MUŞ İL’İNDE YERLEŞME TİPLERİNİN COĞRAFİ DAĞILIŞI

Yıl 2019, Sayı: 39, 256 - 278, 30.01.2019

Esen Durmuş , İskender Dölek

https://doi.org/10.32003/iggei.491876

Cited By: 3

Öz

Yerleşmeler genel olarak nüfuslarına, kuruluş yerlerine, dokularına ve
hâkim ekonomik fonksiyonlarına göre sınıflandırılmıştır. Muş ilinde yerleşme tiplerinin coğrafi dağılışının
belirlenmesinin amaçlandığı bu çalışmada, aynı zamanda yerleşmelerin kuruluş
yeri seçimi, konumu, yükselti basamakları ve yürütülen ekonomik faaliyetlere
göre dağılışı üzerinde etkin olan coğrafi unsurlar da belirlenmiştir. Araştırmada,
yerleşme tiplerinin Muş ilindeki
dağılışına farklı bir açıdan bakılarak yükselti faktörü ön planda tutulmuştur.
Her bir yükselti basamağında yer alan yerleşme sayısı ve yerleşme tipi,
yükselti basamağının doğal koşulları göz önünde bulundurularak analiz edilmiştir.
Fiziki koşulların insan yaşamına ve faaliyetlerine sağladığı olanakların
arttığı kesimlerde hem yerleşme sayısında hem de nüfusta belirgin artışlar
gözlenmiştir. Muş ilinde farklı jeomorfolojik birimlerin bulunduğu
alanlarda kurulmuş olan yerleşmelerin, yükseltiye bağlı olarak sayı ve tiplerinin
yanında şekil ve dokuları da değişmektedir. Farklı morfolojik ünitelerde
kurulan yerleşmelerde ekonomik fonksiyonun türü ve nüfusun dağılışı da
değişmektedir. 1/25.000 ölçekli 87 adet topografya haritası taranarak yerleşme
tipleri işaretlenmiş, sayısal ortamda 250 m aralıklarla beş yükselti basamağı
belirlenmiş, dağ, ova, plato gibi ana yer şekilleri ayırt edilmiş ve yerleşme
tipleri ile olan ilişkileri belirlenmiştir.  Muş ilinde 2 şehir (Muş ve Bulanık), 21 kasaba
(Hasköy, Korkut, Malazgirt ve Varto ilçe merkezleri ile 17 belde) 367 köy, 279
mezra, 96 yayla, 23 kom ve 5 ağıl yerleşmesi beş farklı yükselti basamağında
bulunmaktadır. Muş’ta yerleşmelerin ve kırsal nüfusun en yoğunluk gösterdiği
yükselti basamağı 1551-1800 m’ler arasındaki basamaktır. 

Anahtar Kelimeler

Muş, Yerleşme Tipleri, Yükselti Basamağı, Morfolojik Ünite

GEOGRAPHICAL DISTRIBUTION OF THE SETTLEMENT TYPES IN THE PROVINCE OF MUŞ

Öz

The settlements were generally classified according to
their population, location, texture and dominant economic functions. In this study, which aimed to identify the
geographical distribution of settlement types in the province of Muş, the
geographic elements which were effective on the distribution of settlement
location preferences, position, elevation steps of settlements and economic
activities carried out were also identified. In the study, the elevation
factor was prioritized by looking at the distribution of settlement types in
the province Muş from a different perspective. The number of settlements and
the settlement type in each elevation step were analyzed taking into account
the natural conditions of the elevation step. There were, it was observed, some
notable increases in both the number of settlements and population in the
regions where the opportunities provided by the physical conditions for human
life and activities increased. Shape
and texture of the settlements established in the areas where different
geomorphological units are present in the province of Muş, also vary in terms
of number and type based on the elevation. In the settlements established in
different morphological units, the type of economic function and population
distribution also differ. The settlement types were marked by scanning a
total of 87 topography maps with 1 / 25,000 scale and five elevation steps were
identified at 250 m intervals in digital environment, main landforms such as
mountain, plain and plateau were distinguished and their relations with
settlement types were identified. In the province of Muş two cities (Muş and
Bulanık), 21 districts (Hasköy, Korkut, Malazgirt and Varto district centers
and 17 small towns) 367 villages, 279 hamlets, 96 highlands, 23 mountain houses
and 5 hovel settlements are located in five different elevation step. The
elevation step in the province of Muş where the settlements and rural
population are the densest is between 1551 and 1800 meters. 

