Karl Marx’ın Düşüncesinde İradecilik ve Belirlenimcilik Meselesi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 125 - 138, 31.12.2021

İnan Akdağ

Öz

Karl Marx, ölümünden sonra, geride kalan takipçilerine, hem teorik hem de pratik büyük sorunsallar bırakmıştır. Marx’ın takipçileri, bu büyük sorunsalların farklı yorumları üzerinden karşıt kamplara bölünmüştür. Karl Marx’ın geride bıraktığı sorunsallar arasında, hem teorik hem pratik düzlemde, tezlerinin, iradeci bir tarih kuramımı yoksa belirlenimci bir tarih anlayışına mı dayandığı sorunsalı da vardır. Bu çalışma, Karl Marx’ın, tarihsel tezlerinde, iradeci veya belirlenimci bir tutum aldığının anlaşılmasına yönelik bir çalışmadır. İradecilik ve belirlenimcilik sorunsalı, Karl Marx sonrası takipçilerinin devrim kuramını doğrudan etkilemiştir. Marx’ın tarih şemasında, tarihin sonuna irade ile mi ulaşılacak veya belirlenim ile mi varılacak sorunsalı bu yorum farklılığından ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, Karl Marx’ın iradeci veya belirlenimci bir yaklaşıma sahip olup olmadığının anlaşılmasının stratejik yönteminin, tarihsel olarak bıraktığı yazılı metinlerin bütünsel incelenmesinden geçtiği ileri sürülmektedir. Ancak bu yöntem, tam olarak yeterli olmamaktadır. Aynı zamanda, materyalist açıdan, eserlerinin tarihsel-toplumsal olgularla karşılıklı ilişkisinin de vurgulanması gerekmektedir. Düşüncenin oluşması ve biçimlenmesi tarihsel-toplumsal olgulardan kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla bir düşünce biçiminin gelişmesi sırasında çeşitli uğraklar bulunmaktadır. Karl Marx, işçi sınıfının bir düşünürü olarak, düşüncesinin oluşumunda işçi sınıfı hareketinin evrimine bağlı tezler geliştirmiştir. Marx’ın yaşadığı 19. yy, yeni gelişen işçi sınıfı ile birlikte, ekonomik-politik-ideolojik olarak hareketli bir dönemdir. Dönemin ekonomik-politik-ideolojik kırılma noktaları olarak, 1848 Devrimleri ve 1871 Paris Komününü olduğunu ileri sürebiliriz. Marx’ın tezleri de tam bu kırılma noktalarına bağlı olarak gelişim göstermiştir. İşçi sınıf hareketinin yükseldiği 1848’e kadar dönem, Marx’ın iradeci bir tarih anlayışına sahip olduğu, 1848 Devrimlerinin yenilgisi sonrası Marx’ın belirlenimci bir tutum aldığı ve 1871 Paris Komünü ile yeniden yükselişe geçen işçi sınıfı hareketi ile birlikte Marx’ın, yeniden, iradeci bir tutum aldığı belirlenebilir. Bu gelişimini sebebi, diyalektik olarak, tarihsel-toplumsal olguların değişimi ile bağıntılıdır. Bu bağlamda, bu çalışmanın hipotezi; Karl Marx’ın 1848’e kadar iradeci, 1848-1871 arası belirlenimci ve 1871 sonrası yeniden iradeci tezleri savunduğudur. Çalışmanın kapsamı; Marx’ın yaşam aralığıdır.

Anahtar Kelimeler

Karl Marx, İradecilik, Belirlenimcilik, Tarihselcilik, Yapısalcılık

An Analysis on the Matters of Voluntarism and Determinism in Karl Marx’s Thought

Öz

Karl Marx left both theoretical and practical problematic to his followers after his death. Marx’s followers divided into counter camps because of different readings of these vast problematic. In Karl Marx’s problematic left after his death, there is a problematic whether his historical thesis is based on a historical voluntarism theory or a historical determinist understanding. This study aims to clarify Karl Marx’s historical theses whether they are voluntarism or determinist. The problematic of voluntarism and determinism determined the revolution theory of his followers. In Marx’s history schema, the problematic of the end of history is to be reached with voluntarism or determinism sources from these different readings. In this study, the strategically method of Karl Marx has voluntarism or determinist approach is historically put forward with holistic analysis of his written works. However, this method is not enough that. At the same time, in terms of materialism, his works must be emphasized their relations with historical-social phenomena. The making and the shape of idea source from historical-social phenomena. Therefore, there are variable moments during the development of idea form. Karl Marx, as the thinker of working class, developed making of his thought with the evolution of working class movement. 19 century in which Marx lived was economically-politically-ideologically an active period with new developed working class. The economic-political-ideological breaking points of 10 century were 1848 Revolutions and 1871 Paris Commune. Marx’s theses developed in harmony with the breaking points of the period. Marx had voluntarism historical understanding until 1848 during which working class’ movement had risen; than Marx had determinist approach after defeat of 1848 Revolutions; and finally Marx had voluntarism attitude again with 1871 Paris Commune when working class’ movement uptrend again. The reason of this evolution is dialectically correlative with the change of historical-social phenomena. In this context, the hypothesis of this study is that Karl Marx had voluntarism attitude until 1848 when he had determinist thought between 1848 and 1871 and when he defended voluntarism approach again after 1871. The scope of this study is the period of Marx’s life.

