The Opportunity to Use ʿUshūr Collection as Evidence in the Issue of Accepting Tax as Zakāt

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 288 - 309, 29.09.2023

Hüseyin Baysa

https://doi.org/10.54427/ijisef.1299446

Abstract

In countries where zakāt is not accepted as a legal obligation, individuals who consider themselves as zakāt payers due to their beliefs have tax obligations in addition to this religious duty, unlike other citizens. This inequality between citizens of the same country has become an important issue of recent times. In order to solve this problem that has developed around financial responsibility, the possibility of counting zakāt as tax or tax as zakāt is being questioned in academic environments. Zakāt is partially similar to public tax in terms of its social function; however, it differs from it in terms of nisāb, ratio, sources and places of expenditure. However, some of the tax items are suitable for zakāt and it is possible to collect them as zakāt through the tax mechanism. During the caliphate of Hazrat Umar, the collection of zakāt on trade goods through the ʿushūr method is a practical example of this. However, according to the current legislation in our country, it seems difficult to collect zakāt in tax format, as it will be against the tax union. Instead, a fund can be established under the control of the political administration in accordance with the conditions of zakāt, and individuals can be refunded to them from the income and capital tax they have paid before, according to the amount of zakāt they have invested in the fund.

Keywords

Islamic Law, ʿUshūr, Zakāt, Tax, Tax Justice

Vergiyi Zekâta Saydırmada ‘Uşûr Tahsilatını Bir Dayanak Olarak Kullanma İmkânı

Abstract

Zekâtın yasal bir zorunluluk olarak kabul edilmediği ülkelerde, inançları gereği kendilerini zekât mükellefi sayan bireylerin diğer vatandaşlardan farklı olarak bu dinî vecibenin yanı sıra vergi yükümlülükleri de bulunmaktadır. Aynı ülkenin vatandaşları arasında ortaya çıkan bu eşitsizlik, son dönemlerin önemli bir meselesi haline gelmiştir. Mali sorumluluk etrafında gelişen bu sorunun çözümü için akademik ortamlarda zekâtı vergiye veya vergiyi zekâta saydırma imkânı sorgulanmaktadır. Zekât, sosyal işlevi itibariyle kamu vergisine kısmen benzemekte; ancak nisâb, oran, kaynak ve sarf yerleri açısından ondan ayrılmaktadır. Bununla birlikte vergi kalemlerinin bir kısmı zekâta elverişli olup, vergi mekanizması marifetiyle zekât olarak toplanması mümkündür. Hz. Ömer’in hilafeti döneminde ticaret malları zekâtının ‘uşûr yöntemi üzerinden tahsil edilmesi, bunun uygulamalı bir örneğidir. ‘Uşûr, gayrimüslim tüccarlardan gümrük ve güvenlik vergisi olarak alınırken, müslüman tüccarlardan zekât kapsamında tahsil edilmiştir. Ancak ülkemizdeki mer’î mevzuata göre vergi birliği ilkesine aykırı olacağı için zekâtın vergi formatında tahsili güç görünmektedir. Bunun yerine, siyasi yönetimin kontrolünde, zekât şartlarına uygun bir fon kurulabilir ve bireylere fona yatırdıkları zekât miktarınca, daha önce ödedikleri gelir ve sermaye vergisinden iade yapılabilir.

