READING GEOGRAPHY: A SYSTEMATIC EVALUATION ON KİTAB-I BAHRİYE (BOOK OF NAVIGATION) COPIES

Yıl 2020, Sayı: 42, 504 - 526, 25.07.2020

Yasemin Nemlioğlu Koca

https://doi.org/10.32003/igge.734091

Cited By: 1

Öz

Piri Reis leads the study of historical geography by Kitab-i Bahriye, one of the most important books in geography. Piri Reis explained and mapped all of the Mediterranean coasts and islands with their geographical features in the Kitab-i Bahriye that he navigated by following anticlockwise route, starting and ending at Canakkale-Turkey. This unique work is a source for determination of the geographical, economic, social and cultural features of the period, and it is also example of Turkish and World historical geography. Kitab-i Bahriye is an official document of its era that it was presented to the empire, by the information it contains about the geographical information of all the Mediterranean coasts, and the seas, oceans, navigation, maritime, cartography, astronomy and climate. By these features, it can be said that it was the first geography book in Ottoman civilization. Kitab-i Bahriye is a pioneering and innovative work; therefore, it was reproduced in large numbers as parts, chapters and books. Despite it is not known which of these copies is the original book, it is considered that two copies were second-copyright dated 932/1526 and presented to Sultan Suleyman I. In the study, the copies of Kitab-i Bahriye, Istanbul Suleymaniye Library Ayasofya 2612 (A.2612) and Istanbul Topkapi Palace Museum Treasure Collection 642 (TSMK.642) were taken as basis. Two copies of Kitab-i Bahriye were evaluated for determination in terms of language, map drawings, content and technique, and differences. As a result of the research it was concluded that, A.2612 copy was made before, the copies were copied from each other and the text sections were the same; considering that both copies were prepared close to each other, they were prepared to be presented to the two sultans, Sultan Suleyman I. and Sultan Selim II. or Sultan Murat III.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Manuscript, Kitab-ı Bahriye, Geography, Navigation

COĞRAFYAYI OKUMAK: KİTAB-I BAHRİYE NÜSHALARI ÜZERİNE SİSTEMATİK BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Piri Reis coğrafya biliminde yazılı kitapların en önemlilerinden biri sayılan Kitab-ı Bahriye ile tarihi coğrafya araştırmalarına öncülük etmektedir. Piri Reis, Kitab-ı Bahriye’de Çanakkale başlangıç ve bitiş yeri olmak üzere saat yönünün tersinde bir yol izleyerek sefer yaptığı tüm Akdeniz kıyılarını ve adalarını coğrafi özellikleriyle açıklamış ve haritalandırmıştır. Eser, yazıldığı dönemin coğrafi, ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerinin belirlenmesinde büyük bir kaynak oluştururken, Türk ve Dünya coğrafya tarihinin de eşsiz kaynağıdır. Kitab-ı Bahriye Akdeniz ve çevresine ait coğrafi bilgilerin yanı sıra, dünya denizleri ve okyanusları, seyir, denizcilik, haritacılık, astronomi, iklim hakkında içerdiği bilgilerle ve bir imparatorluğun yönetimine sunulmuş olmasıyla, dönemine ait resmi belge niteliğindedir. Bu özelikleriyle Osmanlı medeniyetinde hazırlanmış ilk coğrafya kitabı olduğu söylenebilir. Kitab-ı Bahriye öncü ve yenilikçi bir çalışmadır; bu nedenle parça, bölüm ve kitap halinde çok sayıda çoğaltılmıştır. Bu nüshalardan hangisinin asıl eser olduğu bilinmemektedir, ancak İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya 2612 numarada ve İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Koleksiyonu 642 numarada kayıtlı olan iki nüshanın sultana sunulduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada Kitab-ı Bahriye’nin iki nüshası dil, harita çizimleri, içerik ve teknik açıdan değerlendirilerek aralarındaki farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın sonucunda Ayasofya 2612 nüshasının daha önce yapıldığı, nüshaların birbirinden kopya edildiği ve metin kısımlarının aynı olduğu; her iki nüshanın da birbirine yakın tarihlerde hazırlandığı düşünüldüğünde ise, nüshaların iki ayrı sultana, Sultan I. Süleyman ve Sultan II. Selim ya da Sultan III. Murat’a sunulmak üzere hazırlandığı görüşüne varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı El Yazmaları, Kitab-ı Bahriye, Coğrafya, Denizcilik

