Vatandaşlık Eğitimi İdeolojileri Ölçeğinin Türk Kültürüne Uyarlanması: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 20, 11.06.2020

Turgay Öntaş , Okan Çoban , Taner Atmaca

Öz

Bu araştırma sosyal bilgiler öğretmenlerinin vatandaşlık eğitim ideolojilerini belirleyecek bir ölçek geliştirme amacıyla yapılan uyarlama çalışmasıdır. Araştırmanın verileri, 2019-2020 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde Google Forms aracılığı ile toplanmıştır. Araştırmaya kadrosu sosyal bilgiler alanında olan toplamda 1099 öğretmen katılmıştır. Ancak 49 öğretmenden alınan veriler uç değer oluşturduğundan dolayı veri setinden analizden önce çıkartılmıştır. AFA ve korelasyon analizleri için SPSS 21, DFA içinse AMOS kullanılmıştır. Ölçek uyarlama sürecinde ölçeğin dilsel uyumluluğu yabancı dil uzmanları tarafından incelenerek uygun bulunduktan sonra ölçek 1050 sosyal bilgiler öğretmenine uygulanarak istatistiksel analizleri gerçekleştirilmiştir. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam açıklanan varyansın % 50,403 olduğu görülmektedir. Ölçek maddelerinin faktör yükleri .444 ile .802 arasında hesaplanmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda uyum indeksleri incelendiğinde ki-kare değerinin serbestlik derecesine oranının 4,815 olduğu görülmüştür. Diğer uyum indeksleri ise RMSEA= 0,060, SRMR=0,06, GFI= 0.89 NFI= .91, CFI=0.90 ve IFI=0.90 olarak bulunmuştur. Ölçeğin güvenirlik çalışmasında elde edilen Cronbach alfa katsayısı 0.883 olarak hesaplanmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda Türkçeye uyarlanan 28 maddelik ölçek, üç boyuttan oluşarak sosyal bilgiler öğretmenlerinin muhafazakâr, liberal ve eleştirel vatandaşlık eğitimi anlayışlarını belirlemeye yönelik bir ölçme aracı olduğu kanıtlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, vatandaşlık eğitimi

