Hz. Muhammed ile Arınma

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 72 - 90, 15.06.2025

Şefaettin Severcan

https://doi.org/10.62297/idrak.1666083

Abstract

Sözlüklere ve tefsirlerdeki kısa tanımlara bakıldığında tezkiye/arınma kavramının büyük ölçüde tasavvufî açıklamaların egemenliği altında ele alındığı, dolayısıyla tezkiyenin anlamlarından sadece biri olan nefis tezkiyesinin öne çıkarılıp diğer anlamlarının adeta perdelendiği görülür. Nefis tezkiyesi, kuşkusuz, tezkiye/arınma kavramının içinde kendisine önemli bir yer bulur, ancak bu önem özellikle Kur’anî ve Peygamberî anlam alanının ihmal edilip perdelenmesine sebep olmamalıdır. Pek çok ayette dile getirilmesine rağmen arındırma, tasavvuf alanı istisnasıyla, genel olarak İslâmî ilimlerde, ama özellikle siyer alanında, hakkettiği ilgiye mazhar olamamıştır. Arınma ile ilgili ayetlerin sunuluş üslubuna bakıldığında, tezkiyenin Hz. Peygamber’in Risalet görevinin dört temel esasından biri olarak takdim edildiği görülmektedir. Aşağıda paylaştığımız bu ayetler rehberliğinde arınma, Hz. Muhammed’in (s.) arınmaya talip olan insanı, Allah’ın istediği, Kur’an’ın beyan ettiği ve kendisinin (Resûlullah’ın) insanlığa tebliğ edip örnekliğini gösterdiği gibi bir mü’min olmanın önündeki-arkasındaki büyüklü-küçüklü bütün engel ve tortulardan arındırmasıdır. Yani Müslüman’ın toplam kalite değeridir, kimliği ve kişiliği ile İslâm’ı temsil mükemmelliğidir. Arındırma peygamberin tıpkı vahyi tebliğ etmesi, kitabı ve hikmeti öğretmesi gibi peygamberlik sünneti içinde yer alan ve geçmiş peygamberlerin kitaplarında da yer aldığı bilinen bir risalet niteliğidir. Elbette insana arınma imkanı veren, arınmanın yolunu gösteren, O’nun gösterdiği yoldan gideni temizleyen ve temiz tutan, arındıran ve arınmış tutan ve bütün bunları sadece kendisinin bir lütfu ve merhameti olarak veren yüce Allah’tır. Kur’an, bu hakikatı belirttikten sonra bu lütfunun dünyada insan ile bağının peygamberi aracılığı ile gerçekleştiğini açıklar. Bu bağlamda Hz. Muhammed (s.) inananlarına Allah’ın ayetlerini okuyan, onları arındıran, onlara Kitab’ı, hikmeti ve bilmediklerini öğreten bir elçi olarak gönderilmiştir. Bu hususların tümünün Peygamberimizden öğrenilmesi, onun öğretisi doğrultusunda hareket edilmesi aynı zamanda Müslümanlar için imanî bir yükümlülüktür. Arındırmanın kaynağı yüce Rabbimiz, fiilî rehberi ve örneği peygamberler, dolayısıyla son peygamber Hz. Muhammed (s.) olduğu gibi arınma ihtiyacı ve sorumluluğu içinde olan da insandır. Bu ihtiyaç ve sorumluluğu yerine getiren insan dünya ve ahirette varlık amacına ulaşmış ve kurtuluşa ermiştir. Burada, Hz. Muhammed’in (s.) tezkiye/arındırma tasarrufunu paylaşmaya çalışarak siyer alanında hakkettiği ilgiye mazhar olmasına minik bir katkı sağlamak ve genç siyer araştırmacılarımıza bir kapı aralamak istiyorum.

Keywords

Tasavvuf , Tezkiye , Peygamber , Risalet , Arınma

Purification with Prophet Muhammad (S.)

