İSİMDEN İSİM YAPIM EKİ +( )Ş’NİN İŞLEKLİĞİ ÜZERİNE

Year 2022, Issue: 7, 104 - 113, 30.06.2022

Ünal Kalaycı

https://doi.org/10.51540/ijof.1090214

Abstract

Sözcükler gibi yapım eklerinin de işlekliği hem artabilmekte hem de azalabilmektedir. Türkçenin ilk yazılı eserlerinde az sayıda örnekte rastlanan +( )ş isimden isim yapım eki 1970’li yıllara kadar arkaik bir kalıntı olarak görülmüştür. 1974 yılında Tahsin Banguoğlu’nun Türkçenin Grameri adlı eserinde ekin sözcük türettiği iki alanda işlek olduğu dile getirilmiştir. O tarihten günümüze kadar kaynaklarda isimden isim yapım eki +( )ş hakkında dört farklı yaklaşım gözlenmiştir. Birinci grup kaynaklar eke yer vermemiştir. İkinci grup kaynaklar ekin işlek olmadığını öne sürmüştür. Üçüncü grup kaynaklar ekin işlekliği hakkında fikir beyan etmemiştir. Dördüncü grup kaynaklarsa ekin işlek olduğunu vurgulamıştır.
Araştırmacıların ek hakkındaki bu farklı görüşlerinin nedeni ekin işlekliğidir. Bir yapım ekinin kullanım sıklığı ve türettiği sözcük sayısı onun işlekliğini belirleyen temel ögedir. Kullanım sıklığı ve türetilen sözcük sayısıyla ilgili belli bir sayı ve sınır olmadığı için kaynaklarda ekle ilgili farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Bu yönüyle işleklik görecelidir. Bunun yanında son elli yıllık süreçte ekin işlekliği artmıştır. Ekin işlekliğindeki değişiklik de kaynakların eke karşı farklı yaklaşımlarına neden olmuştur.
Çalışmada ele alınan başlıklarda +( )ş ekiyle türeyen yüzü aşkın sözcüğe yer verilmiştir. Bu örnek sayısından yola çıkılarak isimden isim yapım eki +( )ş’nin işlek bir ek olduğu görüşü vurgulanmıştır.

