Bayağı SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE BİR ETİMOLOJİ DENEMESİ

Year 2019, Volume: 1 Issue: 1, 36 - 47, 07.03.2019

Emrah Bozok

Abstract

Günümüzde
kullandığımız birçok sözcüğün aslında gerçek anlamını pek düşünmeyiz. Sözcüğün
ilk çıkış noktası neresidir? Kaynağı nedir? Neden bu şekilde kullanılmıştır? Bu
ve bunun gibi sorular, günlük dil kullanıcılarının pek dikkatini çekmeyen
sorulardır.  Ancak dil ile ilgilenen
insanların dikkatini sözcükler çeker. Türk dili yapı bakımından eklemeli diller
grubunda yer almaktadır. Eklemeli diller, yapıca kaynaştıran ve bağlantılı
diller olarak ikiye ayrılır. Türk dili bu ayrım içinde bağlantılı diller
grubundadır. Türkçe kök veya gövde biçiminde olan sözcükler, üzerlerine farklı
ekler alıp yeni sözcükler türetseler dahi genellikle kök sözcükle anlam bağını
koparmazlar. Göz > göz+cü, göz+cü+lük; göz+lük, göz+lük+çü, göz+lük+çü+lük. Dilin
canlı bir varlık olduğunu kanıtlayan sözcükler, ilk ortay çıktıkları anda
karşıladıkları anlam dairesi içinde ömürlerini sürdürmezler. Anlam daralmasına
uğradığı bilinen ve Türkçe Sözlük’te “aşağılık, pespaye” olarak tanımlanan bayağı sözcüğü ilginç yapılardan
biridir. Çalışmada bayağı sözcüğünün
Türk dilinin tarihi dönemlerindeki durumunu tespit ederek sözcüğün günümüzde
karşıladığı anlamları Türk dilinin çağdaş lehçelerini de dâhil edip sözcüğün
kökeni üzerine bir değerlendirmeye gidilecektir.

Keywords

bay, bayakı ~ bayağı, etimoloji

AN ETIOLOGY EXPERIMENT ON THE bayağı WORD

Abstract

We don't
really think about the true meaning of many words we use today. Where is the
first starting point of the word? What is the source? Why is it used this way?
These and other questions are unnoticed by everyday language users. This
situation only attracts the attention of people interested in the language. The
Turkish language is included in the appendix group. Additive languages ​​are
divided into two as fusing and connected languages. Turkish language is in the
connected languages group. The words, which are in the form of root or body in
Turkish, do not usually break the meaning connection with the root word even if
they add different appendices to them and derive new words. Göz > göz+cü,
göz+cü+lük; göz+lük, göz+lük+çü, göz+lük+çü+lük. Words that prove that language
is a living entity do not survive within the meaning circle when they first
appeared. The Word bayağı has contracted meaning. The word is now defined as
“nondescript, commonplace, ” in Turkish Dictionary. In this study, it will be
determined on the origin of the word by including the contemporary dialects of
Turkish language by determining the meaning of the Turkish language in the historical
periods.

Keywords

bay, bayakı ~ bayağı, etymology

References

• Akdoğan, Yaşar (1999), Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne Büyük Sözlük, İstanbul: Beşir Yayınevi.
• Arat, R. Rahmeti (2006), Atebetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, Sir Gerard (1972), An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
• Cağferoğlu, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Deny, John (2012), Türk Dil Bilgisi, “Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği”, Çev. Ali Ulvi ERÖVE (1941), (Kabalcı Yayınları, 2012 Yayımı.)
• DLT→ ERCİLASUN, Ahmet Bican ve AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Dîvanȗ Lügȃti’t-Türk, Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• Doerfer, Gerhard ve Tezcan, Semih (1980), Wörterbuch Des Chaladsch (Dialekt Von Charrab), Budapest: Akademiai kiado.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (1988), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Gabain, A. M. (2003), Eski Türkçenin Grameri, Çev. M. Akalın, Ankara: TDK yayınları.
• Gülensoy, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Hamilton, J. Russell (1998), Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası, Çev. Ece Korkut-İsmet Birkan, Ankara: Simurg Yayınları.
• Koç, Kenan ve Bayniyazov, Ayabek ve Başkapan, Vehpi (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nadeljaev, V.M. (1969), Drevnetjurskij Slovar, Leningrad.
• Necip, Emir Necipoviç (2013), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Çev. İklil Kurban, Ankara: TDK Yayınları.
• Öner, Mustafa (2015), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Öztürk, Rıdvan (2011), Kutadgu Bilig’de Geçen “Bayat” Kelimesinin Anlamı ve Kavram Alanı, Dil Araştırmaları, Sayı: 9, Güz 2011, s.23-34.
• Pekacar, Çetin (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Rësënen, Martti (1969), Versuch eines Etimologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Ryumina-Sırkaşeva, L.T. ve Kuçigaşeva, N.A. (2000), Teleüt Ağzı Sözlüğü, Çev. Akalın, Şükrü Haluk Akalın ve Castegin Turgunbayev, Ankara: TDK Yayınları.
• Sertkaya, O. Fikri (2010), “Kelime dağarcığımızdan: Bay, Bayan, Bayın ve Sayın kelimeleri üzerine”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Eylül, 2010, S 705, s. 195-203.
• Tavkul, Ufuk (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, Talat ve Ölmez, Mehmet ve Ceylan, Emine ve Ölmez, Zuhal ve Eker, Süer (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, TDAD: 18, Ankara.
• Tekin, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: Simurg Yayınları.
• Tekin, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Yıldız TDAD: 9.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001), Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 1441.
• TS→ Türkçe Sözlük (2011), Ankara: TDK Yayınları.
• TT→ Türkish Turfan Texte VIII (1954), A. Von Gabain, Berlin: Akademie Verlag.
• Yaman, Ertuğrul ve Mahmud, Nizamiddin (1998), Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları.
• Yudahin, K. K. (2011), Kırgız Sözlüğü, Çev. Abdullah Taymas, Ankara: TDK Yayınları.