Geleneksel Kent Dokularının Korunmasında, Koruma Amaçlı İmar Planlarının Öneminin Bitlis Örneğinde İrdelenmesi

Year 2021, Volume: 12 Issue: 32, 208 - 241, 31.05.2021

Ayşegül Keleş Eriçok , Ece Güler , Ömer Faruk Özdemir

https://doi.org/10.31198/idealkent.847642

Cited By: 2

Abstract

Bitlis kenti doğu ile batıyı birbirine bağlayan eski ticaret yolları üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle geçmişte ticaret ve konaklama merkezi işlevine sahip olmuştur. Tarihsel süreçte farklı uygarlıkların egemenliği altında gelişen kentte farklı dönemlere ait kültürel ve mimari izler yer almaktadır. Bitlis’in kent dokusunun oluşumunda etkili olan doğal eşikler aynı zamanda planlamayı da yönlendiren en önemli unsurdur. Kent, doğal eşikler nedeniyle vadi ve ulaşım aksları boyunca doğrusal gelişim göstermiştir. Bitlis’in geleneksel dokusu tarihi cami, medrese, han ve hamam gibi yapıların yanı sıra çok sayıda sivil mimarlık örneği evlerden oluşmaktadır. Düz damlı yapıların oluşturduğu doku bölgeye özgü bir yapılaşma ortaya çıkarmaktadır. Kent geleneksel dokunun izlerini günümüzde de taşımaktadır. Bu çalışmada koruma amaçlı imar planlarının geleneksel kent dokularının korunmasındaki rolü, Bitlis kenti özelinde irdelenmiştir. Bu süreçte her ne kadar 1998 yılında onaylanmış koruma amaçlı imar planı olsa da çoğu sivil mimarlık örneklerinden oluşan geleneksel doku korunamamıştır. Geleneksel dokunun korunamama nedenleri ise üç temel başlık altında karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan birincisi, yönetimlerin planları uygulamaktaki isteksizlikleri, ikincisi ekonomik yetersizlikler, üçüncüsü ise mülkiyet sahiplerinin koruma konusundaki bilinçsizliği ve farkında olmayışıdır.

Keywords

koruma amaçlı imar planı, geleneksel kent dokusu, mevzuat, Bitlis

Analysis of the Conservation Development Plans for Protecting the Traditional Urban Fabric in Bitlis

Abstract

Bitlis is located on the ancient trade routes linking East and West, serving as a trade and accommodation center in the past. Different civilizations contributed to development throughout history, therefore Bitlis bears the cultural and architectural traces of different periods. The natural thresholds that have affected the formation of Bitlis’ urban fabric also constitute the most important factor that shape the planning. The city has undergone a linear development through the valley and transportation axis due to the natural thresholds. The traditional fabric consists of many houses serving as examples of civil architecture as well as mosques, madrasas, inns and Turkish baths. The buildings with flat roofs, seen frequently in historical fabric, indicates a structure specific to the region. This study analyzes the role of conservation development plans in the protection of traditional urban fabric using Bitlis province as an example. Although a conservation development plan was approved in 1998, the traditional fabric that primarily consists of examples of civil architecture could not be protected. The reasons for the failure to protect the traditional fabric can be categorized under three titles: Administration reluctance to implement the plans, economic insufficiencies and title holders’ unawareness of conservation.

Keywords

conservation development plan, traditional urban fabric, legal legislation, Bitlis

