoloji perspektifinden açıklamayı
amaçlamaktadır. Bir örnek olarak Nevşehir üzerinden devletin basitleştirilmiş
kentsel tasarım projelerinin karmaşık kentsel gerçeklikle nasıl çeliştiği, onu
nasıl yadsıdığı, bir kent merkezinin tarihini, çevresini ve toplumsal
deneyimlerini nasıl yok ettiği açıklanmaya çalışılacaktır. Bu araştırmadaki ampirik
bulgular, Nevşehir’deki kentsel yıkım projesinin James Scott’un genel
okunaklılık ve basitleştirme yaklaşımına uyduğunu önermektedir. Scott,
devletlerin toplumsal mühendislik projelerinin nasıl toplumsal ve ekolojik felaketlerle
sonuçlandığını inceler. Örneğimizde merkezi hükümet yerel katılımı dışlayarak
bir kent merkezini toprak değerini maksimize etmek ve genel kent imajını
iyileştirmek adına yüksek modernist ideolojiye dayanarak yıkmaya karar verdi.
Fakat bu otoriter yüksek modernist kentsel dönüşüm girişimi örneği sadece yerel
toplulukları, ekolojiyi ve bilgiyi yadsımadı, ayrıca uygulanması kentin ve onun
bir parçası olan ilişkilerin, yerel kültürün, kültürel mirasın ve tarihsel kimliğin
de silinmesiyle sonuçlandı.

Anahtar Kelimeler

Kentsel politik ekoloji, James C. Scott, Okunaklılık ve basitleştirme projeleri, Kentsel dönüşüm, Nevşehir

Political Ecology of an “Urban Demolition”: The Case of Nevşehir

Öz

Exclusionary and
authoritarian public policies do not always produce intended results. In the
case of urban transformation, this social reality is also relevant for
urbanization and environmental policies. Urban transformation practices as authoritarian
social engineering projects, usually lead to unanticipated social and ecological
consequences. Therefore, these urban transformation practices need to be
evaluated in terms of power relations among different segments and institutions
of the society. This assessment can be done within the framework of urban political
ecology, which is an approach focused on the analysis of power relations. Looking
at the underlying dynamics of Turkish spatial policies from a different perspective,
urban political ecology, this paper examines the project of urban
transformation undertaken by the City of Nevsehir that resulted the destruction
of the fourteen neighbourhoods (half) of the old city center. Using Nevşehir as
a case, we try to explore how the state’s simplified version of urban design
contradicts, ignores and destroys history, the ecosystem variety of social
experience in the urban center. The empirical findings in this study shows that
urban demolition project in Nevşehir fits into Scott’s general description of
legibility and simplification. Scott examines how the social engineering
projects of the states resulted in social and ecological disasters. By excluding
local participation, the central government determined to tear down a historic
urban center based on high modernist ideology to maximize the land value and
improve the general image of the city. But this example of authoritarian high
modernist urban transformation initative failed not only did it ignore the
local societies, ecologies and local knowledge, but its implementation also
resulted in the destruction of the very city and the clearance of the
relationships, local culture, cultural heritage and the historical identity
that were a part of it.

Anahtar Kelimeler

Urban political ecology, James C. Scott, Legibilility and simplification projects, Urban transformation, Nevşehir

