GELENEKSEL KONUT MİMARİSİNDE İSKOÇYA KARA EVLERİ

Year 2024, Volume: 8 Issue: 3, 101 - 122, 31.12.2024

Ahmet Uzun , Uğur Özcan

Abstract

İskoçya'nın adalar topluluğu, dünya genelindeki pek çok toplumda olduğu gibi, tarih boyunca barınma ihtiyacını kapalı mekanlarla, yani konutlarla karşılamıştır. Bu bağlamda, Hebridler, İskoçya’nın batı kıyılarında zengin kültürel, tarihi ve iklimsel özelliklere sahip bir adalar topluluğu olarak öne çıkmaktadır. Hebrid Adaları, binlerce yıl öncesine uzanan tarih, kültür ve geleneksel konut örnekleriyle doludur. İskoçya'nın geleneksel konutlarına dair önemli bir örnek olan “kara evler”, genellikle basit ve dikdörtgen plan tipine sahiptir. Bu yapıların girişleri, doğrudan erişim sağlayan bir ambar ile birleştirilmiştir. Orta alanda oturma odası yer almakta olup, bu odanın bitişiğinde bir yatak odası bulunmaktadır. Bu plan tipine göre, kara evleri genellikle üç ana odadan oluşmaktadır; oturma odası ve ahır arasında yalnızca kısmi bir bölme mevcut olup, bu durum hayvanlar ile insanların aynı ortamı paylaşmasını zorunlu kılmaktadır. Günümüzde ise bu konutlar, daha çok müze ve turizm amaçlı kullanılmakta ve hayvanlara ayrılan alanlar evlerin dışında konumlandırılmaktadır. Kara evler, yerel halk tarafından geleneksel mimarinin tipik özelliklerinden biri olan yerel malzemeler kullanılarak inşa edilmiştir. Bu evlerin oturma odasının ortasında sürekli yanan bir turba ateşi bulunması, yapıların karakteristik unsurlarından biridir. 20. yüzyıl ortalarına kadar, bu evlerde ateşten çıkan dumanın dışarı tahliye edilmesini sağlamaya yönelik bir baca bulunmamaktaydı. Genellikle çatıda küçük bir delik bırakılarak veya sazın içine balık fıçısı yerleştirilerek dumanın dışarı atılması sağlanmaktaydı. Bu koşullar altında çim ve saz kaplı çatılar, ateşin yaydığı duman ve gazlarla kısa sürede kararır; bu durum, bu evlerin “kara evler” olarak adlandırılmasına katkıda bulunmuştur. “Kara ev” adının kökenine dair bir diğer teori ise, 1800’lerin sonlarında inşa edilmeye başlanan ve “beyaz evler” olarak adlandırılan yeni konutlarla yapılan karşılaştırmalar sonucunda “kara evler” adıyla anıldığı yönündedir. Dış Hebridler’deki Lewis Adası, kara evlerin en iyi örneklerinden biri olarak gösterilebilir. Dış Hebridler, diğer adıyla Batı Adaları, İskoçya’nın kuzey batısında yer almakta olup, bu tarihi ve kültürel mirasıyla dikkat çekmektedir. Bu bağlamda, Hebridler’in geleneksel konutları, sadece mimari açıdan değil, aynı zamanda sosyokültürel açıdan da önemli bir inceleme alanı sunmaktadır.

