Büyükşehir ve Bütünşehir Tartışmaları Kıskacında Köylerin Geleceği

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 46, 2098 - 2123, 31.12.2024

Sezgin Sezgin , Müslüm Yıldız

https://doi.org/10.31198/idealkent.1416771

Öz

Türkiye’de 2012 yılında çıkarılan ve 2014 yerel seçimlerinin ardından uygulanmaya başlanan 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Türk yerel yönetim yapısında önemli değişiklikler yaratmıştır. Kanun ile büyükşehir belediyesi sayısı 16’dan 30’a çıkarılmış, büyükşehirlerin sınırları ilin sınırlarına genişletilmiş, büyükşehir olan illerde il özel idareleri kaldırılarak Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı (YİKOB) kurulmuş, köy ve beldelerin tüzel kişilikleri sonlandırılarak mahalleye dönüştürülmüş, mahalleye dönüşen alanlara içme suyu, emlâk gibi çeşitli ilave vergiler getirilmiş, büyükşehirlerde mahalle kurulabilmesi için asgari nüfus 500 olarak belirlenmiştir. Kanun’un uygulanmaya başlanmasının ardından literatürde ve kamuoyunda, mevcut büyükşehir belediye modelinin Türkiye’nin tüm illerine yayılarak bir ‘bütünşehir modeline’ geçilmesi tartışılmaktadır. Çalışmanın amacı; 6360 sayılı Kanun ile Türkiye’de kırsal alanlarda ortaya çıkan dönüşümleri ele almak ve elde edilen deneyimler ışığında bütünşehir modeline geçilmesi halinde karşılaşılabilecek tehditler ve olumlu yönlere ışık tutmaktır. Kanun Türk yerel yönetim sistemini farklı yönetsel açılardan etkilese de çalışmanın sınırlılığı gereği, bir kırsal alan yönetim birimi olan köyler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Köy, büyükşehir, bütünşehir, yerel yönetimler

The Future of Villages in the Grip of Metropolitan and Whole-City Debates

Öz

The Law No. 6360, which was enacted in 2012 and started to be implemented after the 2014 local elections, brought about significant changes in the Turkish local government structure. The Law increased the number of metropolitan municipalities from 16 to 30, extended the borders of metropolitan municipalities to the borders of the province, abolished special provincial administrations in metropolitan provinces and established the YIKOB, abolished the legal entities of villages and towns and transformed them into neighborhoods, imposed additional taxes such as drinking water and real estate on the areas transformed into neighborhoods, and set the minimum population for the establishment of neighborhoods in metropolitan areas as 500. Following the implementation of the Law, it has been discussed in the public opinion that the current metropolitan municipality model should be extended to all provinces of Turkey and a 'metropolitan model' should be adopted. The aim of this study is to discuss the transformations that have occurred in rural areas in Turkey as a result of the Law No. 6360 and to shed light on the threats and positive aspects that may be encountered in the event of a transition to the metropolitan model in light of the experiences gained.