Abstract

Looking at the short definitions in the dictionaries and commentaries, it is seen that the concept of purification is largely conceptualized under the domination of Sufi explanations, therefore, the self-discourse, one of the definitions of narration, is highlighted and its other meanings are almost veiled. The purification of the soul undoubtedly finds an important place for itself in the concept of purification, but this importance should not lead to the neglect and obscurity of the Qur'anic and Prophetic reference field. Although it is mentioned in many verses, purification has not received the attention it deserves in Islamic sciences in general, especially in the prophetic biography area, with the exception of the field of Sufism. In regards to the style of presentation of the verses about purification, it is observed that the narration is presented as one of the four basic principles of the Prophet's Prophet's duty. Purification under the guidance of these verses we have shared below is that Prophet Muhammad’ (PBUH) purifies the believer, as Allah wants, in accordance with the direction indicated in the Quran thus clearing all the obstacles and residues, big and small, on the way to the type of example person in the context of humanity as (the Messenger of Allah) conveys. In other words, it is the total quality value of the Muslim, his/her identity and personality and the perfection of representation of Islam. Purification is a feature of prophethood that is included in the sunnah of prophethood and is known to be included in the books of the past prophets, just as the prophet communicated revelation and taught the holy book and wisdom. Of course, it is the Almighty God who gives people the opportunity to purify, shows the way of purification, cleans and purifies those who follow His path, cleanses them and keeps them purified, and gives all these only as a grace and mercy of Him. After indicating this truth, the Quran explains that this grace is realized through the prophet’s bridge-making service between the God and human-beings. In this context, Prophet Muhammad was sent to his believers as a messenger who reads God's verses, purifies them, teaches them the Book, wisdom and what they do not know. Learning all of these matters from the Prophet and acting in line with his teachings is also a religious obligation for Muslims. While the source of purification is our Almighty Lord, the actual guide and examples are the prophets, Prophet Muhammad being the last of them, it is the man himself who is in need and charge of purification. Man who fulfills this need and responsibility has attained his purpose of existence in the world and the hereafter and attained salvation. Here, I would like to make a small contribution to the Prophet Muhammad's achievement of the attention he deserves in the field of prophetic biography (siyer) by trying to share his savings / purification and to open a gate for young researchers on prophetic biography.

Keywords

Sufism , Purification , Prophet , Prophethood , purgation

References

• Abdülbaki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslamiyye, 1982.
• Aktaş, Hamza. “Kur’an’da Arınma (Tezkiye) Yöntemiyle Nefsin Eğitimi”. The Journal Of Academic Social Science Studies 59 (2017), 173-187.
• Başoğlu, Tuncay. “Tezkiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/77. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bayram, Enver. “Kur’an’a Göre Tezkiyenin İmkânı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/54 (2017), 978-986.
• Beyzâvî, Ebü’l-Hayr Abdullah bin Ömer Kadı. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl: Mecmau’t-Tefasîr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• Bingöl, Abdulkerim. “Kur’an’da Hz. Muhammed’e Yönelik Eleştiriler”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/7 (2016), 47-72.
• Binol Ali. “Kur’an’da Geçen Tezekkî Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (2017), 185-206.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Kur'an’a Giriş. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: İlimyurdu Yayınları, 2010.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîrü’l-Hadis. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Gazâlî. İhyâ. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, 1974.
• Isfehânî, Ragıb. el-Müfredât fî-garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Davudî. Beyrut: Dâru’ş-Şâmiye, 1986.
• Isfehânî, Ragıb. Müfredât: Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir. İslâm Hukuk Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz - Mehmet Erdoğan. İstanbul: İklim Yayınevi, 1988.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdü’l-Hak. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-aziz. nşr. Abdü’s-Selam Abdü’ş-Şafi Muhammed. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1993.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail. Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri. çev. Bekir Karlığa - Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1984.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1994.
• Karafi, Şihabüddin. el-İhkam fi temyizi’l-fetava ani’l-ahkam ve tasarrufati’l-kadi ve’l-imam. Halep: el-Mektebetü'l-İslâmiyye, 1967.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kelâbâzî, Ebu Bekr Muhammed b. İshak. et-Taarruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf: Doğuş Devrinde Tasavvuf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1979.
• Kelkit, Ömer Arif. Kur’an’da Tezkiye. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-ahkâmi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mâturîdî, Ebû Mansur. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullah bin Ahmed. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl: Mecmau’t-Tefasîr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1979.
• Özel, Ahmet. “Hz. Peygamberin (s.a.s.) Yöneticilik Misyonu”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti: Hz. Peygamber Dönemi. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
• Râzî, Fahreddin. Et-Tefsîru’l-Kebîr. nşr. Abdurrahman Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Râzî, Fahreddin. İsmetü'l-Enbiya. nşr. Muhammed Hicazî. Kahire: Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dîniyye, I406/1986.
• Sabunî, Ahmed b. Mahmud. El-Müntekâ min ismeti'l-enbiya. nşr. Mehmet Bulut. İzmir: İzmir Yüksek İslam Enstitüsü, 1981.
• Sarmış, İbrahim. Tasavvuf ve İslâm. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Selvi, Dilaver. “Beyzavi Tefsirinde Nefis Tezkiyesi ve Takva”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 26 (2010/2), 125-161.
• Severcan, Şefaettin. Hz. Muhammed: Devletten Medeniyete. Ankara: Fecr Yayınevi, 2020.
• Seyhan, Ahmet Emin. “Ebu’l Hasan Harakani’nin Nefis Tezkiyesine Yaklaşımı”. Harakani Dergisi 1 (2014), 1-32.
• Uludağ, Süleyman. “Tasfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/127. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Ünver, Mustafa. “Kur’an’ın Tezkiye Prensibine Bir Bakış”. Araşan SBE Dergisi 1/2 (2006), 125-161.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1971.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. El-Keşşâf an hakâiku’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûh’i-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.