Keywords

İslam Hukuku, ‘Uşûr, Zekât, Vergi, Vergi Adaleti

References

• Ata, A. Y. (2001). Vergi Teorisi Açısından Bir Vergileme İlkesi Olarak Adalet İlkesinin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aynî, E. M. B. M. b. A. (2000). el-Binâye şerhu’l-Hidâye (C. 1–13). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye.
• Bardakoğlu, A. (2017). Günümüzde İdeal Bi̇r Zekât Teşki̇latı Nasıl Olmalı? Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, 940-956. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Baysa, H. (2015). Kureyş Kervanları -Hukuk Sosyolojisi Açısından Vahiy Döneminde Ticarî Hayat-. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bezzâzî, H. M. b. M. Ş. b. Y. el-Kerderî. (2009). el-Fetâva’l-Bezzâziyye (el-Câmi’u’l-vecîz) (C. 1–2). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye.
• Cevâd A. (2006). el-Mufassâl fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm (C. 1–10). b.y.: Avend-i Daniş.
• Çelikkaya, A. (2019). Verginin Tanımı, Amaçları, Tarihsel ve Teorik Gelişimi. İçinde İ. Sağbaş (Ed.), Vergi Teorisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• DİA. (1996). Gümrük. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 14, ss. 260-263). İstanbul: TDV Yayınları.
• Düzenli, P. (2007). Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Düzenli, P. (2017). Vergi, Zekât Yerine Geçer mi? Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, 635-642. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Ebû Dâvûd, S. b. E. b. İ. es-Sicistânî. (2009). es-Sünen (C. 1–7). b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-’Âlemiyye.
• Ebû ’Ubeyd, K. b. S. (1986). Kitâbü’l-emvâl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye.
• Ebû Yûsuf, Y. b. İ. (ts.). el-Harâc. b.y.: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs.
• Erkal, M. (1991). Âşir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 4, ss. 7-8). İstanbul: TDV Yayınları.
• Erkal, M. (2009). İslâm’ın Erken Döneminde Vergi Hukuku Uygulamaları. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Eskicioğlu, O. (1989). Modern Vergi Anlayışı ve Zekât. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5), 225-250.
• Fayda, M. (1981). Hz. Ömer ve Ticaret Malları Vergisi veya Uşûr. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25, 169-178.
• Habergetiren, Ö. F. (2015). İslam Hukukunda Sermaye ve Sermaye Hareketleri. İstanbul: Kitâbi Yayınları.
• Hannah, S. F. S. (2019). Müşkiletü tedâhuli’d-darîbeti me’a’z-zekâh ve vesâilu ’ilâcihâ fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Mecelletü’d-dirâsâti’l-İslâmiyye ve’l-buhûsi’l-ekâdemiyye, (95), 51-82.
• Hattâb er-Ruaynî, E. A. Ş. M. b. M. b. A. (1992). Mevâhibü’l-celîl fî şerhi Muhtasarı Halîl (C. 1–6). b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Hattâbî, E. S. H. b. M. (1932). Meʿâlimu’s-sünen. Halep: Matbaʿatü’l-ʿİlmiyye.
• Heyet. (2018). Meks. Mu’cemu mustalahâti’l-’ulûmi’ş-şer’iyye (C. 3). Riyad: Vizâratü’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
• İbn Âbidîn, M. E. b. Ö. b. A. (1966). Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr (C. 1–6). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hacer el-Heytemî, E.-A. Ş. A. (1987). ez-Zevâcir ’an iktirâfi’l-kebâir (C. 1–2). b.y.: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, E. ʿA. M. b. E. B. (2021). Ahkâmu ehli’z-zimme (C. 1–2; Muhammed ’Azîz Şems, Ed.). Riyad: Dâru ’Atâ’âti’l-’İlm.
• İbn Kudâme, E. M. M. A. b. A. el-Makdisî. (1969). el-Mugnî (C. 1–10). b.y.: Mektebetü’l-Kahire.
• İbn Manzûr, M. b. M. b. A. E. C. el-İfrikî. (1414h.). Lisânü’l-’Arab (C. 1–15). Beyrut: Dâru Sâder.
• İbn Müflih, Ş. M. el-Makdisî. (2003). Kitâbü’l-furû’ (C. 1–12). Riyad: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Zenceveyh, E. A. H. b. M. b. K. (1986). el-Emvâl (C. 1–3). Suudi Arabistan: Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye.
• İbnü’l-Esîr, M. E. M. b. M. el-Cezerî. (1979). en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser (C. 1–5). Beyrut: el-Mektebetü’l-’İlmiyye.