Anahtar Kelimeler

Village, metropolitan, whole-city, local governments

Kaynakça

• 195 Sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
• 1982 Anayasası
• 3030 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu
• 442 Sayılı Kanun
• 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu
• 5747 Sayılı Kanun
• 6360 Sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
• 6447 Sayılı Kanun
• Adıgüzel, S. (2012). 6360 Sayılı Yasa’nın Türkiye’nin Yerel Yönetim Dizgesi Üzerine Etkileri: Elestirel Bir Değerlendirme. Toplum ve Demokrasi, 6(13-14), 153-176.
• Akçay, F. (2023). 6360 Sayılı Yasa ile Köyden Mahalleye Dönüşüm: Şile Kırsalı Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Anayasa Mahkemesi. (2013). 2013/19 Esas ve 2013/100 Karar Sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı.
• Arıkboğa, E. (2018). Yerinden Yönetim ve Merkezileşmiş Büyükşehir Sisteminde Yetkilerin Dağıtılması. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6(1), 1-34.
• Arslan, M. U. (2021). 6360 sayılı Kanun’a Göre Köylerin Mahalleye Dönüşümü: Eskişehir Çifteler İlçesi Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Arsoy, M. (2021). Köy Kanunu ve Tarihçesi “442 Sayılı Köy Kanunu’nun Tarihi ve Mevcut Durum Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk İdare Dergisi, 93 (493), 11-36.
• Atik, E. (2023). 6360 sayılı Kanun’un Köy ve Beldeden Mahalleye Dönüşen Yerlerdeki Etkisi: Denizli Acıpayam Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Avşar, Y. (2020). Türkiye’de 6360 Sayılı Yasa Kapsamında Mahalle ve Köy Yönetiminde Yaşanan Değişim ve Dönüşüm (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Aydın Koç, F. ve Ömürgönülşen, U. (2023). 6360 Sayılı Kanun’un Büyükşehir Belediyelerinin Kırsal Alanında Yaşayan Vatandaşların Tarım ve Hayvancılık Faaliyetlerine Etkileri: Ankara Örneği. Memleket Siyaset Yönetim, 18(39), 62-99.
• Aydın, F. (2018). 6360 Sayılı Kanun Kapsamında Mahalleye Dönüşen Köyler: Yapısal ve İşlevsel Açıdan Bir İnceleme (Manisa Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Canpolat, H. (2010). Türk Yerel Yönetim Sisteminde Ölçek Reformları ve 5747 Sayılı Kanun’la İlgili Yargı Kararlarının Değerlendirilmesi. Türk İdare Dergisi, 467, 79-113.
• Cumhuriyet. (2023). AKP'den yeni 'Bütünşehir Yasası' sinyali: 'Özel idareler kaldırılabilir'. 17.11.2023 tarihinde https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/akpden-yeni-butunsehir-yasasi-sinyali-ozel-idareler-kaldirilabilir-2120610 adresinden erişildi.
• Çelikyay, H. (2014). Değişen Kent Yönetimi ve 6360 Sayılı Büyükşehir Yasası. SETA Yayınları Analizi, (101), 1-22.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2023). İl Düzeyinde Çevresel Göstergeler. 16.11.2023 tarihinde https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/illerin-cevre-gostergeleri-i-85803 adresinden erişildi.
• Duru, B. (2015). Yeni Büyükşehir Düzeninde Kırsal Alanlar, Güney Mimarlık, 19, Ağustos, 28-29.
• Erbay, Y. (2017). Türkiye’de yerel yönetimlerin geleceğini şekillendiren 6360 sayılı Yeni Büyükşehir Yasası. İçinde (Mahmut Güler ve A. Menaf Turan) Belediyelerin Geleceği ve Yeni Yaklaşımlar, İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Gökatalay, B. (2018). Türkiye’de “Bütünşehirleşme” Sürecinin Köyler Üzerindeki Etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Gözler, K. (2013). 6360 Sayılı Kanun Hakkında Eleştiriler, Yirmi Dokuz İlde İl Özel İdareleri ve Köylerin Kaldırılması ve İlçe Belediyelerinin Büyükşehir İlçe Belediyesi Haline Dönüştürülmesi Anayasamıza Uygun mudur?. Legal Hukuk Dergisi, 11(122), 37-82.
• İBMİGM. (1995). Hizmette Yerellik İlkesinin Tanımı ve Sınırları, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü.
• Kalpaklıoğlu, G. (2017). 6360 sayılı Büyükşehir Yasası’nın Kırsal Kesime Etkilerinin Değerlendirilmesi (Ordu Büyükşehir Belediyesi Örneği) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Keleş, R. (1994). Kent ve Siyaset Üzerine Yazılar, (1975-1992). İstanbul: IULA-EMME.
• Koç, M. (2018). 6360 sayılı Kanun’un Mahalleye Dönüşen Köylerde Muhtarlığa Etkisi (Muğla Deneyimi) (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Koyuncu, E. ve Köroğlu, N. (2012). Büyükşehirler Tasarısı Üzerine Bir Değerlendirme. 14.11.2023 tarihinde http://www.tepav.org.tr/upload/files/13524625179.Buyuksehirler_Tasarisi_Uzerine_Bir_Degerlendirme.pdf adresinden erişildi.
• Ökmen, M., Çağatay, U., Uçar, A. ve Arslan, R. (2016). Köylerin Mahalleye Dönüşüm Kararının Etkilerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma: Manisa Büyükşehir Belediyesi Örneği. KAYSEM 13: Kamu Yönetiminde Değişimin Yönü ve Etkileri (Bildiriler Kitabı) (1475-1487). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Özgür, H. (2014). Denizli Kenti ve İlinde Yönetsel Ölçek Arayışları 9-4: Dört Bütünşehir Belediyesi Söylemi / Tasavvuru (2001-2014) ve Büyükşehir Belediyesi Statüsü -2014). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(5), 30-53.
• Sadioğlu, U., Özacit, İ. ve Ömürgönülşen, U. (2015). Yeni Büyükşehir Belediyesi Modeli: Türkiye’de Değişen/Değişmeyen Merkezileşme ve Adem-i Merkezileşme Politikaları. Yasama Dergisi, 30, 70-92.
• Saydam, A. (2020). 6360 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile Mahalleye Dönüşen Köylerde Yaşanan Değişim: Ceyhan İlçesi Üzerinden Bir Değerlendirme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Şabu, N. (2021). Erciş ve Gevaş İlçe Belediyesi Sınırları İçerisinde Görev Yapan Muhtarların 6360 Sayılı Kanun’un Kırsal Kesimdeki Etkileri Üzerine Algıların Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Şahin, F. (2019). 6360 Sayılı Kanun’la Birlikte Köy Tüzel Kişiliğinin Kaldırılmasıyla Oluşan Mahallelere Verilen Kamu Hizmetlerinin Değerlendirilmesi: Tekirdağ Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• T.C. İçişleri Bakanlığı, https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx, Erişim Tarihi: 10.11.2023.
• TÜİK Haber Bülteni (2023). Kent-Kır Nüfus İstatistikleri, sayı 49755. 15.11.2023 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755&dil=1 adresinden erişildi.
• Üçer, A. G., Yenigül, S. B. ve Varol, Ç. (2014). ‘Büyükşehir’den ‘Bütünşehir’e: Yerel Yönetim Politikalarındaki Değişimin Kırsal Alana Etkileri. İdealkent Dergisi, 12, 26-59.