MEHMED HÂLİS’İN NASİHAT-NAME TÜRÜNDEN BİR TERCÜMESİ: HZ. ALİ’NİN OĞLU MUHAMMED B. HANEFİYYE’YE NASİHATLERİ

Year 2024, Issue: 11, 57 - 75, 30.06.2024

Adem Ceyhan

https://doi.org/10.51540/ijof.1493275

Abstract

Hz. Ali’ye nisbet edilen hitabe, mektup, nasihat, şiir ve vecizelerin tercümelerine sadece el yazması hâlinde kalmış ve Arap harfleriyle basılmış Türkçe eserlerde değil, Arap harfli Türkçe süreli yayınlarda da zaman zaman rastlanmaktadır. “Bahriye Mektupçusu Hâlis”in 1313 (M. 1895) yılında Tercümân-ı Hakîkat ve Musavver Servet-i Fünûn gazeteleri tarafından ortaklaşa bastırılmış fevkalâde nüshada yer alan “nesâyih-i celîle” (büyük nasihatlar) tercümesi de bu tür metinlerden biridir. Hâlis Efendi, Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hanefiyye’ye (ö. 81/700) dinî, ahlaki ve sosyal konularda verdiği birtakım öğütleri tercüme etmiştir. Bu çalışmada ilkin Türk Edebiyatı tarihinde yer tutan nasihatname türündeki eserlerden söz açılıp umumi bir bakışla bahsedilmiş; onu takiben mütercim Hâlis Efendi’nin hüviyeti araştırılıp Sultan II. Abdülhamid’in Hazîne-i Hâssa’sının tahrîrât kalemi müdürü (1901-1908 yıllarında Hazîne-i Hâssa müsteşarı) olduğu izah edildikten sonra hayatı ve çevirdiği nasihatlerin özü, kaynağı, sahihliği hakkında bilgi verilmiştir. Nehcü’l-belâga’da da bulunan bu öğütlerin İslam esaslarına ve Hz. Ali’nin şahsiyetine uygun olduğu görülmektedir. Nihai olarak söz konusu metin Latin harflerine ve günümüz Türkçesine çevrilerek okuyucuların istifadesine arz edilmiştir.

Keywords

Hz. Ali, Muhammed b. Hanefiyye, nasihat, Hâlis Efendi

A Translation of Mehmed Hâlı̇s in The Genre of Advice: Caliph Ali’s Advices to His Son Muhammed ibn al-Hanafiyya

Abstract

In the history of Turkish literature, which developed under the influence of Islamic culture, it is known to those who are interested that moral works constitute a large number of works and that some of these works constitute nasihatnamas. From the first known works of Islamic Turkish literature such as Kutadgu Bilig, Atebetü'l-hakāyık and Dîvân-ı Hikmet, readers were given advice on religious, moral, political and social issues; in the following centuries, works were written or translated with the aim of giving advice and recommendations to the interlocutors. Scholars, poets and writers, as a requirement of the Qur'anic obligation to enjoin goodness and prevent evil, have tried to inculcate behaviors that are known to be good by reason and religion, and to prevent people from certain evil acts. For example, in the Qur'an, the Prophets Abraham and Ya'qub bequeathed this religion to their sons, saying, “My sons, Allah has chosen this religion for you. So die only as believers who have surrendered to Him!” Thus, it is reported that they gave vital advice and testament on matters such as the path to be followed and death. It is also narrated that Lokmân, one of the righteous people who was given wisdom, advised his son about belief in Allah, that deeds are not lost and are known by the Creator, praying, commanding good and forbidding evil, being patient in the face of calamities, and avoiding arrogance and boasting.

Keywords

Caliph Ali, Muhammed ibn al-Hanafiyya, advice, Hâlis Efendi

References

• Abdullah Türâbî (1325/ 1909-10). Hâlis Efendi- Bir heykel-i istibdâd.
• Anameriç, H. (2021). Osmanlı Devleti’nde satın alınan özel kütüphaneler/ koleksiyonlar: belgesel- metodolojik bir inceleme. Tarih Araştırmaları Dergisi, 30 Eylül, 40 (70), 276-341. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari/issue/65102/929546 Bilgin, A. (1994). Türk Edebiyatında nasihatnâme ve Emre’nin tercüme-i pendnâme-i Attâr’ı. Türk Dünyası Araştırmaları, Aralık 93, 197-208.
• [Bölükbaşı], R. T. (1993). Biraz da ben konuşayım. (A. Uçman, Haz.). İletişim Yayınları.
• Ceyhan, Â. (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali vecizeleri. Öncü Kitap.
• Ceyhan Â. (2020). Harputlu Ömer Naîmî’nin İslâmî bilgi ve öğütler veren bir nasihatnamesi: manzûme-i Naîmiyye. ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 381-486.
• Ceyhan Â., Ayten E., Öztürk T. ve Köpür, A. (2024). Hz. Ali’nin hikmetli sözlerinden seçmeler: Mehmed Hâlis’in envârü’l-edeb isimli eseri. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 22, 63-116. https://dergipark.org.tr/en/pub/kulliyat/issue/83813/1450590
• Çinili, O. (1947). İstanbul’un gezilecek ve görülecek yerleri Ortaköy. Vakit, 28 Şubat, sayı 10555, s. 2.
• Gülüm, E. (2014). Muhammed Hanefi Hazretleri Cengi Tabut Savaşı hikâyesi motif denemesi ve transkripsiyonlu metin. Turkish Studies, International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (12), 301-348.
• Hâlis (1313/1895). İmâm Alî Kerremellâhü vechehü hazretlerinin mahdumları Cenâb-ı Hanîfe’ye nesâyih-i celîlesi”. Tercümân-ı Hakîkat ve Musavver Servet-i Fünun, nüsha-i fevkalâde, 29-31.
• (1333/1917, 21 Eylül ). Hâlis Efendi Kütüphânesi Maârif Nezâreti Tarafından 50.000 Liraya İştirâ Edildi. İkdam. nr. 7404, s. 2.
• Hâlis (1331/1915, 19 Ağustos / 1 Eylül). Osmanlı müellifleri. Sabah, nr. 9328, s. 3.
• Hazret-i Ali (ty.). Nehc'ül-Belâga. (A. Gölpınarlı, Haz.). Der Yayınları.
• Hüseyin Remzî (1305/ 1888). Lugat-ı Remzî. Matbaa-i Hüseyin Remzî.
• (1338 / 1922, 25 Şubat). İrtihâl. Peyam-Sabah. nr. 1160, s. 3.
• (1338 / 1922, 25 Şubat). İrtihâl. İkdam. nr. 8960, s. 3.
• Kaytaz, F. (2016). Erken dönem Osmanlı tarih metinlerine göre Osman Gazi’nin Orhan Gazi’ye nasihatleri. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. Bahar, 7, 147-163. https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/2349/9%20Fatma%20Kaytaz.pdf? sequence=1&isAllowed=y
• Kemal (2001). XV. yüzyıl tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299-1490). (N. Öztürk, Haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, S. (2007). Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. el-Hanefiyye’ye vasiyeti. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 97-142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/19696/210375
• Levend, A. S. (1963). Ümmet çağında ahlâk kitaplarımız. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belelten, 89-115. Türk Dil Kurumu Yayınları. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38262/442519
• Öz, M. (2005). Muhammed b. Hanefiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (C.30, ss.537-539). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/30/C30009941.pdf