KÖPRÜLÜ AİLESİNİN KUR’ÂN EĞİTİMİ VE KIRAATİNE KATKILARI

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 331 - 355, 24.07.2018

Ahmet Gökdemir

Öz

Makale Köprülü ailesinin Kur’ân
eğitimi ve kıraatine yönelik katkılarını ele almıştır. Konunun anlatımında
öncelikle Kur’ân eğitimi ve kıraatiyle ilgili hizmetleri bulunan Köprülü
ailesiyle alakalı genel bilgiler verilip sonrasında bahsi geçen katkılara
değinilmiştir.

Köprülü ailesinin Kur’ân eğitimi ve
kıraatiyle alakalı hizmetleri, tesis etmiş oldukları kurumlar ile bu kurumlardaki
Kur’ân eğitimi ve kıraatine dair istihdam alanları ve Köprülülerden Kur’ân
kıraatiyle alakalı eser telifinde bulunan bireylerin telifleri olmak üzere üç
ana başlıkta ele alınmıştır. Konunun anlatımında istifade edilen kaynaklar daha
ziyade Köprülü vakfiyeleri ile bu vakfiyelerle alakalı yazılan tez, makale ve
maddelerdir.

Makalenin yazılış amacı
Köprülüler’in bahsi geçen husustaki hizmetlerini ortaya çıkarmak suretiyle
içinde bulundukları dönemde Kur’ân eğitimi ve kıraatine yönelik Osmanlı üst
düzey bürokratlarının bakış açısıyla ilgili perspektif sunmaktır. İncelemeler
sonucunda Köprülü ailesinin Kur’ân eğitimi ve kıraatine dair değişik yönlerden
katkılarının bulunduğu, bu katkıların daha ziyade tesis edilen kurumlar, bu
kurumlardaki istihdam alanları ile alana yönelik kitap teliflerinden ibaret
olmak üzere üç farklı sahadan oluştuğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Köprülüler, Kur’ân Eğitimi, Kıraat

