Ürdün İslam Bankası Fıkhî Denetim Kurulu’nun Fetva Usulüne Dair Bir Deneme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 77 - 103, 30.03.2023

Hatice Aksoy

https://doi.org/10.54427/ijisef.1220236

Öz

İslami bankacılık ya da ülkemizdeki ismiyle katılım bankacılığı işlem ve hizmetlerinde fıkhî kurallara uyumlu olarak varlığını sürdürmekte ve bu yönüyle konvansiyonel bankacılıktan farklılaşmaktadır. Fıkhî kurallara uyum, bünyelerinde yer alan ve üyelerinin fıkıh uzmanlarından oluştuğu fıkhî denetim kurulu ya da ülkemizdeki ismiyle danışma heyeti ile sağlanmaktadır. Bu makalenin konusu, Ürdün İslam Bankası özelinde İslami bankacılık bünyesinde yer alan fıkhî denetim kurulunun fetva verme-uygulama sürecinin, verilen fetvaların dayanaklarının ve fetva usulünün mahiyetidir. Ürdün İslam Bankasının yayınlanmış bir fetva usulü olmadığı için kurulun verdiği fetvalardan hareketle takip ettiği bir fetva usulünün olup olmadığı ve fetva verme-uygulama süreçleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bir kurumun fetvalarının tamamını bütünlük içinde incelemek ve usulüne dair bu bütünlükten hareketle bir belirleme yapmanın önemi de çalışmayı özgün kılan yönlerden birisidir. Bir usulün var olup olmaması İslam iktisadına dair çalışmaların mevcut durumunu ve ilerleyen dönemdeki gelişim seyrini göstermesi açısından da önemlidir. Makale, Ürdün İslam Bankasının resmî web sitesinde yayınladığı fetvaların tamamını fıkhî ve usûlî (fetva usulü) açıdan ele almayı hedeflemektedir. Kurulun yayınladığı fetvaların tamamı incelenmiş olmasına rağmen makalenin hacmini artırmamak için eleştiri ve teklif sunulması planlanan fetvalara odaklanılmıştır. Makalenin metodu ise kurulun yayınladığı fetvaları inceleyip söylem ve içerik analizi yapmak ve analiz sonucu ulaşılan bilgiler doğrultusunda takip edilen fetva usulüne dair eleştiri ve teklif sunma için sentez yöntemidir. Araştırmanın bulgularından bazıları şöyledir: Ürdün İslam Bankası Fıkhi Denetim Kurulu’nun fetva verme süreçleri problemin incelenmesi, değerlendirme toplantılarının yapılması, fetvanın yayınlanması, uygulanması ve denetimini içermektedir. Kurul, fetvalarında Kur’an-ı Kerîm, Sünnet, icmâ ve kıyas olmak üzere fıkhın dört temel delile (edille-i erba’a) dayanmakla birlikte maslahat, zaruret gibi fıkhî prensiplere de başvurur. Kurulun fetvalarında takip ettiği bir usulün varlığı dikkatleri çekmekte fakat bu usul, klasik dönem fıkıh birikiminin takip ettiği usulle birebir benzerlik içermemektedir. Farklılık noktaları olarak modern dönemde fetvanın kaynakları arasında Ürdün Dâru’l-İftâ Kurulu’nun fetvaları, Dâru’l-İftâi’l-Mısriyye, AAOIFI, Cidde merkezli Albaraka’nın kararları gibi fetva kurullarının kararları, Ürdün Medeni Kanun’u, İslam Bankası Kanunu gibi dikkate alması gereken kanuni ve yönetimsel düzenlemeleri de yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fetva Usulü, İslam İktisadı, Fıkhî Denetim Kurulu, er-Rekâbe eş-Şer’iyye., Sharia Supervisory Board

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1059B142100026

The Fiqh Supervisory Board of the Islamic Bank of Jordan: An Essay on the Methodology of Fatwa