Anahtar Kelimeler

Muş, Settlement Types, Elevation Step, Morphological Unit

Kaynakça

• Akbulak, C. (2010). Kara Menderes Havzası’nın (Çanakkale) nüfus özellikleri. Uluslararası İnsani Bilimler Dergisi, 7 (2), 577-610.
• Atalay, İ. (1983). Muş Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Toprak Coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Atasoy, A. (2012). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti köy yerleşmelerine coğrafi bir bakış. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (20), 265-284.
• Avcı, S. (1992). Bayburt ilinde nüfusun gelişimi ve dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 27, 159-179.
• Avci, V. (2017). Bingöl ilinde nüfus ve yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılımı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (13), 201-222.
• Baykal, F. & Koçman, A. (1983). Ege Bölgesi’nde nüfusun alansal dağılışı ve sorunları. Ege Coğrafya Dergisi, 1, 100-106.
• Çağlıyan, A. (2005). Elâzığ ilinde yükselti basamaklarına göre kırsal yerleşmelerin dağılışı. İstanbul: Ulusal Coğrafya Kongresi (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına) Bildiri kitabı içinde (s.513-522).
• Doğanay, H. (1997). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları No: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 877, Milli Eğitim Basımevi.
• Dölek, İ., Avcı, V. & Harunoğulları, M. (2018). Nüfusun ve yerleşmelerin yükseltiye göre değişimi: Muş ili örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (6), 1011–1022.
• Durmuş, E. (2018). Diyarbakır ilinde yerleşmelerinin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Ankara: TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (International Geography Symposium on the 30th Anniversary of TUCAUM. Bildiri kitabı içinde (s. 336-354)
• Ergün A. & Buldur A. D. (2016). Sivas ilinde yükselti basamaklarına göre 1990-2015 yılları arasında nüfus ve yerleşmelerin dağılışı ve değişimi. Zeitschrift Für Dıe Welt Der Türken / Journal of World of Turks, 8(3), 303-327.
• Erinç, S. (1969). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fak. Coğrafya Enst. Yayınları.
• Günal, N. (1993). Marmara ve Ege Bölgelerinde kır yerleşmelerinin yükselti kademelerine göre dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 143-154.
• Güner, B. & Çiftçi, M. D. (2012). Kuruluş yeri ve yükselti basamaklarına göre Pütürge (Malatya) köylerinin dağılışı. Hatay: III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu. Bildiri kitabı içinde (s. 357-362)
• Güngör, Ş. & Bozyiğit, R. (2011). Gazipaşa ilçesinde (Antalya/Türkiye) yerleşmelerin yükseltiye göre dağılışının cbs yöntemi ile değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, 267-292.
• Harita Genel Müdürlüğü, 1/25.000 ölçekli topografya haritaları (87 adet).
• Karabağ, S. & Şahin, S. (2011). Türkiye Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karaburun, A., & Karakuyu, M. (2015). Türkiye’de ilçelerin ve 2012 yılı ilçe nüfuslarının yükseklik ve kıyı yakınlığına göre analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 74-87.
• Kaya, F. (2013). Ağrı Merkez ilçede köy yerleşmelerinin coğrafi şartlarla ilişkisi. International Journal of Social Science, 6 (8), 297-328.
• Kaya, G. (2005). Posof Çayı havzasında yerleşmeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5, (1). 71-96
• Koca, N. (2004). Lâpseki ilçesinde köy yerleşmeleri. Doğu Coğrafya Dergisi, 12, 143-167.
• Koçman, A. (1993). Türkiye İklimi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Özgüç, N. & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Sönmez, M. E. (2014). Muş Ovası’nın Tarımsal Potansiyeli Ve Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler Makalelerle Muş Kitabı. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları.
• Şaroğlu, F. (1985). Doğu Anadolu’nun neotektonik dönemde jeolojik ve yapısal evrimi. (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul).
• Tapur, T. & Tuncer, B. (2012). Çumra ilçesinde kırsal yerleşmeler. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27. 278-295
• Taş, B. & Yakar, M. (2009). Afyonkarahisar ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(2), 141-161.
• Tıraş, M. (2002). Yusufeli ilçesinde köy yerleşmeleri. Türk Coğrafya Dergisi, 38, 133-147.
• Tıraş, M., Kaya, G. & Sevindi, C. (2009). Yusufeli İlçesinde Köy Yerleşmelerinin Coğrafi Şartlarla İlişkisi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (43).
• Tolun-Denker, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası-Kır Yerleşmeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tuncel, H. (1995). Mezraa kavramı ve Türkiye'de mezraalar. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1-2), 263-280.
• Tunçdilek, N. (1967). Türkiye İskan Coğrafyası, Kır İskanı (Köy-Altı İskan Şekilleri). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye’de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı. İstanbul: İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğr. Enst. Yayınları.
• TÜİK, (2017). ADNKS Muş Nüfus İstatistikleri.
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2015). Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Türkan, O. (2016). Çankırı ilinde yerleşmelerin yükselti basamaklarına göre dağılışı. Ankara: TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu (International Geography Symposium). Bildiri kitabı içinde (s.414-429).