Sigorta Ettirenin Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğünün İhlaline İlişkin Türk Ticaret Kanunu Hükümlerinin Alman Sigorta Sözleşmeleri Kanunu’nda ve Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku Prensipleri’nde Yer Alan Düzenlemeler Açısından Değerlendirilmesi

Year 2021, Volume: 79 Issue: 3, 881 - 928, 21.09.2021

Aslıhan Erbaş Açıkel

Abstract

Sigorta sözleşmesine ilişkin müzakerelerin başladığı andan itibaren oldukça karmaşık hak ve yükümlülüklerden teşekkül eden bir borç ilişkisi doğmaktadır. Karşılıklı güven ilişkisine dayanan ve dürüstlük kuralının özel bir önemi haiz olduğu bu borç ilişkisinde, tarafların birbirlerini aydınlatma yükümlülüğü sözleşmenin kurulması safhasında o kadar esaslı bir role sahiptir ki kanun koyucu her iki taraf için de bu yükümlülüğün ifasını özel düzenlemelere tabi tutmuştur. Nitekim 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda sigortacının aydınlatma yükümlülüğüne yer verilmiş ve sigorta ettirenin sözleşme öncesi beyan yükümlülüğü çok detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu kapsamda Kanun’da sigorta ettirenin sözleşme öncesi beyan yükümlülüğünü nasıl ifa edeceği ve ifa etmemesi ya da eksik yahut yanlış ifa etmesi halinde doğacak sonuçlar belirtilmiştir. Ancak ilgili Kanun hükümleri pek çok yönden belirsizlik taşımakta, bu nedenle uygulamada ve öğretide çok farklı şekilde yorumlanmaktadır. Sigorta genel şartlarının çoğunun 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce kaleme alındığı dikkate alındığında, konuya ilişkin detaylı incelemelerin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmanın amacı, sigorta ettirenin sözleşme öncesi beyan yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde sigortacının sahip olduğu hakları Avrupa Birliği Sigorta Sözleşmeleri Prensipleri ve mehaz kanun olan Alman Sigorta Sözleşmesi Kanunu ile karşılaştırmalı olarak ele alarak incelemektir. Bu çerçevede beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde sigortacının TTK m. 1439’da düzenlenen haklarının, beyan yükümlülüğünün ihlal edilmesinden önce veya sonra öğrenilmesine göre bir ayrıma tabi tutulup tutulmadığı, cayma hakkının niteliği ve bu hakka ilişkin olarak ortaya çıkan sorunlar, rizikonun gerçekleşmesi halinde uygulanacak hükümler yönünden sigortacının kusurunun belirleyici olmasının yarattığı güçlükler ve sigorta ettirenin beyan yükümlülüğü ile sigortacının aydınlatma yükümlülüğü arasında nasıl bir ilişki kurulması gerektiği üzerinde durulacaktır. Ayrıca çalışma sırasında elde edilen bulgular ışığında konuya ilişkin yargı kararları irdelenecektir.

Keywords

Sigorta Sözleşmesi, Beyan Yükümlülüğü, Aydınlatma Yükümlülüğü, Cayma, İptal

Supporting Institution

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

An Analysis of the Provisions of the Turkish Commercial Code Regarding the Violation of the Policyholder’s Duty of Disclosure in Comparison with the Provisions of the German Insurance Contract Act and the Principles of European Insurance Contract Law

Abstract

At the outset of insurance contract negotiations, a set of complex legal relationships come into question for both parties. Based on mutual trust, and attributing particular importance to the principles of good faith, parties’ obligations to inform one another are a significant aspect of this legal relationship. The law mandates the fulfillment of this obligation at the very beginning of contract negotiations. In this context, the Turkish Commercial Code applies the duty of disclosure and the obligation to inform both on the policyholder and insurer through detailed provisions. However, related provisions are vague and differing opinions arise both in practice and the doctrine. Since most general insurance conditions are published prior to the new Code’s entry into force, detailed analyses regarding the policyholder’s duty of disclosure are essential. This paper investigates insurers’ rights regarding a policyholder’s breach of the duty of disclosure and examines other related legal matters with a comparison of rights provided by the German Insurance Contract Act, as the source law, and the Principles of European Insurance Contract Law. Within this scope, this article endeavors to scrutinize whether the rights of the insurer stipulated under Article 1439 of the Turkish Commercial Code are categorized according to the time when an insurer discovers a breach, legal nature of the right to cancellation, and challenges of determining the degree of the fault of the insurer following the discovery of a risk and the necessity to establish a link with the policyholder’s duty of disclosure and the insurer’s obligation to inform. Furthermore, court decisions related to the disclosure will be analyzed in light of these findings.