Kaynakça

• Alemdar, Yusuf, Osmanlı’da Dârülkurrâ Müessesesi ve Kıraat Eğitimi, (doktora, 2003), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Altıkulaç, Tayyar, “İbnü’l-Cezerî”, DİA, İstanbul 1999, XX, s. 551-557.Akyüz, Abdullah, Osmanlı Kıraat Âlimleri, (yüksek lisans, 2016), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Baş, Fatma, “17.Yüzyıl Divanlarında Köprülü Ailesinden Sadrazamlara sunulan Kasideler Üzerine Bir İnceleme”, Journal of Turkish Language and Literature, II (2016), s. 35-50.Behçetî, İbrâhim, Silsiletü’l-asafiyye fî devletil-hakaniyyeti’l-Osmaniyye, Köprülü Ktp., Ahmet Paşa Blm., nr. 212.Berkî, Ali İhsan, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Eserler, Ankara, 1965.Bozkurt, Nebi, “Dârülkurrâ”, DİA, İstanbul 1993, VIII, s. 543-545.Bursalı, Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, (hzr. Ali Fikri Yavuz-İsmail Özen), İstanbul: Meral Yayınevi, ts.Cebeci, İsmail, “Tevliye”, DİA, İstanbul 2012, XLI, s. 40.Cihan, Ahmet, Osmanlı’da Eğitim, İstanbul: 3F Yayınları, 2007.Çelebî, Evliya, Seyahatnâme, (hzr. Ruşen Deniz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011, III.Duman, Mahmut, Köprülü Mehmet Paşa Hayatı, Şahsiyeti ve Faaliyetleri, (yüksek lisans, 2006), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Emecen, Feridun, “Safranbolu”, DİA, İstanbul 2008, XXXV, s. 481-483. Ergin, Osman Nuri, Türkiye Maarif Târihi, İstanbul: Eser Matbaası, 1977, I.Erünsal, İsmail, “Köprülü Kütüphanesi”, DİA, Ankara 2002, XXVI, s. 257-258.………, İsmail, “Kütüphane”, DİA, Ankara 2003, XXVII, s. 11-32.………., Türk Kütüphaneleri Tarihi, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 1988, II.el-Eskātî, Ahmed b. Ömer el-Eskātî, Ecvibetü’l-mesâili’l-müşkilât fî ‘ilmi’l-kırâ’ât, (thk. Emin Muhammed Ahmed eş-Şinkiti), Riyad: Dâr-u Kunûz-ü İşbiliyâ, 2008.Gelişli, Yücel, “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri/Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü”, Türkler, (ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, XV, s. 35-43.Gökbilgin, M. Tayyip, “Köprülüler”, İ.A., Ankara, 1955, VI, s. 892. Gökdemir, Ahmet, Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları, (doktora, 2017), Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. …………., “Osmanlı Kur’ân Eğitim Merkezleri: Dârülkurrâlar ve Sıbyan Mektepleri”, Edebali İslamiyat Dergisi, 1/2 (2017), s. 43-60.Gülsoy, Ersin, “Kandiye”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, s. 303-305.Günyol, Vedat “Mektep”, İ. A., İstanbul: MEB Yayınları, 1972, VII, s. 656-657.Hacısalihoğlu, Mehmet, “Makedonya”, DİA, Ankara 2013, XXVII, s. 437-439.İlgürel, Mücteba, “Köprülü Mehmed Paşa”, DİA, Ankara 2002, XXVI, s. 258-260.İpşirli, Mehmet, “Abdullah Nâilî Paşa”, DİA, İstanbul 1988, I, s. 124-125.Kandemir, M. Yaşar, “Ümmü Haram”, DİA, İstanbul 2012, XLII, s. 320-321.Kazıcı, Ziya, Osmanlı’da Eğitim Öğretim, İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.Kolodziejczk, Dariusz, “Kamaniçe”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, s. 274-275.Kopcan, Vojtech, “Uyvar”, DİA, İstanbul 2012, XLII, s. 253-254.Köprülüzâde, Abdullah Nâili Paşa, el-İfâdetü’l-muknia‘ fî’l-kırâ’âti’l-erbaa‘,Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Ahmed Paşa blm., nr. 2; Hamidiye Blm., nr. 389.Köprülü Abdullah Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 2448.Köprülü Mehmed Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 3.Köprülü Mehmed Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 4.Köprülü el-Hâc Ahmed Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 7.Köprülü el-Hâc Ahmed Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 8.Köprülü el-Hâc Ahmed Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 12.Köprülü Mehmed Âsım Bey Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 10.Köprülü Nûman Paşa, Risâle fi’l-kırâa, Süleymaniye Ktp., Erzincan Blm., nr. 8, vr. 96a-104b.Köprülü Nûman Paşa Vakfiyesi, Süleymaniye Ktp., Köprülü İlavesi Blm., nr. 18.Maksim, Mihai, “Varad”, DİA, İstanbul 2012, XLI, s. 513-515.………., “Yanova”, DİA, İstanbul 2013, XLIII, s. 316-317.Müderrisoğlu, Fatih, “Osmanlı Saray Çevresinin Suriye’deki Vakıf Eserlerinden Bazı Örnekler”, Vakıflar Dergisi, 29 (2005), s. 163-168.Özcan, Abdülkādir, “Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa”, DİA, Ankara 2002, XXVI, s. 260-263.…….., “Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa”, DİA, İstanbul 2002, XXVI, s. 263-265.…….., “Köprülüzâde Nûman Paşa”, DİA, Ankara 2002, XXVI, s. 265-267.Özcan, Ruhi, “Osmanlı Devleti’nde XVII. Yüzyılda Yapılan Sikke Tashihleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17 (2005), s. 237-266.Özgüdenli, Osman Gazi, “Vakfiye”, DİA, İstanbul 2012, XLII, s. 465-466. Öztürk, Mustafa, “Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi”, Türkler, (ed. Hasan Celal Güzel vd.), Ankara 2002, X, s. 802-822.Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü, (İstanbul: MEB Yayınları, 1993), I.Sadıkov, Murad, Hâşim b. Muhammed el-Mağrbi’nin, “Hısnü’l-kārî fî İhtilâfi’l-Mekārî” Adlı Eserinin Edisyon Kritiği, (yüksek lisans 2012), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Sağır, Yusuf, Osmanlı Arşiv Belgelerine ve Vakfiyelerine Göre Köprülü Ailesi Vakıfları, (doktora, 2012), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sayın, Murat, Köprülü Fâzıl Ahmed Paşa Vakıfları, (yüksek lisans, 2011), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Süreyya, Mehmed, Sicilli Osmânî, İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, IV.Şeyhî, Mehmed Efendi, Vekāyiu’l-Fuzalâ, (nşr. Abdülkadir Özcan), İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989, III.Topçu, Sultan Murat, “Köprülüzâde Abdullah Paşa’nın 15 Cemâdiel-evvel 1133-M.14 Mart 1721 Tarihli Vakfiyesi’ne göre İmar Faaliyetleri ve Bani Kişiliği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/17 (2011), s. 405-415.……..., XVII. Yüzyıl İkinci Yarısında Etkin Bir Bani Ailesi: Köprülüler, (doktora, 2010), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, 17 (1983), s. 55-60.Yûsufefendizâde, Abdullah Hilmi, Risâle fî ecvibeti’l-mesâil mimmâ yetealleku bi vücûhi’l-Kur’ân, Süleymaniye Ktp., Fatih Blm., nr. 68/4.Yüksek, Muhammed İsa, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki Arapça ve Osmanlıca Kıraat Yazmaları, (yüksek lisans, 2009), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.