İslam İktisadı Açısından Gösterişçi Tüketim Yaklaşımı

Year 2025, Volume: 27 Issue: 1, 350 - 371, 30.06.2025

Mustafa Canbaz , Muhammet Fatih Canbaz

Abstract

Geçmişten günümüze “tüketim” farklı anlamlar kazanan bir kavramdır. İlk olarak insani fizyolojik ihtiyaçlar bağlamında başlayan temel tanımlamalar, bugün sosyolojik ve psikolojik ihtiyaçları daha çok anlatır olmuştur. İktisadi bir teori olan ve Thorstein Veblen tarafından ortaya atılan gösterişçi tüketim teorisi de, bu anlam genişlemesinin bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır. “Gösterişçi Tüketim” ihtiyaçtan bağımsız olarak zengin ve onlara benzemeye çalışan sınıfların gösteriş amacıyla yapmış oldukları keyfi harcamaları ifade etmektedir. Bu tip harcamalar temel ihtiyaçları karşılamaktan ziyade bireysel arzuları, kimlik arayışını ve statü inşasını beslemektedir. Gösterişçi tüketim biçimi tüm dünyanın enflasyonla savaştığı mevcut dönemde daha bir belirgin hal almış, zengin ile fakir arasındaki açıklığı büyütmektedir. Gösterişe dayalı harcamalar, toplumda zengin ve yoksulun birbirine olan saygısı, muhabbeti, birbirlerini anlamalarına engel teşkil ederken, bireyleri kendi kaotik dünyasına hapsetmektedir. Bu gerçeklikten hareket eden çalışma, gösterişçi tüketimi ortaya çıkaran faktörlerin belirlenmesi, farkındalık üretilmesi ve İslam iktisadı açısından değerlendirilmesini amaçlamıştır. Çalışma, İslam iktisadı yaklaşımının geleneksel ekonomi ile ontolojik farklıklarının ortaya koyulması ve toplumsal sağduyuya katkı sağlaması yanında gösterişçi tüketimin tehlikelerinin anlaşılması açısından önem arz etmektedir. İncelemeler neticesinde İslam iktisadı anlayışa göre, gösterişçi tüketimin Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed’in Sünnetleri’ ışığında olumlu görülmeyip, özellikle riya, israf, mülkiyetin doğru kullanımı açılarından eleştirilmektedir. İslam’ın bu konuda koymuş olduğu ilkelere göre, gösterişçi tüketime karşı harcamalarda itidalli ve sefahetten uzak davranmanın insanın maddi ve manevi tatmini bakımında daha yerinde olduğu görülmektedir.

Keywords

Gösterişçi Tüketim , İslam Ekonomisi , İslami Finans

The Approach to Conspicuous Consumption from the Perspective of Islamic Economics

Abstract

From past to present, “consumption” is a concept that has acquired different meanings. The basic definitions, which first started in the context of human physiological needs, have now become more about sociological and psychological needs. The theory of conspicuous consumption, an economic theory put forward by Thorstein Veblen, has emerged as a reflection of this expansion of meaning. “Conspicuous Consumption” refers to the arbitrary expenditures made by the rich and the classes trying to emulate them for the purpose of showing off, regardless of need. Such expenditures feed individual desires, the search for identity and the construction of status rather than meeting basic needs. Conspicuous consumption has become more prominent in the current period when the whole world is fighting inflation, widening the gap between the rich and the poor. While ostentatious expenditures prevent the rich and the poor in society from respecting, conversing and understanding each other, they imprison individuals in their own chaotic world. Based on this reality, this study aims to identify the factors that lead to ostentatious consumption, generate awareness and evaluate them in terms of Islamic economics. The study is important in terms of revealing the ontological differences between the Islamic economic approach and traditional economics and contributing to social common sense, as well as understanding the dangers of conspicuous consumption. As a result of the examinations, according to the Islamic economic understanding, conspicuous consumption is not seen positively in the light of the Quran and the Sunnahs of the Prophet Muhammad, and is criticized especially in terms of hypocrisy, waste, and the correct use of property. According to the principles that Islam has set on this issue, it is seen that it is more appropriate to act moderately and away from extravagance in spending against conspicuous consumption in terms of human material and spiritual satisfaction.