Kaynakça

• Birincil Kaynaklar ve Resmi Belgeler (Yayınlanmamış Kentsel Dönüşüm Notları)
• Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ, 2013) Nevşehir kale toplu konut projesi nihai proje tanıtım dosyası, Nevşehir İli, Merkez İlçesi, 3122 Ada, 1 Parsel, Nevşehir, 2013.
• Nevşehir Belediyesi Kentsel Dönüşüm Ofisi, (2014a) Kale ve etrafı kentsel dönüşüm projesi, Nevşehir.
• Nevşehir Belediyesi Kentsel Dönüşüm Ofisi (2014b) Rapor, Nevşehir.
• Nevşehir Belediye Başkanlığı, (2014c) 2015-2019 stratejik planı, Nevşehir.
• Nevşehir Belediyesi, (2014d) Bir şehrin doğuş hikâyesi Nevşehir-i Dilara: Belgelerle Nevşehir’in kuruluşu, Nevşehir.
• Nevşehir Belediyesi Kentsel Dönüşüm Ofisi (2014e) Merkez kentsel dönüşüm faaliyet raporu, Nevşehir.
• Nevşehir Belediyesi, (2014e) Kent rehberi, Nevşehir.
• Nevşehir Belediyesi, (2013) Nevşehir’in değişim serüveni: 204-2013, Nevşehir.
• Nevşehir Belediyesi, (2010) İstatistiklerle Nevşehir: 2009, Ankara: Anıt Matbaası.
• Nevşehir Belediyesi, (2012) Seçilmiş göstergelerle Nevşehir: 2011, Nevşehir.
• İkincil Kaynaklar Adaman, F., Akbulut, B., Madra, Y. ve Pamuk, Ş. (2014) “Hitting the wall: Erdoğan’s construction-based, finance-led growth regime” The Middle East in London, 10 (3), s. 7-8.
• Akagündüz, Ü. Ö., (2012, 15-21 Ekim) “Evinden çıkma dışarı, duvarını indirirler aşağı!” Aksiyon Haftalık Haber Dergisi, 932, s. 36-37.
• Dinçer, İ., (2011) “The ımpact of neoliberal policies on historic urban space: Areas of urban renewal in Istanbul”, International Planning Studies, 16 (1), s. 43-60.
• Dünyanın 'en büyük yeraltı şehri' Nevşehir'den çıkabilir! (2014, 28, 12) 15 Şubat 2017 tarihinde http://t24.com.tr/haber/dunyanin-en-buyuk-yeralti-sehri-nevsehirden-cikabilir,281857 adresinden erişildi.
• Eraydın, A., ve Taşan-Kok, T., (2014), “State response to contemporary urban movements in Turkey: a critical overview of state entrepreneurialism and authoritarian ınterventions”, Antipode, 46, s.110–129.
• Eren, A., (2014, 27, 02) “Kentsel dönüşüm mü? Yoksulların mülksüzleştirilip şehir dışına itilmesi mi?”, Cumhuriyet Gazetesi Sürdürülebilir Yaşam Eki, 15 Şubat 2017 tarihinde http://www.cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/109709/Kentsel_donusum_mu___yoksullarin__mulksuzlestirilip_sehir_disina_itilmesi_mi_.html adresinden erişildi.
• Ferguson, J., (1990) The anti-politics machine: "Development," depoliticization and bureaucratic power in lesotho, Cambridge: Cambridge University Press
• Gregory, D., Johnston, R., Pratt, G., Watts, M., ve Whatmore, S., (2009) “Urban Renewal”, içinde The dictionary of human geography, 5th edition, London: Wiley-Blackwell.
• Güzey, Ö., (2012) “Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları: Neoliberal kent politikaları, yeni kentsel aktörler ve gecekondu alanları”, İdealkent, Sayı: 7, s. 64-83.
• Karaman, O., (2014) “Resisting urban renewal in Istanbul,” Urban Geography, 35 (2), s. 290-310.
• Kentsel dönüşüm sürecine ilişkin sıkça sorulan sorular (S.S.S) ([2012]) 15 Şubat 2017 tarihinde http://www.csb.gov.tr/gm/altyapi/index.php?Sayfa=sayfahtml&Id=2091adresinden erişildi.
• Kohn, M., (2013) “What is wrong with gentrification?”, Urban Research and Practice, 6 (3), s. 297-310.
• Kuymulu, M. B., (2013) “Reclaiming the right to the city: Reflections on the urban uprisings in Turkey”, City: Analysis of Urban Trends, Culture, Theory, Policy, Action, 17(3), s. 274-278.
• Kuyucu, T., ve Ünsa, Ö., (2010) “Urban transformation’ as state-led property transfer: An analysis of two cases of urban renewal in Istanbul”, Urban Studies, 47(7), s. 1479–1499.
• Li, T. M., 2007) The will to ımprove: governmentality, development and the practice of politics, Durham, NC: Duke University Press.
• Mumay, C., (2014, 17, 02) “Konaktan TOK’iye geçtiler”, Hürriyet, 15 Şubat 2017 tarihinde http://www.hurriyet.com.tr/konaktan-toki-ye-gectiler-25828219 adresinden erişildi.
• Nevşehir’de hayalet şehir görüntüsüne büyük tepki (2012,23,07) 15 Şubat 2017 tarihinde http://www.fibhaber.com/gundem/nevsehirde-hayalet-sehir-goruntusune-buyuk-tepki-h523.html adresinden erişildi.
• Pinkowski, J., (2015, 26, 04) “Massive underground city found in cappadocia region of Turkey” 15 Şubat 2017 tarihinde http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150325-underground-city-cappadocia-turkey-archaeology/ adresinden erişildi.
• Scott, J.C., (2008) Devlet gibi görmek: İnsanlık durumunu geliştirmeye yönelik projeler nasıl başarısız oldu, (Nil Erdoğan, Çev.), İstanbul: Versus Kitap.