Öz

Islamic banking, or participation banking as it is called in our country, continues to exist in compliance with fiqh rules in its transactions and services and differs from conventional banking in this respect. Compliance with fiqh rules is ensured by the fiqh supervisory board, or advisory committee as it is called in our country, which is composed of fiqh experts. The subject of this article is to analyze the fatwas issued by the fiqh supervisory board of the Islamic Bank of Jordan in terms of content, style, procedure and fiqh. Since the Islamic Bank of Jordan does not have a published fatwa procedure, it will be tried to reveal whether there is a fatwa procedure that the board follows based on the fatwas issued by the board. The importance of examining all of the fatwas of an institution in its entirety and making a determination about its procedure based on this integrity is one of the aspects that makes this study unigue. The existence of a procedure is important in terms of showing the current state of Islamic economics studies and the course of development in the future. The scope of the article is to examine all of the fatwas published by the Islamic Bank of Jordan on its official website from a jurisprudential and procedural perspective. Although all the fatwas published by the board have been examined, in order not to increase the volume of the article, the focus is on the fatwas that are planned to be criticized and proposed. The method of the article is to examine the fatwas published by the board, to conduct discourse and content analysis, and then to synthesize the information obtained as a result of the analysis in order to criticize and propose criticisms and proposals regarding the fatwa procedure followed.
Some of the findings of the research are as follows: The process of issuing a fatwa by the Fiqh Supervisory Board of the Islamic Bank of Jordan includes examining the problem, holding evaluation meetings, issuing the fatwa, implementing it, and supervising it. The Board bases its fatwas on the four main proofs of fiqh (al-'ail al-'erba'a), namely the Holy Qur'an, Sunnah, ijmaa, and qiyas, as well as fiqh principles such as maslahat and necessity. It is noteworthy that there is a procedure that the Board follows in its fatwas, but this procedure is not exactly similar to the procedure followed by the classical period fiqh scholarship. As points of difference, the sources of fatwa in the modern period include the fatwas of the Jordanian Dāru al-Iftā'i Board, the decisions of fatwa boards such as Dāru al-Iftā'i al-Misriyya, AAOIFI, the decisions of Jeddah-based Albaraka, as well as the legal and administrative regulations that it must take into account, such as the Jordanian Civil Code and the Islamic Bank Law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fatwa Procedure, Islamic Economics, Fiqh Supervisory Board, Sharia Supervisory Board, al-Raqaba al-Shar

