Sanat ve Edebiyatta Cumhuriyet ve Ulus Bilinci Oluşturma Faaliyetleri

Year 2023, Issue: 64, 177 - 196, 29.10.2023

Mürüvvet Çıkın Rumeysa Öztürk

https://doi.org/10.47998/ikad.1347148

Abstract

Osmanlı Devleti’nin yıkılışı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık eden yazar ve sanatçılar ulus bilinci ve milli kimlik oluşum süreçlerinde önemli bir rol oynamış, eserlerinde toplumu ilgilendiren konulara ağırlık vererek Anadolu halkının yaşadığı sıkıntıları, köy ve kasaba hayatını, inkılâplarla birlikte gelen değişiklikleri farklı açılardan işlemişlerdir. Cumhuriyet’in kuruluş döneminde de sanat ve edebiyata yönelik adımlar devlet politikası olarak benimsenmiştir.
Türkiye modernleşme sürecinde yönünü Batı’ya çevirmiş olsa da 1930’larda ulusal kimlik oluşturma ve ulus inşasında özgün bir tavır sergileme çabasına girmiştir. Bu yolda sanat ve edebiyat alanında milli şuurun artırılmasına yönelik eğitim kurumları ve sergiler açılmış, eserler verilmiştir. Batılılaşma arzusuyla atılan adımlarla birlikte eserler, milli şuurun inşa edilmesi ve halkın bilgilendirilmesi için iletişim aracı olarak kullanılmıştır. Bu kapsamda, ulus inşa sürecinde yazar ve sanatçılar kamuoyu önderliği görevi üstlenmiş, eserler ise propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Çalışmada, Türkiye Cumhuriyeti ilke ve inkılâplarının halka benimsetilmesi ve milli kimliğin oluşturulmasında sanat ve edebiyat eserlerinin nasıl kullanıldığını anlamak amacıyla dönemi temsil eden eserlere dair incelemelere yer verilmiş ve betimleyici bir analiz yapılmıştır. Resim, mimari ve heykel alanlarının her birinde ayrı kategorilerde temaların ağırlık kazandığı; roman, şiir ve tiyatro eserlerinde ise inşa edilmek istenen ulusun portresinin doğrudan çizildiği görülmüştür.

Keywords

Ulus, Ulus Bilinci, Ulusal Kimlik, Sanat ve Edebiyat, Ulus İnşası

Activities to Create Republic and Nation Consciousness in Arts and Literature

Abstract

Writers and artists who witnessed the collapse of the Ottoman Empire and the establishment of the Republic of Türkiye played an important role in the formation processes of national consciousness and national identity, and by focusing on issues concerning the society in their works, they dealt with the problems experienced by the Anatolian people, village and town life, and the changes that came with the revolutions from different aspects. During the foundation period of the Republic, steps towards art and literature were adopted as a state policy.
Although Türkiye had turned to the West in the process of modernization, in the 1930s, it attempted to establish a national identity and adopt a unique attitude in nation-building. In this context, educational institutions and exhibitions were opened and work were given in order to increase national consciousness in the field of art and literature. Along with the steps taken with the desire for Westernization, these works were used as communication tools to build national consciousness and inform the public. In the nation-building process, writers and artists assumed the task of leading public opinion, and the works were used as propaganda tools. This study includes a descriptive analysis of the works representing the period in order to understand how works of art and literature were used in the adoption of the principles and reforms of the Republic of Türkiye and the formation of national identity. It has been seen that themes in different categories gained importance in each of the fields of painting, architecture, and sculpture; the portrait of the nation that was intended to be built was drawn directly in novels, poems and theater works.

Keywords

Nation, Nation Consciousness, National Identity, Art and Literature, Nation Building

