On Modern Turkish Dialects and Yetiz

Year 2019, Volume: 5 Issue: 11, 425 - 439, 12.08.2019

Beytullah Kocabaş

Abstract

It can be seen
that the word yet dilemma dı which can be found in Uighur Turkish texts for the
first time in Turkish is used in the sense of ler wide Türk. In later periods,
meaning changes in the word are seen. Today Turkey in various dialects of
Turkish, "Well, no, enough" has the meaning as. Although there are
changes in sound and meaning in contemporary Turkish dialects, it is seen that
this word continues to be used. In this paper, it will be discussed in which
periods and words the word elen ability Bu was used. In the modern Turkish
dialects, the usage of the written language in the written languages, the sound
changes in the language of the words and the meaning in which these words were
used, the relationships between them will be examined. Which forms and meanings
the word will be examined by taking the examples of the construction will be examined.
The aim of this study is to evaluate the process of a word which is a word
within the wide vocabulary of Turkish.

Keywords

Yetiz, Contemporary Turkish Dialects, mouths

Çağdaş Türk Lehçelerinde Yetiz Sözü Üzerine

Abstract

Türkçede ilk kez
Uygur Türkçesi metinlerinde tespit edebildiğimiz yetiz kelimesinin “geniş” anlamında kullanıldığı görülmektedir.
Daha sonraki dönemlerde ise kelimede anlam değişmeleri görülmektedir. Günümüzde
Türkiye Türkçesinin çeşitli ağızlarında “tamam, henüz, yeteri kadar” gibi
anlamlara sahiptir. Çağdaş Türk lehçelerinde ses ve anlam değişiklikleri
olmakla beraber bu kelimenin kullanımının devam ettiği görülmektedir. Bu bildiride
yetiz kelimesinin hangi dönemlerde ve
metinlerde kullanılmış olduğu irdelenecektir. Çağdaş Türk lehçelerinde hangi
yazı dillerinde kullanımının devam edip etmediği, bu yazı dillerinde yetiz kelimesinin hangi ses
değişikliklere uğradığı ve hangi anlamlarda kullanılmış olduğu, aralarındaki
ilişkiler irdelenecektir. Kelimenin yapım eki alarak hangi şekillere ve
anlamlara girdiği örnekler üzerinden incelenecektir. Bu çalışmada amaç
Türkçenin geniş söz varlığı içerisinde bir kelime olan yetiz kelimesinin geçirdiği süreci değerlendirmektir.