Keywords

Türkçe, şekil bilgisi, ek, isimden isim yapımeki, +()ş eki

References

• Akata, Z. H. (2018). Genel ağ dili seslenme ögelerinin toplumdilbilimsel sezdirimleri. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi. XV(2), 63-83.
• Aktaş, E.-İ. Yılmaz (2017). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kullandıkları hitapların toplumdilbilim açısından incelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (59), 577-594.
• Aktunç, H. (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü. (1. Baskı). YKY.
• Alkan Ataman, H. (2018). Türkiye Türkçesinde hitaplar. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Alper, M. (2011). Mehmed Bin Pûlâd’ın “Terceme-i Yûsuf u Züleyhâ” adlı eserinin ses ve biçim yapısı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Arslan, H. (1997). Tarihî gelişimiyle Kazak Türkçesinde yapı ve görev bakımından isimler. [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Ata, A. (2011). Orhun Türkçesi. (1. Baskı). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Balaban, F. (2019). Müyessiretü'l-Ulûm (Türkiye Türkçesine aktarımı-dizinler). [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi]. Ege Üniversitesi.
• Balcı, S. ve Kaya M. (2015). Divan-ü Lügati't Türk'ten Giresun sosyalantropolojisine uzanan söz varlığı. UKHAD, 1(3), 250-316.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri. (1. Baskı). Baha Matbaası.
• Barış, G. (2007). 2 No.lu ( H. 1299 – 1304 / M. 1883 – 1888 ) Yozgat şer’iyye sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Bayraktar, F. S. (2019). İşlekliği artan bir yapım eki: +sal, +sel. Prof. Dr. Hidayet Kemal Bayatlı Hatıra Kitabı. İstanbul: Şenyıldız Yayıncılık: 131-140.
• Bayraktar, N. (2014). Türkçede kişi adlarında renk adları. ACTA TURCICA, VI(1), 1-15.
• Clauson, S. G. (2007). Türkçede sekizinci yüzyıldan önce kullanılan ekler. (U. Özalan, Çev.). Dil Araştırmaları Dergisi, I(1): 185-196.
• Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi Grameri. (1. Baskı). TDK.
• Çengel, H. K. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). (1. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2020). Türk Dili El Kitabı. (9. Baskı ). Grafiker Yayınları.
• Develi, H. (2018). Osmanlı Türkçesi Grameri I. (M. Duman, H. Bilteken, Ed). (1. Baskı). Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Edizkun, H. (1999). Türk Dilbilgisi. (6. Baskı ). Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2019). Çağdaş Türk Dili (12. Baskı). Grafiker Yayınları.
• Elcan, A. (2016). Altay Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin karşılaştırmalı ses ve şekil bilgisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ardahan Üniversitesi.
• Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi. (1. Baskı). TDK.
• Erdem, M. (2016). Türkçede türetkenlik ve türetkenliği ölçme yöntemleri. Türkbilig, (32), 169-180.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. (2.Baskı). TDK.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi (21. Baskı). Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Esen, M. A. (2009). Ahıska Türklerinde kişi adları. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, X(16), 167-187.
• Gabaın, A. V. (1995). Eski Türkçenin Grameri. (M. Akalın, Çev.). (2. Baskı). TDK.
• Gedizli, M. (2012). Türkçede tek şekilli ve çok işlevli yapım ekleri. Turkish Studies, VII(4), 3351-3369.
• Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi. (2. Baskı ). Fen Fakültesi Basımevi.
• Genç, G. (2005). Eski Anadolu Türkçesinde isimden isim fiilden isim yapma ekleri ve fonksiyonları. [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Gülensoy, T. (2000). Türkçe El Kitabı. (1. Baskı). Akçağ.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. (1.Baskı). TDK.
• Güneri, A. D. (2017). Yeni Uygur Türkçesinde benzerlik işlevli yapım ekleri. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (X), 14-21.
• Güngör, O. C. (2016). Türkçede çocukla ilgili söz varlığı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Hacısalihoğlu, M. (2012). Tuzcuoğulları. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, ss. 451-453).Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türkçenin Ekleri. (2. Baskı). TDK.
• Karaoğlu, S. (2016). Eski Anadolu Türkçesinde (14. yy.) türetim ekleri ve söz yapımı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. Kaya, H. (2014). Doğu sahasında yazılan Hekimoğlu Satır Altı Kuran Tercümesi’nde kelime yapımı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Keskin, A. (2020). Millî kültür dil-dünya görüşünün yansıması olarak hitaplar. Karadeniz Araştırmaları, XVII/67, 763-797.
• Komisyon. (2022). Kişi adları sözlüğü. tdk.gov.tr. https://sozluk.gov.tr/adresinden 10.03.2022 tarihinde alınmıştır.
• Komisyon. (2022). Türkçe sözlük. tdk.gov.tr. https://sozluk.gov.tr/adresinden 10.03.2022 tarihinde alınmıştır.
• Komisyon. (2022). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. http://lugatim.com/. adresinden 10.03.2022 tarihinde alınmıştır.
• Korkmaz, Z. (1989). Yazılı devirlerdeki gelişmelere göre eski türkçenin yaşı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, XXXVII, 353-370.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (3. Baskı). TDK.
• Korkmaz, Z. vd. (1992). Türk Dili ve Kompozisyon Bilgiler. (1. Baskı). Yükseköğretim Kurulu.
• Korkut, G. (2019). Elâzığ yöresi ağızlarının isim söz varlığının tematik açıdan incelenmesi (ses, yapı, köken). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Miandoab, N. Z. (2018). Türk dilinde küçültme kavramı ve küçültme ekleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, XXII(1), 213-237.
• Nişanyan, S. (2022). "Türkiye Kişi Adları Sözlüğü" https://turkadlar.com/?ad= Babi%C5%9F&c= adresinden 13.03.2022 tarihinde alınmıştır.
• Okul, R. (2016). Özbek Türkçesinde derecelendirme ve pekiştirme. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Öztürk, E. (2017). Eski Andolu Türkçesi El Kitabı. (1. Baskı). Akçağ.
• Öztürk, R. (1994). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. (1. Baskı). TDK.
• Şahin, İ. (2021). Adbilim. (2. Baskı). Pegem Akademi.
• Tıetze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (A-E). (1. Baskı). Simurg.
• Yücel, N. ve Halifeoğlu, M. (2017). Marka kişiliği algısı: sosyal medya markaları üzerine üniversite öğrencilerine yönelik bir araştırma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 27(2), 177-191.
• Yıldırım, G. (2011). Türkçede benzerlik, eşitlik ifade eden isimden isim yapma ekleri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.