Keywords

Insurance Contract, Duty of Disclosure, Duty to Inform, Cancellation, Avoidance of Contract

References

• Ağsakal İ, Sigorta Sözleşmesinde Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğüne Aykırılık ve Sonuçları (Adalet Yayınevi 2015).
• Aral Eldeleklioğlu İ, ‘6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu Uyarınca Sigorta Ettirenin Sözleşme Yapılmasında Beyan Yükümlülüğü’ (2012) 18 (2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 725-732.
• Armbrüster C, ‘PEICL-The Projects of a European Insurance Contract Law’ (2013) 20 Conn Ins LJ 119-152.
• Ayan M, Borçlar Hukuku (Genel Hükümler) (Seçkin 2016).
• Aydın S, Sigorta Ettirenin Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğünün İhlali ve İhlal Halinde Sigortacının Hakları Özellikle Oranlama Sistemine Göre Tazminattan İndirim Hakkı (Seçkin 2018).
• Ayli A, ‘Sigorta Ettirenin Sözleşmenin Kuruluşundaki İhbar Yükümlülüğüne İlişkin Hükümlerin Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Çerçevesinde Yeniden Değerlendirilmesi’ (2005) 3(6) SBArD (Prof Dr Hüseyin Hatemi’ye Armağan) 185-203.
• Barg E S, Die vorvertragliche Anzeigepflicht des Versicherungsnehmers im VVG 2008, (Logos 2008).
• Basedow J, Birds J, Clarke M, Cousy, H, Heiss H ve Loaker L (eds), Principles of European Insurance Contract Law, 2. Expanded Edition, (Dr. Otto Schmidt 2016).
• Beckmann R M ve Matusche Beckmann A, Versicherungsrechts-Handbuch (3. Auflage, CHBeck 2015).
• Bozer A, Sigorta Hukuku (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları 1965).
• Bruck E ve Möller H, Versicherungsvertragsgesetz Großkommentar Einführung; §§ 1-32 (9. Auflage, De Gruyter 2008).
• Bruck E ve Möller H, Versicherungsvertragsgesetz Großkommentar Einführung; §§ 33-73 (9. Auflage, De Gruyter 2010).
• Demirayak E B, ‘Sigorta Sözleşmesinin Yapılması Sırasındaki Beyan Yükümlülüğünün İhlalinde Nedensellik Bağı’ (2011) 2(2) İnÜHFD 477-496.
• Doğan B, ‘İngiliz ve Türk Hukukunda Deniz Sigortalarında Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğü’ (Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi 2020).
• Engel K, ‘Breach of the Precontractual Information Duty: Article 2:102 and Article 2:104 of the Principles of European Insurance Contract Law’ (2013) 5 EJCCL 44-63.
• Engel K ve Hendrikkse M, ‘Pre-contractual Fraud in Insurance Contract Law’ (2014) 6(2) EJCCL 33-43.
• Erbaş Açıkel A, ‘Sigorta Ettirenin Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğünün İhlali Halinde Sigortacının Sahip Olduğu Haklarla İlgili Bazı Sorunlar’ (2019) 35(2) Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 131-168.
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (17. Baskı Yetkin 2014).
• Eroğlu S, Hastalık Sigortası Sözleşmesinin Kurulmasında İhbar Külfeti (Seçkin 2005). Fauvarque-Cosson B ve Mazeaud D, (edr) Materials for European Contract Law, Materials for a Common Frame of Reference: Terminology, Guiding Principles, Model Rules, Sellier 2008.
• Franko N, ‘Sigorta Ettirenin Mukavele Yapılırken İhbar Mükellefiyeti (TTK m 1290)’ Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, Bildiriler, Tartışmalar XIV 4-5 Nisan 1997 (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 1997) 317-329. İstanbul Hukuk Mecmuası 79/3
• Hacıömeroğlu A O, ‘Sigorta Sözleşmelerinin Kuruluş Safhasındaki Sigorta Ettirenin Beyan Yükümlülüğünün Culpa in Contrahendo Sorumluluğu Açısından Değerlendirilmesi’ (2015) I (2) TFM, 49-70.
• Heiss H, ‘’Informationspflichten des Versicherungsnehmers’ Internationales Forum zum Privatversicherungsrecht 2008 (ed. Schnyder, A K) (Schulthess Juristische Medien 2009) 49-61.