Kaynakça

• Abowitz, K. N. ve Harnish, J. (2006). Contemporary discourses of citizenship. Review of Educational Research, 76 (4). 653-690.
• Alkın, S. (2007). İngiltere ve Türkiye'de ilköğretim programlarındaki vatandaşlık eğitiminin karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Althusser, L. (1994). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Y. Alp & M. Özışık, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alviar-Martin, T. (2010). Reconciling multiple conceptions of citizenship international school teachers’ beliefs and practice. The Journal of Education. 191 (3). 39-49.
• Bakioğlu, A. ve Kurt, T. (2009). Öğretmenlerin demokrasi vatandaşlık ve vatanseverlik algılarının nitel olarak incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi,29, 13-39 . Banks, J.A. (2007). Educating Citizens In A Multicultural Society, New York, NY: Teachers College Press.
• Barr, R. , L. J. Barth, ve S. S. Shermis (2013). Sosyal Bilgilerin Doğası. (Çev.Ed. C. Dönmez). Ankara: Pegem Akademi.
• Bektaş-Öztaşkın, Ö. (2016). Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler. R. Turan ve T. Yıldırım (Ed.). Sosyal Bilgilerin Temelleri içinde. S.(1-34). Ankara: Pegem Akademi.
• Bell, D. (2013). İdeolojinin Sonu: Ellilerdeki Siyasi Fikirlerin Tükenişine Dair. Ankara: Sentez Yayıncılık.
• Berktay, F. (2009). Liberalizm: tek bir pozisyona indirgemesi olanaksız bir ideoloji. B. Örs (Ed.), 19. Yüzyıldan 20.Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (s. 47-106). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Byrne, B. M. (2010). Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications and programming. New York, NY: Taylor and Francis Group.
• Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi.
• Carlson, D. (2006). Are We Making Progress? Ideology and Curriculum in the Age of No Child Left Behind. L. Weis, C. McCarthy, ve G. Dimitriadis içinde, Ideology, Curriculum, and the New Sociology of Education (s. 91-114). NewYork: Routledge.
• Carr, W. (1991). Education for citizenship. British Journal of Education Studies. (39) 4, 373-385. DOI: 10.1080/00071005.1991.9973898
• Castro, A. J. (2013) What makes a citizen? Critical and multicultural citizenship and preservice teachers' understanding of citizenship skills, Theory & Research in Social Education, 38, 189-203, doi.org/10.1016/j.jssr.2014.02.006
• Castro, A. J. (2014) The role of teacher education in preparing teachers for critical multicultural citizenship, The Journal of Social Studies Research, 41(2), 219-246, DOI: 10.1080/00933104.2013.783522
• Chappell, D. (2010) Training Americans: Ideology, Performance, and Social Studies Textbooks, Theory & Research in Social Education, 38 (2), 248-269, DOI:10.1080/00933104.2010.10473424
• DeLeon, A. P. (2008) Are we simulating the status quo? Ideology and social studies simulations, Theory & Research in Social Education, 36(3), 256-277, DOI:10.1080/00933104.2008.10473375
• DeVellis, R. F. (2012). Scale development: Theory and applications (3rd ed.). California:Sage.
• Dijk, T.A.V. (2019). İdeoloji: Multidisipliner Bir Yaklaşım. Ankara: Hece Yayınları.
• Contemporary Political Ideologies (s. 1-22). London: Pinter Publishers.
• Eagleton, T. (2011). İdeoloji. (M. Özcan, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eatwell, R. (1993). Ideologies: approach and trends. R. Eatwell & A. Wright (Ed.),
• Egüz, Ş. (2019). Vatandaşlık Eğitiminde Öğretmen Rolü Ve Öğretmen Yetiştirme. C. Öztürk, Z. İbrahimoğlu ve G. Yıldırım (Ed.). Kuramsal temeller ve Güncel tartışmalar ışığında 21. Yüzyılda Vatandaşlık ve Vatandaşlık Eğitimi içinde. s.(383-405). Ankara: Pegem Akademi.
• Ekici, Ö. (2018). Ortaokullarda vatandaşlık eğitiminde yaşanan sorunlara ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Elkatmış, M. (2013). 1998 vatandaşlık ve insan hakları eğitimi programı ile 2010 vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programlarının karşılaştırılması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 59-74
• Ersoy, A. F. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının etkin vatandaşlık deneyimleri: sivil toplum kuruluşları örneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 47 (2). 65-88.
• Field, A. (2005). Discovering statistics using SPSS. ABD: SAGE.
• Gainous, J. & Martens, A. M. (2016): Civic education: do liberals do it better?, Journal of Political Ideologies, DOI: 10.1080/13569317.2016.1205965
• Güler, E. Z. (2009). Muhafazakarlık:kadim geleneğin savunusundan faydacılığa. B. Örs (Ed.), 19. Yüzyıldan 20.Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler (s. 115-162). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gündüz, M. ve Gündüz, F. (2007). Yurttaşlık Bilinci. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Güven, S. (2010). İlköğretim birinci kademede vatandaşlık eğitimi üzerine bir durum çalışması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Heater, D. (2007). Yurttaşlığın Kısa Tarihi. (Çev.M. D. Üst). Ankara: İmge Yayınları.
• Heywood, A. (2012). Siyasetin Temel Kavramları. Ankara: Liberte Yayınları.