References

• Ahunbay, Z. (1999). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. YEM Yayınları, Ankara.
• Ahunbay, Z. (2019). Kültür mirasını koruma ilke ve teknikleri. YEM Yayınları, Ankara.
• Alkan, A. (2015a). Bitlis şehrinde taş ustalığı ve geleneksel kent mimarisine etkisi. Turkish Studies, 10(6), 57-82.
• Alkan, A., (2015b). Bitlis şehrinin çevre sorunları ve alınması gereken önlemler. Doğu Coğrafya Dergisi, 20(33), 11-36.
• Arınç, K. (2019). Bitlis’te Nüfus Hareketleri. Türk Araştırmaları Dergisi, 33(12), 49-78.
• Arvas, M., S. (2007). 298 Numaralı Şer'iye sicili defterine göre bitlis'in ekonomik, sosyal ve dini durumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bademli, R., (2006). Doğal, tarihi ve kültürel değerlerin korunması. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara.
• Baş, G. (2010). Gelenek ve gelecek arasında sıkışan bir tarihi kent: Bitlis. History Studies, 2(2), 377-99.
• Benli, G, Güleç Özer, D. (2018). Kent kimliğinin tanımlanmasında kültür envanterinin rolü: Bitlis sivil mimarisi. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, 13, 92-124.
• Biçen, V. S. ve Işık, E. (2018). Geleneksel Bitlis evleri’nde yapı elemanları ve malzeme kullanımının örnek yapı üzerinden değerlendirilmesi. International Conference on Multidisciplinary, Science, Engineering and Technology (IMESET’18 Dubai), Oct 25-27, Dubai.
• Bitlis Tarım Orman. (t.y). İlimiz. 19.10.2020 tarihinde https://bitlis.tarimorman.gov.tr/Menu/16/Ilimiz adresinden erişilmiştir.
• CEKUL VAKFI. (t.y). Kentsel sitlerin korunması. 12.10.2020 tarihinde
• Coğrafyaharita. (t.y). Türkiye haritası. 10.07.2020 tarihinde http://cografyaharita.com/haritalarim/4o-bitlis-ili- lokasyon-haritasi.png adresinden erişilmiştir.
• ICOMOS. (t.y). Amsterdam Bildirgesi (1975). 12.10.2020 tarihinde http://www.icomos.org.tr/Dosyalar /ICOMOSTR_tr0458320001536681780.pdf adresinden erişilmiştir.
• ICOMOS. (t.y). Carta Del Restauro (1931). 12.10.2020 tarihinde http://www.icomos.org.tr/Dosyalar /ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf adresinden erişilmiştir.
• ICOMOS. (t.y). Venedik Tüzüğü (1964). 12.10.2020 tarihinde http://www.icomos.org.tr/Dosyalar /ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf
• İlbank Arşivi. (t.y). Bitlis İli 1953, 1966, 1976, 1998 Yılları 1/1000 ölçekli imar planları ve plan araştırma raporları.
• Kuban, D. (2010). Türkiye’de kentsel koruma kent tarihleri ve koruma yöntemleri. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Kuş A. (2019). H.F.B. Lynch’te 19. Yüzyılın sonunda Bitlis. Tarih Araştırmaları Dergisi, 38 (66), 300-325.
• Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü. (t.y). Koruma Uygulama Ve Denetim Büroları (KUDEB). 08.03.2020 tarihinde https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44966/koruma-uygulama-ve-denetim-burolari-kudeb.html adresinden erişilmiştir.
• Leedy, P. D. and Ormrod, J. E. (2005). Practical research: Planning and design. 8th Edition. New Jersey: Pearson Merrill Prentice Hall.
• OSMANHAMDİBEY. (t.y). Tarihi çevre koruma çalışmaları. 12.10.2020 tarihinde http://www.osmanhamdibey.gov.tr /yazdir?D54E3D30CC693346F872F81C21C9BCF4 adresinden erişilmiştir.
• Payaslı Oğuz, G. (2011). Kentsel Koruma Çalışmalarında Fiziki Yapı Sosyal Yapı İlişkisinin Bitlis Kent Merkezinde Örneklenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Payaslı Oğuz, G., ve Aksulu, B. (2016). Geleneksel Bitlis Evleri: Koruma Sorunları ve Öneriler. Megaron, 11(1). 63-77.
• Polat, E. (2006). H.1316.1317.1318 (M.1898.1899.1900) tarihli Bitlis Vilâyet Salnâmelerinin transkripsiyon ve değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniv. S.B.Enstitüsü, Kayseri.
• Sayan, Y. ve Öztürk, Ş. (2001). Bitlis evleri. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Tuncel, M. (1992). Bitlis Maddesi. İslam Ansiklopedisi II. İstanbul.
• Tuncer, M. (2014). Tarihi çevre yok olurken Amasra, Bergama, Kaş, Uçhisar örnekleri. Alter Yayıncılık, Ankara
• Uluçam, A. (2000). Ortaçağ ve sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı II-Bitlis. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları Sanat Eserleri Dizisi/288.
• Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi. (2017). Bitlis kentsel sit alanı içinde yer alan kültür varlığı niteliği taşıyan geleneksel sivil mimarlık örneklerinin korunması, restorasyon ve yapım teknikleri ile kullanılan geleneksel malzemelerin ıslahı: Anadolu’da geleneksel toprak damlarda yalıtım, bakım sorunları ve Bitlis örneğinde koruma önerileri çalıştay raporu.
• Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivi. (t.y). Kültür varlıklarının envanter bilgileri, koruma amaçlı imar planı ve plan araştırma raporu.
• Yaşa, R. (1992). Bitlis’te Türk iskanı (XII.-XIII. Yüzyıl). Ahlat Kültür Vakfı Yayınları No. 2: Ankara.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı). Seçkin Yayıncılık: Ankara.