• Heiss H, ‘Der Vorentwurf einer ‘Gesamtrevision des BG über den Versicherungsvertrag (VVG)’ im Lichte der europäischen Entwicklunge’ [2007] Haftung und Versicherung, 235-252.
• Kender R, Türkiye’de Hususi Sigorta Hukuku (8. Bası Arıkan 2005).
• Kender R, Türkiye’de Hususi Sigorta Hukuku (16. Bası On İki Levha 2017).
• Koller A, Schweizeriches Obligationenrecht Allgemeiner Teil (3. B Stämpli 2009).
• Lando O ve Beale H, (edr.) Principles of European Contract Law Parts I and II (Combined and Revised) (Kluwer Law International 2000).
• Looschelders D, ‘Die vorvertragliche Anzeigepflicht des Versicherungsnehmers nach der VVGReform’ Vorträge gehalten auf dem 28. Münsterischen Versicherungstag am 20 November 2010 (Verlag Versicherungswirtschaft 2011).
• Neuhaus K J, ‘Die vorvertragliche Anzeigepflichtverletzung im neuen VVG’ (2008) Heft 2, r+s 45-56.
• Neuhaus K J, Die vorvertragliche Anzeigepflichtverletzung in Recht und Praxis (Verlag Versicherungswirtschaft 2014).
• Öztan F, Sigorta Akdinin İnikadında İhbar Mükellefiyeti (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları 1966). Prölss E R ve Martin A, Versicherungsvertragsgesetz, (29. Auflage, CHBeck 2015).
• Römer W, Langheid T ve Rixecker R, Versicherungsvertragsgesetz mit VVGInformationspflichtenverordnung (4. Auflage, CHBeck 2014).
• Rüffer W, Halbach D ve Schimikowski P, Versicherungsvertragsgesetz Handkommentar (4. Auflage, Nomos 2020).
• Schäfers D, Die Vorvertragliche Anzeigepflicht des Versicherungsnehmers und das allgeimeine Leistungsstörungsrecht (Verlag Versicherungswirtschaft 2014).
• Schimikowski P, Versicherungsvertragsrecht (6. auflage CHBeck 2017).
• Somer M, ‘Türk Ticaret Kanunu’nun Düzenlemesi Karşısında Sigorta Sözleşmesinin Kuruluşu Sırasında Hile Hükümlerinin Uygulanabilirliği’ Prof Dr Nuri Çelik’e Armağan (Beta 2001) 744-764.
• Şeker Öğüz Z, ‘Sözleşme Öncesi İhbar Görevi’ iç Samim Ünan ve Emine Yazıcıoğlu (edr), Sigorta Hukuku Sempozyumları (Oniki Levha 2018).
• Şeker Öğüz Z, Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Göre Sigorta Sözleşmelerinde Sözleşme Öncesi İhbar Görevi (Filiz Kitabevi 2010).
• Şenocak K, ‘Sorumluluk Sigortalarında Sözleşme Öncesi İhbar Külfeti’ iç Samim Ünan ve Emine Yazıcıoğlu (edr), Sigorta Hukuku Sempozyumları (Oniki Levha 2018).
• Şenocak K, Rohe M ve Yarayan A, (edr), Türk-Alman Anonim Şirketler ve Sermaye Piyasası Hukuku’nda ve Sigorta Hukuku’nda Güncel Gelişmeler Sempozyumu (19-20 Haziran 2014).
• Şenocak K, Mesleki Sorumluluk Sigortası (Turhan 2000).
• Tandoğan H, Türk Mes’uliyet Hukuku (Vedat 2010).
• Taşkın M, Krediye Bağlı Hayat Sigortası Sözleşmesi (On İki Levha 2019). Erbaş-Açıkel / Sigorta Ettirenin Sözleşme Öncesi Beyan Yükümlülüğünün İhlaline İlişkin Türk Ticaret Kanunu Hükümlerinin
• Tschersich H, ‘Rechtsfragen der vorvertraglichen Anzeigepflichtverletzung und der vertraglichen Obliegenheiten. Schewerpunkt: Die Hinweispflichten des Versicherers’ (2012) Heft 2 r+s 53-61.
• Ünan S, Türk Ticaret Kanunu Şerhi Altıncı Kitap Sigorta Hukuku Cilt VI Yargı Kararları (Onikilevha 2020).
• Ünan S, Türk Ticaret Kanunu Şerhi, Altıncı Kitap Sigorta Hukuku Cilt I Genel Hükümler Madde 1401-1452 (On İki Levha 2016).
• Ünan S, Atamer K, Principles of European Insurance Contract Law (PEICL), Avrupa Sigorta Sözleşmesi Hukuku İlkeleri (ASSHİ), İngilizce Metin ve Türkçe Çeviri (Sigorta Hukuku Türk Derneği 2011).
• Ünan S, Hayat Sigortası Sözleşmesi (Beta 1998).
• Yazıcıoğlu E, Tekne Sigortası Sözleşmesi (Beta 2003).
• Yazıcıoğlu E ve Şeker Öğüz Z, Sigorta Hukuku (2. Bası Filiz 2019).