• Heywood, A. (2014). Siyasi İdeolojiler. Ankara: Liberte Yayınları.
• Hu, L. ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6(1), 1-55.
• İlhan, M. ve Çetin, B. (2014). Sınıf Değerlendirme Atmosferi Ölçeği’nin (SDAÖ) Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Eğitim ve Bilim, 39 (176), 31-50
• Jenks, C. (1993). Culture. London and New York: Routledge.
• Johnson, L. & Morris, P. (2010). Towards a framework for critical citizenship education, The Curriculum Journal, 21(1), 77-96, DOI: 10.1080/09585170903560444
• Johnson, L. & Morris, P. (2012). Critical citizenship education in England and France: a comparative analysis. Comparative Education. 48 (3). 283-301. dx.d0i.0rg/l 0.1080/03050068.2011.588885
• Kaya, A. (2005). Avrupa Birliği bütünleşme sürecinde yurttaşlık, çokkültürcülük ve azınlık tartışmaları: Bir arada yaşamanın siyaseti. (Editör: Ayhan Kaya ve Turgut Tarhanlı). Türkiye’de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Yurttaşlık ve Azınlık Tartışmaları. İstanbul: Tesev, 5-26.
• Kerr, D. (1999). Citizenship education: An ınternational comparison. An International Review of Curriculum and Assessment Frameworks. London: QCA.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. New York: The Guilford Press.
• Knight-Abowitz, K., & Harnish, J. (2006). Contemporary discourses on citizenship. Review of Educational Research, 76, 653–690. doi:10.3102/00346543076004653
• Knowles, R. T. (2018) Teaching Who You Are: Connecting Teachers’ Civic Education Ideology to Instructional Strategies, Theory & Research in Social Education, 46:1, 68-109, DOI: 10.1080/00933104.2017.1356776
• Knowles, R. T. & Castro, A. J. (2019a). The implications of ideology on teachers’ emphasized civic behavior in the classroom. Teaching and Teacher Education, 77, 226–239. DOI:10.1016/ j.tate.2018.10.009
• Knowles, R. T. (2019b). Ideology in the schools: Developing the teacher’s Civic Education Ideology Scale within the United States. Education, Citizenship and Social Justice. 14 (3) 260-278 DOI: doi.10.1177/1746197918800664
• Mardin, Ş. (2012). İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Maynard, J. L. (2013). A map of the field of ideological analysis. Journal of Political Ideologies, 18(3), 299-327.
• Mclellan, D. (2012). İdeoloji. (B. Yıldırım, Çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Meighan, R. & Brown, C. (2012). Locations of learning and ideologies of education: some issues raised by a study of education otherwise. L. Barton, R. Meighan, & S. Walker (Ed.), Schooling, ideology and the curriculum içinde (s. 131-151). NewYork: Routledge.
• Leming, J. S. (1992). Ideological perspectives within the social studies profession: An emprical examination of the “two cultures” thesis. Theory and Research in Social Education. XX (3). 293-312.
• Osler A. ve Starkey, H. (2001). Citizenship education and national identities in France and England: Inclusive or exclusive? Oxford Review of Education, 27(2), 287- 305.
• Öntaş, T. (2014a). Özel öğretim kurumundaki sınıf öğretmenlerinin milli eğitim ideolojisini yeniden üretme pratiklerinin okul etnografyasıyla incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Öntaş, T. (2014b). Endoktrinasyon sürecinde sosyal bilgiler eğitimi ve ideolojinin yeniden üretimi. Presented at the Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Sempozyumu III,Ankara: USBES.
• Öntaş, T. (2014c). Özel öğretim kurumlarında ideolojik analizin boyutları. Presented at the I. Eğitim Kongresi, Antalya.
• Öntaş, T. (2016). İdeolojinin kültürel yorumu olarak değerler ve bir değerler ideolojisi olarak muhafazakârlık. Değerler Eğitimi Dergisi. 14 (31). 159-185.
• Özbek, S. (2011). İdeoloji kuramları. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Safran M. (2011). Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi. Bayram Tay, Adem Öcal (Ed.), (2. Baskı) içinde s. 2-18, Ankara: Pegem Akademi.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin Yay.
• Şiraz, F. (2020). Politik bir metin olarak sosyal bilgiler öğretim programlarını vatandaşlık eğitimi bağlamında anlama. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Tavşancıl, E. (2006). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Nobel Yay.
• Varol, S. F. (2016). Temsil, ideoloji ve kimlik. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Yıldırım, Y. (2019). Okul dışı etkinlik temelli değerler eğitimi programının öğrencilerin etkin vatandaşlık değerlerine etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Yılmaz, K. (2013). İlköğretim öğrencilerinin vatandaşlık eğitimi ile ilgili temel kavramlara ilişkin algılarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı: 28(1), s. 453-463.
• Yiğit, E. Ö. (2019). Vatandaşlık: Felsefi, İdeolojik ve Tarihsel Temelleri. C. Öztürk, Z. İbrahimoğlu ve G. Yıldırım (Ed.). Kuramsal Temeller ve Güncel Tartışmalar Işığında 21. Yüzyılda Vatandaşlık ve Vatandaşlık Eğitimi içinde. S.(11-34). Ankara: Pegem Akademi.
• Zaman, H. (2006). Teachers‟ perception of citizenship education: a comparative study. Unpublished Ph. D Thesis. University of Pittsburgh, USA.