Kaynakça

• Ak, M. (2002). Piri Reis. Türkler, XI. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Arşiv Belgeleri
• Barkınay, A.R. (2005). Adalar Denizi Kılavuzu 1926. Haz. M. Pultar. İstanbul: Denizler Kitabevi.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1975). Osmanlı Müellifleri 1342/1924. Haz. A. F. Yavuz-İ. Özen. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Derman, M.U. (1988). Ahar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), I.. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Doğanay, H. (1993). Coğrafya’da Metodoloji. Ankara: MEB Yayınları.
• Duggan, T.M.P. (2014). Piri Reis the book of Bahriye, Boyut Yayınları, İstanbul 2013, 276 pages, Kitab-ı Bahriye, İstanbul Research Center, İstanbul 2013, 276 pages. E.Z. Ökte & T. Duran. Mediterranean Journal of Humanities, IV(1), 339-343.
• El Sawy, A. (2014). Kitab-ı Bahriye: A Landmark in Geographical and Nautical Literature. Ankara: TTK Yayınları.
• Eliaçık, M. (2014). Kitab-ı Bahriye’nin Manzum Bölümü Üzerine İncelemeler. Ankara: TTK Yayınları.
• Erünsal, İ. (1991). Ayasofya Kütüphanesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), IV. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Esin, E. (1985). II. Bayezid’in 1498-1500 yıllarında Adalar Denizi’ne seferi. Erdem, 1(3), 789-794.
• Esiner-Özen, M. (1998). Piri Reis and His Charts. İstanbul.
• Ezgü, F. (1964). Piri Reis. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), IX. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Gallota, A. (1988). Seyyid Murad’ın Gazavat-ı Hayrettin Paşa adlı eseri. Erdem, 4(10), 127-163.
• Harvey, D. (1969). Explanation in Geography. London: Edward Arnold.
• İnan, A. A. (1992). Piri Reis’in Hayatı ve Eserleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Karatay, F.E. (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. C. II. İstanbul: Küçükaydın Matbaası.
• Katip Çelebi. (2007). Keşfü’z Zünun 1062/1653. Haz. R. Balcı. C.I-IV. İstanbul: Tarih Türk Vakfı Yayınları.
• Katip Çelebi. (2008). Tuhfetü’l Kibar Fi Esfari’l Bihar 1067/1657. Haz. İ. Bostan. Ankara: T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Yayınları.
• Keyvanian, C. (2010). Maps and Wars: Charting the Mediterranean in the Sixteenth Century. In Kolluoğlu B., Toksöz M. (Eds.), Cities of The Mediterranean (pp.38-60). London: I.B.Tauris & Co Ltd.
• Konyalı, İ.H. (1936). Topkapı Sarayı’nda Deri Üzerine Yapılmış Eski Haritalar. İstanbul: Zaman Kitaphanesi.
• Loupis, D. (2004). Diffusion of skill in the Mediterranean World, Ottoman navigational technology during the 16th century seen through sailing-directions manuals. (Yüksek lisans tezi, Bilkent University, Department of History, Ankara) http://hdl.handle.net/11693/18292 adresinden edinilmiştir.
• Loupis, D. (2009). Piri Reis book on Navigation (Kitab-i Bahriyye) as a geography handbook. Institute for Neohellenic Research Eastern Mediterranean Cartographies, Tetradia Ergasias. 25(26), 35-49.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmani, 1308-1315/1890-1897. Haz. N. Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Nemlioğlu Koca, Y. (2018). The archipelago in the kitab-ı Bahriye (book of navigation): geography, economy, Culture. Journal of Current Researches on Social Sciences, 8-1(4), 237-54.
• Nevizade Atai. (2017). Hadaiku’l-Hakaik fi Tekmileti’ş-Şakaik 1045/1635. Haz. S. Donuk. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• Nicolai, R. (2016). The Enigma of the Origin of Portolan Charts. Boston: Brill.
• Orhonlu, C. (1970). Hint kaptanlığı ve Piri Reis. Belleten, 134, 235-254.