Keywords

Geleneksel konut, İskoçya, Hebridler, Lewis Adası, kara evler

SCOTTISH BLACK HOUSES IN TRADITIONAL RESIDENTIAL ARCHITECTURE

Abstract

The island community of Scotland, like many societies around the world, has historically met the need for shelter with enclosed spaces, namely dwellings. In this context, the Hebrides stand out as a group of islands along Scotland's west coast, rich in cultural, historical, and climatic features. The Hebridean Islands are filled with a history, culture, and traditional housing examples that date back thousands of years. An important example of traditional Scottish housing is the 'black houses,' which typically possess a simple and rectangular floor plan. The entrances of these buildings are combined with a storage area that allows for direct access. In the center, there is a living room, adjacent to which is a bedroom. According to this floor plan, the black houses generally consist of three main rooms; between the living room and the stable, there is only a partial partition, which necessitates sharing the same space with animals. Nowadays, these dwellings are primarily used for museum and tourism purposes, and areas designated for animals are located outside the houses. The black houses were constructed using local materials, which is a typical characteristic of traditional architecture by the local people. One of the characteristic features of these houses is the continuously burning peat fire located in the center of the living room. Until the mid-20th century, there was no chimney in these houses to vent the smoke from the fire outside. Smoke was typically vented either through a small hole left in the roof or by placing a fish barrel in the thatch. Under these conditions, the thatched roofs would quickly darken due to the smoke and gases emitted by the fire; this contributed to the naming of these homes as 'black houses.' Another theory regarding the origin of the term 'black house' is that it was named in comparison to new dwellings built in the late 1800s, known as 'white houses.' Lewis Island in the Outer Hebrides can be shown as one of the best examples of black houses. The Outer Hebrides, also known as the Western Isles, are located in the northwest of Scotland and are notable for this historical and cultural heritage. In this context, the traditional dwellings of the Hebrides offer significant areas for examination, not only in architectural terms but also from a socio-cultural perspective.

Keywords

Traditional Housing, Scotland, Hebrides, Lewis Island, Black Houses

References

• Korkmaz B., & Özcan U. (2020). Geleneksel Yerleşimler Üzerinden Mimaride Doğal Taş Kullanımı, Natura Dergisi, No. 51, s. 98-104
• William A. Hance,(1951) Crofting Settlements and Housing in the Outer Hebrides, Annals of the Association of American Geographers, March 1951, Vol. 41, No. 1, pp. 75-87
• Scott A., The Scottish Blackhouse Vernacular Architecture on the Hebridean Islands, 1997
• Brundtland Commission, 1987 (Brundtland Komisyon Kararları, 1987)
• Curwen, E. C. (1938). The Hebrides: a Cultural Backwater. Antiquity, 12 (47), 261–289. doi:10.1017/S0003598X00013892
• Catriona Mackie, (2006) The Development of Traditional Housing in the Isle of Lewis: Social and Cultural Influences on Vernacular Architecture, An Cumann Le Bealoideas Eireann/Folklore of Ireland Society 2006, Vol. 74, pp. 65-102
• Keith Branıgan, Colin Merrony, (2000) The Hebridean Blackhouse on the Isle of Barra, Scottish Archaeological Journal, March 2000, Vol: 22, No: 1, pp: 1-16
• Catriona Mackie, (2002) A Social History of Houses: The Hebridean Example, Proceedings of the Harvard Celtic Colloquium, 2002, Vol. 22, pp. 141-155
• Catriona Mackie, The bed-alcove tradition in Ireland and Scotland: reappraising the evidence, Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature, 2013, Vol.113C, pp. 309-340
• Werner Kissling, (1944) 114. House Traditions in the Outer Hebrides. The Black House and the Beehive Hut, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, November-December 1944, Vol. 44 pp.134-140
• Hayden Lorimer, (1999) Ways of seeing the Scottish Highlands: marginality, authenticity and the curious case of the Hebridean blackhouse, Journal of Historical Geography, Vol.25, No.4, pp. 517–533 Article No. jhge.1999.0165, 1999
• URL-1: – “HEBRİD ADALARI-İSKOÇYA” https://www.manzara.gen.tr/hebrides-adalari-iskocya/ Link erişim tarihi: 10.10.2024
• URL-2: – “Geleneksel İskoç Evleri” https://yapiguncesi.blogspot.com/2016/11/geleneksel-iskoc-evleri.html Link erişim tarihi: 10.10.2024