Keywords

Conspicuous Consumption , Islamic Economics , Islamic Finance

References

• Açıkalın, S., ve Erdoğan, L. (2004). Veblen’ci Gösteriş Amaçlı Tüketim. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(7), (1-18).
• Akakçe. (2024). akakçe.com. iPhone 15 Pro Max 256 GB Fiyat Analizi: https://akakce.com/cep-telefonu/en-ucuz-iphone-15-pro-max-fiyati,1745758201.html#m-std
• Akyazı, A. (2019). Sosyal Medya ve Tüketim İlişkisi̇: Popüler Ünlülerin Instagram Hesapları Üzerine Bir Araştırma. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, (93-108).
• Aydemir, H. (2023). Hz. Süleyman (a.s.) Büyük Bir Mülk Sahibi Olmuşken Hep Şükrü Bize Öğretiyor. Youtube.com
• Bayuk, M. N., ve Öz, A. (2018). Sosyal Medya Ortamında Gösterişçi̇ Tüketimin Sergilenmesi̇. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 27(27), (2846–2861).
• Bellezza, S., Paharia, N., & Keinan, A. (2017). Conspicuous Consumption of Time: When Busyness and Lack of Leisure Time Become a Status Symbol. Journal of Consumer Research, 44(1), 118-138.
• Biplob, H., & Abdullah, M. F. (2021). The concept of wasatiyyah in consumption: An analysis from Islamic financial jurisprudence. Islam and Civilisational Renewal (ICR), 12(1), 1–25. https://doi.org/10.52282/icr.v12i1.810
• Bolat, E. (2024). 2023’te en çok satan akıllı telefon modelleri belli oldu!: https://shiftdelete.net
• Bourdieu, P. (1986). Distinction (1st edition). Londra:Routledge.
• Canbaz, M. F. (2020). İslam İktisadı ve Finansında Temel Sorunlar - Basic Problems in Islamic Economics and Finance in Turkey. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 244-258. https://doi.org/10.33707/akuiibfd.727380
• Consultancy.eu. (2024). Global luxury goods market comes roaring back to hit new record: https://www.consultancy.eu/news/7044/global-luxury-goods-market-comes-roaring-back-to-hit-new-record
• Danziger, P. N. (2024). Forbes. $387 Billion Luxury Market Remains Turbulent. Here Are The Bright Spots: https://www.forbes.com.
• Demir, F. (2012). İslam Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı. Ankara: Diyanet İşleri Başlanlığı Yayınları.
• Demir, E., ve Köroğlu, A. (2022). Gösterişçi Tüketimi Etkileyen Faktörler. Enderun Dergisi, 6(2). (156-167)
• Demirezen, İ. (2021). Tüketime Dayalı Hayat Tarzı ve İslam. Ankara: Diyanet Yayınları.
• Dünya. (2024). Türkiye'de yoksunluğa rağmen lüks tüketim yüzde 67 arttı. Dünya: https://www.dunya.com/ekonomi/turkiyede-yoksunluga-ragmen-luks-tuketim-yuzde-67-artti-haberi-690977
• Eastman, J. K., Goldsmith, R. E., & Flynn, L. R. (1999). Status Consumption in Consumer Behavior: Scale Development and Validation. Journal of Marketing Theory and Practice, 7(3), (41-52).
• el-Karadâvî, Y. (2021). İslam’da Helal ve Haram (A. Çetinkaya, Çev., 1. baskı). İstanbul: Nida Yayıncılık.
• Furner, J. (2004). Conceptual analysis: A method for understanding information as evidence, and evidence as information. Archival Science, 4(3–4), 233–265. https://doi.org/10.1007/s10502-005-2594-8
• Ghani, B., Ismail, N., & Radzi, N. A. M. (2019). Islamic-based hierarchical consumption: Guide for Muslim consumer. Jurnal Intelek, 14(2), 53–57. https://doi.org/10.24191/ji.v14i2.217
• Güçlü, F. (2022). İslami Duyarlılık Portföy Performansını Etkiler Mi? İslami Hisse Senedi Yatırımlarına Farklı Bir Bakış Açısı. TESAM Academy Journal, 9(1), (105-128).
• Güleç, C. (2015). Thorstein Veblen ve Gösterişçi Tüketim Kavramı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(38), (62-82).
• Hız, G. (2011). Gösterişçi Tüketim Eğilimi Üzerine Bir Alan Araştırması (Muğla Örneği). Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), (117-128).
• Hız, G. (2009). Gelişmekte olan ülkelerde gösterişçi tüketim: Türkiye ile ilgili bir araştırma (Muğla örneği), (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kahraman, B., Cırdı, R., Aslan, F., Yasan, Y. N., ve Çetinkaya, M. (2023). Tüketim Kültürü Ekseninde Estetik Algısı. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 20, (236-255).