Proje Numarası

1059B142100026

Kaynakça

• AAOIFI. (2018). Faizsiz Finans Standartları (1. bs). Türkiye Katılım Bankaları Birliği.
• Alsayyed, N. (2009). Shari’ah Board, The Task of Fatwa and Ijtıhad in Islamic Economics and Finance. Munich Personal RePEc Archive.
• Atıyye, A. (2016). Mefâhîmü’r-rekâbe ve’t-tedkîk ve’l-murâca’a ve’l-imtisâli’ş-şer’iy beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Altıncı Fıkhî Denetim Toplantısı, İstanbul.
• Baz, A. A. (2012). Davâbıtü’l-ictihâdi’l-muâsır fî fıkhı’l-muâmelâti’l-mâliyyeti’l-muâsıra. Ürdün Üniversitesi İslami Araştırmalar Dergisi, 9(3), 12. https://www.researchgate.net/publication/337592574_dwabt_alajthad_fy_ahkam_almamlat_almasrt
• Beytü’t-Temvîli’l-Kuveytî. (1985). El-Fetâvâ eş-Şerʿiyye fî’l-mesâʾili’l-iḳtiṣâdiyye. Kuwait Finance House. www.kfh.com
• Buhârî, M. b. İ. (t.y.). El-Câmi’u’s-sahîh. Dâru’l-Kalem.
• Ebu Lıhye, N. (2015). En-Nevâzilü’l-fıkhiyye ve menâhicu’l-fukaha fi’t-teâmüli meahâ. Dâru’l-Envâr.
• Edris, M. M. A. M. (2018). Eser müstakbel ihtilâfi’l-fetvâ alâ tatbîkı’l-müntecâti’l-mâliyyeti fî’l-masârifi’l-İslamiyye. Islamic Science University of Malaysia, 7, 259-292.
• Fıkıh Kurulu, Ü. İ. B. (2017). El-Fetâvâ eş-Şer’iyye (Ürdün). Ürdün İslam Bankası.
• Güney, N. (2015). İslami Finansta Şer’i Yönetim Uygulamaları ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış. Turkish Journal of Islamic Economics, 2(2), 45-69.
• Hakan Safa Yılmaz, & Şencal, H. (2022). İslam Politik Ekonomisi Açısından Merkezi Fetva Kurullarının Yapısına Dair Bir Değerlendirme. Journal of Islamic Economics, 2(1), 92-105.
• Hammad, H. A. (2006). Er-Rekâbetü’ş-şer’iyye fî’l-mesârifi’l-İslamiyye. Dâru’n-Nefâis.
• Hanbel, A. b. (1995). Müsned. Dāru’l-hadīs.
• Hurmetu’t-teverruki’l-masrafî “et-temvîlü’ş-şahsî” makâsıdıyyen. (t.y.). Meclisi’l-iftâ. Geliş tarihi 21 Ağustos 2022, gönderen https://www.aliftaa.jo/Decision.aspx?DecisionId=1692#.YwI7nuxBzdo
• IFSB, M.-H.-M.-İ. (2009). El-Mebdeu’l-irşâdiyye li nazmi’l-davâbiti’ş-şer’iyye lilmüessesâti’l-leti tükaddimu hıdmât maliyye islamiyye (IFSB-10) (IFSB-10). file:///Users/haticeaksoy/Downloads/IFSB-10%20(December%202009)_Ar%20(1).pdf
• IIRA. (t.y.). Uluslararası İslâmî Derecelendirme Kuruluşu (IIRA) Resmî Sayfası [Kurumsal Web Sitesi]. Derecelendirme Usûlü. http://iirating.com/resource.aspx
• IIRA. (2022). Uluslararası İslâmî Dereceledirme Kuruluşu (IIRA) Resmî Sayfası [Kurumsal Web Sitesi]. Derecelendirme Cetveli. http://iirating.com/sharia.aspx
• Kudâh, M. A. M. (2009). Et-Tasnîfu’ş-şer’î li müntecâti’l-müessesâti’l-mâliyyeti’l-İslâmî ve devruhu fî tatvîri edâiha [Doktora Tezi]. Yermük Üniversitesi.
• M. Kabir Hassan, Umar, F. A., & Oseni, U. A. (2016). The Legal Implications of “Fatwa Shopping” in the Islamic Finance Industry: Problems, Perceptions and Prospects. Arab Law Quarterly, 30, 107-137. https://www.academia.edu/40014917/The_legal_implications_of_fatwa_shopping_in_the_Islamic_finance_industry
• Naîm Hüseyin Müsellem, H. (2019). Menhecü’l-fetvâ fî hey’âti’r-rakâbeti’ş-şer’iyye ve tatbîkâtühâ fî’l-müessesâti’l-mâliyyeti’l-İslamiyye fî’l-Ürdün [Yüksek Lisans Tezi]. Ürdün Üniversitesi.
• Nur, A. b. M. b. M. (t.y.). Ed-Davabıtü’l-müstahlasa min kararâti’l-Hey’eti’ş-Şer’iyye li Benki’l-Bilâd. Mecelletü’d-dirâsâti’l-İslamiyye, 26(1), 321-333.
• Sâ’d, A. M. (t.y.). Er-Rekâbetü’ş-şer’iyye ve eserüha fî’l-masarifi’l-İslamiyye. Uluslararası Üçüncü İslam İktisadı Kongresi, Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi. https://ia601802.us.archive.org/10/items/economy_0003/economy2040-.pdf
• Sayfî, A. (2014). Tatvîru ameli hey’eti’ş-şer’î fî’l-benki’l-İslâmîyyi’l-Ürdünî. 41(2).
• Ürdün İslam Bankası, A. G. Ü. (2016). Delîlü’l-hâkimiyyeti’l-müessesiyye. el-Benkü’l-İslamiyyü’l-Ürdünî. https://www.jordanislamicbank.com/sites/default/files/%D8%AF%D9%84%D9%8A%D9%84%20%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%A7%D9%83%D9%85%D9%8A%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%8A%D8%A9_2.pdf
• Ürdün İslam Bankası, A. G. Ü. (2021). El-Fetâvâ eş-Şer’iyye [Kurumsal Web Sitesi]. Fıkhî Fetvalar Sekmesi. https://www.jordanislamicbank.com/ar/content/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D9%89-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%8A%D8%A9
• Ürdün İslam Bankası, A. G. Ü. (2022a). Ürdün İslam Bankası Fıkhî Denetim Kurulu [Kurumsal Web Sitesi]. Fıkhî Denetim Kuruluna Dair Bilgilendirme Sekmesi. https://www.jordanislamicbank.com/ar/content/%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%82%D8%A7%D8%A8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D8%B9%D9%8A%D8%A9
• Ürdün İslam Bankası, A. G. Ü. (2022b). Ürdün İslam Bankası Yıllık Raporu [Kurumsal Web Sitesi]. https://www.jordanislamicbank.com/ar/content/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%82%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%86%D9%88%D9%8A
• Ürdün Merkez Bankası. (2000). Bankacılık Kanunu [Kurumsal Web Sitesi]. İktisâdi Kanunlaştırmalar Bölümü. https://www.cbj.gov.jo/EchoBusV3.0/SystemAssets/5cf60a1e-8b89-4d42-b35e-9fbd99ab733f.pdf