• Parmaksızoğlu, İ. (1977). Kemal Reis. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), VI. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Piri Reis, 1513 Dünya Haritası, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, no:1633
• Piri Reis, 1528 Dünya Haritası, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, no:1824.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, H.927/M.1520 ? İstanbul Deniz Müzesi, No:990.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, H.927/M.1520 ? London British Library, Ms. Or. 4131.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, H.932/M.1526 ? İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, No:2612.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, H.932/M.1526 ? Baltimore Walters Art Museum, Ms. W.658.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, H.932/M.1526 ? İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine No:642.
• Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, H.932/M.1526 ? Nuruosmaniye Kütüphanesi, No:2997.
• Piri Reis. (1973). Kitab-ı Bahriyye 932/1526. Haz. Y. Senemoğlu. 1001 Temel Eser. No:19. İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Piri Reis. (2002a). Kitab-ı Bahriye 932/1526. Haz. F. Kurdoğlu-H. Alpagot. Ankara: TTK Yayınları.
• Piri Reis. (2002b). Kitab-ı Bahriye 932/1526. Ed. B. Arı, Haz. A. Demir. Ankara: Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı.
• Piri Reis. (2014). Kitab-ı Bahriyye 932/1526. Ed. F. Sarıcaoğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sarıcaoğlu, F. (1997). Harita, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVI. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Sarıcaoğlu, F. (2004). Piri Reis’in Kitab-ı Bahriyye’sinin İzinde Katib Çelebi’nin yeni bulunan eseri: Müntehab-ı Bahriyye. Türklük Araştırmaları Dergisi, 15, 7-57.
• Sarıcaoğlu, F. (2013). Osmanlı Haritacılığı ve Topkapı Sarayı Koleksiyonları. Piri Reis’ten Önce ve Sonra: Topkapı Sarayı’nda Haritalar. İstanbul: TC. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Seydi Ali Reis. (1999). Mirat-ül Memalik 968/1560. Haz. M. Kiremit. Ankara: TDK Yayınları.
• Seyyid Muradi. (1995). Gazavat-ı Hayrettin Paşa 945/1538-953/1546. Ankara: DZKK. Basımevi.
• Sezgin, F. (2011). Mathematical Geography and Cartography in Islam and Their Continuation in The Occident. C. IV. Frankfurt am Main: Institute for the History of Arabic-Islamic Science.
• Sinoplu Safai, Tarih-i Feth-i Aynabahtı ve Moton 906/1500, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan, No:1271.
• Soucek, S. (1992). The history of cartography, Islamic charting in the Mediterranean. In J.B. Harley, & D. Woodward, (Eds.), Cartography in the traditional East and South Asian societies (pp. 263-292). Chicago-London: University of Chicago Press.
• Sütçüoğlu, O. (2019). Piri Reis’in Gemileri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Taşköprizade Ahmed Efendi, Eş-Şakaiku’n Numaniyye fi Ulema-id Devleti’l Osmaniyye 965/1558, İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine, No:1263
• Topkapı Sarayı Hazineleri. (1988). Berlin: Museum für Islamische Kunts.
• Umur, S. (1980). Osmanlı Padişah Tuğraları. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ülkekul, C. (2007). XVI. Yüzyılın Denizci Bir Bilim Adamı Yaşamı ve Yapıtlarıyla Piri Reis. İstanbul: Deniz Basımevi.
• Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri Sergisi Kataloğu. (1979). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi.
• Yurdaydın, H.G. (1952). Kitab-ı Bahriyye’nin telifi meselesi. Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 10(1-2),143-146.