• Kacır, T. (2013). İslam Hukuk Düşüncesinde Mali Mükellefiyetler Açısından Nisap (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kallek, C. (2003). Meks. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 28, ss. 583-588). Ankara: TDV Yayınları.
• Karadâvî, Y. (1973). Fıkhü’z-zekât (C. 1–2). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Kâsânî, A. E. B. b. M. (1986). Bedâiʿu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ (C. 1–7). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye.
• Kaya, S. (2017). Fıkhî Açıdan Osmanlı’da Zekât Uygulamaları. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, 221-254. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Kayapınar, H. (2017). Günümüzde İdeal Bi̇r Zekât Teşki̇latı Nasıl Olmalı? Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, 1076-1078. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Kenanoğlu, M. M. (2013). Vergi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 43, ss. 52-58). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kurtubî, E. A. M. b. A. (1964). el-Câmi‘u li-ahkâmi’l-Kur’ân (C. 1–20). Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Maçin, H. (2014). İslam Hukukunda Zekât Matrahları ve Vergi İlişkisi (Doktora Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Mevsılî, A. b. M. b. M. M. E.-F. (1937). el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr (C. 1–5). Kahire: Matba’atü’l-Halebî.
• Muhammed İlîş, E. A. el-Mısri. (t.y.). Fethu’l-ʿaliyyi’l-mâlik fi’l-fetvâ ʿalâ mezhebi’l-İmâm Mâlik (C. 1–2). b.y.: Dâru’l-Ma’rife.
• Mutlu, M. F. (2019). İslam Hukukunda Vergi-Zekât İlişkisi (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Nevevî, E. Z. M. b. Y. b. Ş. (1392h.). el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim (C. 1–18). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî.
• Nevevî, E. Z. M. b. Y. b. Ş. (t.y.). el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb (C. 1–20). b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Öner, A. (2018). Dört Halife Dönemi’nde Beytülmal (Doktora Tezi). Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Özdemir, A. (2013). Zekât ve Vergi Mükellefiyetinde Fırsat Eşitliği ve Adaletin Sağlanması. EKEV Akademi Dergisi, 17(56), 1-10.
• Ruhaybânî, M. es-Suyutî (1994). Metâlibü ûli’n-nuhâ fî şerhi Ğâyeti’l-müntehâ (C. 1–6). b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Salâhuddîn, H. H. (2010). Darîbetü ’uşûri’t-ticâre ve ârâü’l-’ulemâ fî ahkâmihâ ve mekâdirihâ. Mecelletü surra men ra’â, 6(20), 148-189.
• Serahsî, E. B. Ş. M. b. E. S. A. (1971). Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr. b.y.: eş-Şeriketü’ş-Şarkiyye li’l-İ’lânât.
• Serahsî, E. B. Ş. M. b. E. S. A. (1993). el-Mebsût (C. 1–30). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Şâfiî, E. A. M. b. İ. (1983). el-Ümm (C. 1–8). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Şebîr, M. O. (1996). ez-Zekâtü ve’d-darâibü fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Mecelletü’ş-şerîati ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 11(29), 57-119.
• Şensoy, N. (2017). Zekât Muhasebesi. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, 711-728. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Şevkânî, M. b. A. b. M. (1993). Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr (C. 1–8). Mısır: Dâru’l-Hadîs.
• Tabakoğlu, A. (2007). Öşür (Osmanlılar). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 34, ss. 100-103). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2011). Tekâlîf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 336-337). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tuğ, S. (1963). İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Yılmaz, İ. (2020). Negatif Gelir Vergisi Özelinde Zekâtın Modern Vergi Teorisi ile Mukayesesi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Zeydân, A. (1982). Ahkâmü’z-zimmiyyîn ve’l-müste’minîn fî dâri’l-İslâm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.