Keywords

Yetiz, Çağdaş Türk Lehçeleri, ağızlar

References

• Referans 1: ALTAYLI, Seyfettin (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, II. cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 2: ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig I Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 3: ARIKOĞLU, Ekrem; KUULAR, Klara (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. :Referans 4: ARIKOĞLU, Ekrem (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Akçağ Yayınları, Ankara.Referans 5: AŞYROW, A.; GELDİYEW, R.; GODAROW, R.; ILMAMMEDOW, R. (2013). Gadymy Türkmen Dilinin Sözlügi, İki jiltlik. II jilt. L-Z, Türkmenistanyn Ylymlar Akademiyasynyn Milli Golyazmalar İnstituty, Aşkabat. Referans 6: ATAY, Ayten (1998). Nogay Türkçesi Grameri, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.Referans 7: ATICI, Abdulkadir (2008). Yıldız Dergisi-Kırım Türkçesi Derlemeleri I Giriş-Metinler, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.Referans 8: BASKAKOV, N.A. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (Çeviren: İsmail Kaynak, A. Mecit Doğru, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.Referans 9: BAYRAM, Bülent (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük, İzmir.Referans 10: BEHBUTOV, Sefi (2003). Azerbaycan Diyalektoloji Lügati, II. cilt (M-Z), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 11: CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford.Referans 12: ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı, V. cilt, Ötüken Yayınları, İstanbul. Referans 13: ÇENELİ, İlhan (1986). Türkmen Türkçesi Sözlüğü, TDAY-Belleten, 1982-83, s.29-84, Ankara.Referans 14: ÇULHA, Tülay (2006). Karaycanın Kısa Söz Varlığı; Karayca-Türkçe Kısa Sözlük, Kebikeç Yayınları, İstanbul.Referans 15: Derleme Sözlüğü – Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, XI. cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1979, Ankara.Referans 16: ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 17: ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk: Giriş-metin-çeviri-notlar-dizin, 3.baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 18: GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü: tarihi- yaşayan Türk Lehçeleri (şiveleri/dilleri), Anadolu ağızları ve Altay dilleri ile karşılaştırılması: (Etimolojik sözlük denemesi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 19: GÜLLÜDAĞ, Nesrin (1998). Nogay Türkçesi Grameri (Nogaylar, dil özellikleri, metin, sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.Referans 20: GÜLLÜDAĞ, Nesrin (2005). Kırımçak Türkçesi Grameri, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.Referans 21: HAMZAYEV, M. (1962). Türkmen Dilinin Sözlügi, Türkmenistan Ilımlar Akademiyası Dil Bilimi İnstitutı, Aşkabat.Referans 22: KARAKURT, Deniz (2017). Türk Dillerinden Anadolu Türkçesine Aktarma Sözlüğü, Türkiye.Referans 23: KAYA, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Referans 24: KARAHAN, Saim Osman (2011). Dobruca Kırım Tatar Ağzı Sözlüğü, I-II-III cilt, Köstence.Referans 25: KÖK, Abdullah (2004). Karahanlı Türkçesi Satır arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73v/1- 235v/2) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Referans 26: MARUFOV, Z.M.(1981). Özbek Tilinig İzahlı Lugatı, I-II cilt, Moskova.Referans 27: NASKALİ, Emine Gürsoy; DURANLI, Muvaffak (1999). Altayca-Türkçe Sözlük, (N.A. Baskakov ile T.M. Tosçakova’nın Oyrotsko Russkiy Slovar’ından genişletilmiş) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 28: NECİP, Emir Necipoviç (2013). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Rusçadan çeviren: İklil Kurban), Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.Referans 29: ORALTAY, Hasan (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü (Tercüme: Nuri Yüce ve Saadet Pınar), Türk Dünyası Vakfı Yayınları, İstanbul.Referans 30: ÖNER, Mustafa (2015). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 31: ÖZŞAHİN, Murat (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 32: PAASONEN, H. (1950). Çuvaş Sözlüğü (Çeviren: TDK Çevirmenleri), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 33: PEKECAR, Çetin (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 34: RAHÎMÎ, Esedullah Merdani (2007). Kaşkay Türkçesi Sözlüğü.Referans 35: SARI, Eren (2017). Masallar Dünyası, Nokta e-kitap Publishing, Net Medya Yayıncılık.Referans 36: TEKİN, Talat; ÖLMEZ, Mehmet; CEYLAN, Emine; ÖLMEZ, Zuhal; EKER, Süer (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Simurg Yayınları, Ankara.Referans 37: TEZCAN, Semih; ZÜLFİKAR, Hamza (2014). Nehcü’l- Ferâdis: Uştmahlarnıng açuq yolı= Cennetlerin Açık Yolu, I-II-III Metin-Tıpkıbasım-dizin-sözlük/Mahmut b. Ali; tıpkıbasım ve çeviri yazı: Janos Eckmann, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 38: TOKYÜREK, Hacer (2018). Altun Yaruk IV. Tegzinç, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 39: TOPARLI, Recep; ARGUNŞAH, Mustafa (2008). Muinü’l- Mürid, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 40: Türkmen diliniň düşündirişli Sözlügi (2016). Iki tomluk. I tom. A-Ž – Türkmenistan İlimler Akademisi Mahtumkulu Dil ve Edebiyat Enstitüsü, Aşgabat.Referans 41: UYGUR, Ceyhun. (2001). Karakalpak Türkçesi Gramer Terimleri Sözlüğü. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (11), Retrieved from http://dergipark.org.tr/tdded/issue/12711/154706Referans 42: ÜNLÜ, Suat (2004). Karahanlı Türkçesi Satır arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3- 450r/7) Giriş- Metin inceleme-Analitik dizin, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.Referans 43: ÜNLÜ, Suat (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Kitabevi Yayınları, Konya.Referans 44: VASİLİEV, Yuriy (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.Referans 45: YILMAZ, Nevruz (1991). Karaçay-Malkar Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne Açıklamalı Büyük Sözlük.Referans 46: YUDAHİN, K.K. (2011). Kırgız Sözlüğü, I-II cilt. (Çeviren: Abdullah Battal Taymas), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. Referans 47: YÜCE, Nuri (1993). Mukaddimetü’l-Edeb Hvarizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası (Giriş- Dil özellikleri- Metin- İndeks), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.