Anahtar Kelimeler

Karl Marx, Voluntarism, Determinism, Historicism, Structuralism

Kaynakça

• Althusser, L. ([1965] 2002) Marx İçin, (çev. Işık Ergüden) (İstanbul: İthaki)
• Anderson, P. ([1976] 2007) Batı Marksizmi Üzerine Düşünceler, (çev. Bülent Aksoy) (İstanbul: Birikim)
• Bernstein, E. ([1899] 1993) The Preconditions of Socialism, (Cambridge)
• Cevizci, A. (2000) Felsefe Sözlüğü, (İstanbul: Paradigma)
• Cohen, G.A. ([1978] 1998) Karl Marx'ın Tarih Teorisi: Bir Savunma, (çev. Ahmet Fethi) (İstanbul: Toplumsal Dönüşüm)
• Gramsci, A. ([1929] 2000) Prison Writings, The Gramsci Reader Selected Writings 1916-1935, ed. David Forgacs, (New York: New York University)
• Heilbroner, R. L. ([1994] 1998) “Do Machines Make History?”, Does Technology Drive History? The Dilemma of Technological Determinism, ed. Merritt Roe Smith ve Leo Marx, (MIT Press)
• Hobsbawm, E. ([2011] 2014) Dünya Nasıl Değişir? Marx ve Marksizm Yazıları, (çev. Osman Akınhay) (İstanbul: Agora)
• Kautsky, K. ([1919] 1981) The Dictatorship of the Proletariat, (Greenwood)
• Laclau, E. ve C. Mouffe. ([1985] 2017). Hegemonya ve Sosyalist Strateji, (çev. Ahmet Kardam) (İstanbul: İletişim)
• Lenin, V. I. ([1918] 1975) The Proletarian Revolution and the Renegade Kautsky, (Peking: Foreign Languages)
• Lenin, V. I. ([1902] 2008) Ne Yapmalı?, (çev. Muzaffer Erdost) (Ankara: Sol)
• Lukacs, G. ([1923] 1998) Tarih ve Sınıf Bilinci, (çev. Yılmaz Öner) (İstanbul: Belge)
• Luxemburg, R. ([1899] 1993) Sosyal Reform mu Devrim mi? (çev. Nihal Yılmaz) (İstanbul: Belge)
• Luxemburg, R. ([1918] 2008) Spartakisler Ne İstiyor? (çev. Ragıp Zarakolu) (İstanbul: Belge)
• Marx, K. ([1859] 1993) Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (çev. Sevim Belli) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ([1871] 1996) Hannover’deki L. Kugelmann’a Mektup, Karl Marx-Friedrich Engels Seçme Mektuplar, (çev. Alaattin Bilgi) (İstanbul: Evrensel)
• Marx, K. ([1875] 2002) Gotha ve Erfurt Programlarının Eleştirisi, (çev. Barışta Erdost) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ([1857] 2004) Grundrisse Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri, (çev. Arif Gelen) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ([1844] 2005) 1844 El Yazmaları Ekonomi Politik ve Felsefe, (çev. Kenan Somer) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ([1847] 2007) Felsefenin Sefaleti, (çev. Ahmet Kardam) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ([1843] 2009) Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi, (çev. Kenan Somer) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ve F. Engels ([1844] 2015a) Kutsal Aile ya da Eleştirel Eleştirinin Eleştirisi, (çev. Kenan Somer) (Ankara: Sol)
• Marx, K. ([1867] 2015b) Kapital c.I, (çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan) (İstanbul: Yordam)
• Marx, K. ([1894] 2015c) Kapital c.III, (çev. Mehmet Selik ve Erkin Özalp) (İstanbul: Yordam)
• Marx, K. ([1850] 2016a) Fransa’da Sınıf Mücadeleleri 1848-1850, (çev. Erkin Özalp) (İstanbul: Yordam)
• Marx, K. ([1852] 2016b) Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i, (çev. Erkin Özalp) (İstanbul: Yordam)
• Marx, K. ve F. Engels. ([1871] 2016c) Fransa’da İç Savaş, (çev. Erkin Özalp) (İstanbul: Yordam)
• Marx, K. ve F. Engels. ([1846] 2018a) Alman İdeolojisi, (çev. Olcay Geridönmez ve Tonguç Ok) (İstanbul: Kor)
• Marx, K. ve F. Engels. ([1848] 2018b) Komünist Manifesto, (çev. Tanıl Bora) (İstanbul: İletişim)
• Nichols, S. (2008) Great Philosophical Debates: Free Will and Determinism v. 1&2, (The Teaching Company)
• Poulantzas, N. ([1978] 2006) Devlet, İktidar, Sosyalizm, (çev. Turhan Ilgaz) (İstanbul: Epos)
• Timur, T. (2005) Felsefi İzlenimler, (Ankara: İmge)