• Kayacan, İ., ve Tunca, M. Z. (2023). Hedonik Tüketim Üzerine Kavramsal Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 46, (40-58).
• Köktürk, G. (2005). İletişimsel kamunun gösterişçi tüketimi: Yeni toplumsal hareketler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuran, T. (1995). Islamic Economics and the Islamic Subeconomy. The Journal of Economic Perspectives, 9(4), 155–173. https://doi.org/10.1257/jep.9.4.155
• Lee, J., & Shrum, L. J. (2012). Conspicuous Consumption versus Charitable Behavior in Response to Social Exclusion: A Differential Needs Explanation. Journal of Consumer Research, 39(3), (530-544).
• Media Education Foundation. (2002). The Overspent American (Transcript). [Film transcript]. Northampton, MA. https://www.mediaed.org/transcripts/Overspent-American-Transcript.pdf
• Nesse, R. M. (2001). Review of Luxury Fever: Why Money Fails to Satisfy in an Era of Excess by Robert H. Frank. Evolution and Human Behavior, 22(1), 71–74. https://doi.org/10.1016/S1090-5138(00)00062-3
• Öztaş, Ö., ve Bozyiğit, S. (2020). Gösterişçi Tüketim Eğiliminin ve Marka Farkındalığının Küresel Marka Tercihi Üzerindeki Etkisi. Global Journal of Economics and Business Studies, 8(16), (122-139).
• Packard, V. (1959). The Status Seekers (First Edition). Londra: Longmans.
• Packard, V., & Miller, M. C. (2007). The Hidden Persuaders (Reissue Ed edition). New York: Ig Publishing.
• Pramana, M. S. A., & Khair, M. S. (2024). Israf’s Prohibition in QS. al-A’raf: 31 (Abdullah Saeed’s Contextual Approach). Al-Fahmu: Jurnal Ilmu Al-Qur’an dan Tafsir, 3(1), 108–124. https://doi.org/10.58363/alfahmu.v3i1.191
• Schor, J. (2010). Plenitude: The New Economics of True Wealth. New York: Penguin Press.
• Şahin, O., ve Nasir, S. (2019). Tüketicilerin Gösterişçi Tüketime Yönelik Tutumlarına Göre Sınıflandırılması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(41), (383-400).
• Tarhan, N. (2023). Gösteriş tutkunu olmak patolojik bir savunma mekanizmasıdır. (İ. Özalp, Röportaj Yapan)
• Tenia, A. L., Justine, N. P., & Pangaribuan, C. H. (2022). How self-esteem and sense of belonging drives conspicuous consumption. IDEAS: Journal of Management and Technology, 2(2), 49–56. https://doi.org/10.33021/ideas.v2i2.4353.g1450
• Topbaş, O. N. (2022). Müslümanın Gönül Dünyası. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Tosun, N., ve Cesur, D. K. (2018). Tüketimin Paranormali: Gösterişçi Tüketim ve Paranormal İnanç İlişkisi. Öneri Dergisi, 13(49), (167-186).
• Tunç, M. (2017). Diyarbakır’da Gösterişçi Tüketim Davranış Kalıpları ve Eğilimleri. Şarkiyat, 9(1), (412-432).
• Türkiye Diyanet Vakfı. (2024). Zirai Mahsuller Zekâtı Hakkında. TDV: https://zekathesapla.tdv.org/zekat-hesaplama/zirai-mahsuller
• Uludağ, D., ve Soyer, M. (2023). Gösterişe Yönelik Tüketim Kavramının İncelenmesi. Topkapı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), (159-172).
• Ulusal Tez Merkezi. (2024). YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Ünlü, S., ve Filan, M. (2021). Veblen’in gösterişçi tüketim kavramı çerçevesinde sosyal medya: Instagram influencer’ları üzerine bir analiz. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 6(12), (39-55).
• Wai, L. K., & Osman, S. (2019). The influence of self-esteem in the relationship of social media usage and conspicuous consumption. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 9(2), 335–352. https://doi.org/10.6007/IJARBSS/v9-i2/5549
• Veblen, T. B. (1899 / 2015). The Theory of the Leisure Class: An Economic - Aylak Sınıfın Teorisi Kurumların İktisadi İncelemesi. Ankara: Heretik Yayınları.
• Veblen, T. (2005). Aylak Sınıfın Teorisi. (Z. Gültekin, & C. Atay, Çev.) İstanbul: Babil Yayınları.
• Veblen, T. (1973). The Theory of the Leisure Class (Penguin Classics ed.). Harmondsworth: Penguin Books.
• Zhou, Y. (2024). Unveiling the influences: Self-esteem and peer impact on luxury consumption among consumers. In Proceedings of the 2024 International Conference on Economics, Management, and Global Development (ss. 24–30). https://doi.org/10.54254/2754-1169/114/2024BJ0158