References

• Adıvar, H. E. (2013). Ateşten gömlek. Can Yayınları.
• Akyürek, F. (1999). Cumhuriyet döneminde heykel sanatı, cumhuriyetin renkleri biçimleri. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Alsaç, Ü. (1976). Türkiye’deki mimarlık düşüncesinin cumhuriyet dönemindeki evrimi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Alver, K. (2006). Edebiyat ve kimlik. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 32-43.
• Arı, G. N. (1933). Destan. İstanbul Devlet Matbaası.
• Aslanoğlu, İ. (2001). Erken cumhuriyet dönemi mimarlığı 1923-1938. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Aşkun, V. C. (1935). Oğuz destanı. Milli Mecmua Matbaası.
• Atatürk, M. K. (2010). Medeni bilgiler: Türk milletinin el kitabı. (A. İnan, Der.). Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri C. II. (1997). Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1936). Teşkilâtsız edebiyat. Yeni Adam, (119), 2.
• Başkan, S. (2007). Türk resmine yansıyan tarih, ya da tarihselcilik arayışları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 91-110.
• Bilgin, N. (2007). Kimlik inşası. Aşina Kitaplar.
• Boyar, A. S. (1934). Güzel sanatları inkılaba nasıl maledebiliriz. Ülkü Hakevleri Mecmuası, 3(17), 359.
• Boyut Yayın Grubu (2003). Ankara 1910-2003. Boyut Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve ulusun inşası, erken cumhuriyet Türkiyesi’nde mimari kültür. Metis Yayınları.
• Börekçi, Ü. A. (2011). Erken cumhuriyet dönemi Türk romanının toplumsal ve siyasal işlevi üzerine bir inceleme: “Yeşil Gece” ve “Yaban”. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (32), 249-277.
• Buğra, H. B. (2007). 1914’lerden 1940’lara Türk resim ve romanında gerçekçilik. Ötüken Yayınları.
• Cantek, F. Şenol (2003). Yabanlar ve yerliler. İletişim Yayınları.
• Çağlar, B. K. (1933a). Çoban. Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Çağlar, B. K. (1933b). Geçen on yıl içinde. İçinde, Cümhuriyetin 10uncu Yılı İçin Yazılan Şiirler - Destanlar. Cumhuriyet Halk Fırkası Kâtibiumumiliği.
• Çağlar, B. K. (1935). Gönüllü sanat. Ülkü Halkevleri Mecmuası, (23), 336.
• Çelik, H. (1996). Reşat Nuri Güntekin. İçinde, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (ss. 307-309). İslam Araştırmaları Merkezi.
• Çetin, Y. (2022). Çağdaş Türk resminde “yerellik/ulusallık” sorunsalının Turgut Zaim bağlamında bir değerlendirmesi. International Social Sciences Studies Journal. 8(101), 2674-2680.
• Çıkla, S. (2007). Türk edebiyatında kanon ve inkılâp kanonu. Muhafazakar Düşünce, 4(13/14), 47-68.
• Dede, K. (2017). Erken cumhuriyet döneminde ulus inşası ve tarihî romanlar: Savaşçı, Medeni ve Millî Kahraman. Kebikeç, (44), 91-112.
• Erbay, F. & Erbay M. (2006). Cumhuriyet dönemi (1923-1938) Atatürk’ün sanat politikası. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Erbek, S. İ. (2020). Erken cumhuriyet dönemi tiyatro oyunlarında köken ve medeniyet miti. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, (30), 17-34.
• Eskin, M. Ş. (2017). Cumhuriyet Türkiyesi’nde (1923-1950) ulusal kimlik ve hafıza inşası bağlamında edebiyat faaliyetleri [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Fırat. N.İ. (1988). Ankara’da cumhuriyet dönemi mimarisinden iki örnek. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Firidinoğlu, N. (2010). Faruk Nafiz Çamlıbel’in “Kahraman Destanı” ve yazınsal metnin üretim sürecinde ideolojik zorunluluğun rolü. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, (17), 85-97.
• Gezer, H. (1973). 50 yılın Türk resim ve heykeli. İş Bankası Yayınları.
• Göçgün, Ö. (1987). Atatürk ve edebiyat. Erdem, 3(9), 563-608.
• Göktürk, E. D. T. (2008). 1919-1923 dönemi Türk milliyetçilikleri. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Editörler), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik. (ss. 103-116). İletişim Yayınları.
• Gören, A. K. (1997). Türk resim tarihinde Şişli Atölyesi ve Viyana Sergisi. Şişli Belediyesi Resim ve Heykel Müzeleri Derneği.
• Gül, M. (2010). Erken dönem Cumhuriyet mimarisinin İmparatorluk ve Cumhuriyet Devri çağdaşlaşma çabalarının ilişkisi bakımından incelenmesi. İçinde E. A. Ergut & B. İmamoğlu (Editörler), Cumhuriyet’in mekanları/zamanları/insanları. (ss. 275-287). Dipnot Yayınları.
• Gündüz, A. (1933). Yarım Osman. CHF Kitabıumumiliği.
• Güner, K. (2014). Modern Türk sanatının doğuşu, konstürktivist Türkiye Cumhuriyeti’nde kültür ve ideoloji. Kaynak Yayınları.
• Güntekin, R. N. (1995). Yeşil gece. İnkılâp Yayınları.
• Işık, V. (2007). Türk resminde 1930-1970 tarihlerinde yapılan sanat tartışmaları ve tartışmaların odağındaki sanatçı: Bedri Rahmi Eyüpoğlu [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• İncedemir, Ş. & Örmecioğlu, H. (2022). Erken Cumhuriyet dönemi başkent tahayyüllerinde mimarlık, teknoloji ve modernleşme: Hülya bu ya... Ve Ankara örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 10(2), 273- 293.
• İskender, K. (1983). Cumhuriyet dönemi Türkiyesi'nde resim. İçinde Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi C. 6 (ss. 1678-1710). İletişim Yayınları.
• Jusdanis, G. (2018). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür: milli edebiyatın icat edilişi (T. Birkan, Çev.). Metis Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (2008). Milliyetçilik-liberalizm ekseninde vatandaşlık ve bireysellik. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Editörler), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik (ss. 284-292). İletişim Yayınları.
• Kantarcıoğlu, S. (1990). Türkiye Cumhuriyeti hükümet programlarında kültür. Kültür Bakanlığı Yayınları. Karaosmanoğlu, Y. K. (1987). Ankara. İletişim Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2004). Yaban. İletişim Yayınları.
• Karpat, K. (2009). Osmanlı’dan günümüze edebiyat ve toplum. Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2015). Kısa Türkiye tarihi: 1800-2012. Timaş Yayınları.
• Kolektif. (2012). Tanzimattan Cumhuriyete Türk resmi. Sakıp Sabancı Müzesi Koleksiyonu.
• Kongar, E. (2006). 21. yüzyılda Türkiye. Remzi Kitabevi.
• Köprülüzâde, M. F. (1926). İnkılâp ve edebiyat. Hayat, 1(5), s. 82-83.
• Odabaşı, F. G. (2011). Halkevleri ve ülkü dergisi: Erken Cumhuriyet döneminde köycülük tartışmaları. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 20(3), 69-88.
• Ortaylı, İ. (1985). Osmanlı İmparatorluğu’nda millet. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (ss. 996-1001). İletişim Yayınları.
• Öndin, N. (2002), Cumhuriyet dönemi (1923-1950) kültür politikalarının Türk resim sanatı üzerindeki yansımaları [Yayınlanmamış doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Özbolat, A. (2012). Bir ulus yaratmak: erken dönem Cumhuriyet romanında din adamının temsili. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 2473-2483.
• Özgen, M. (2014). Güven anıtı. Çağın Polisi Dergisi. www.caginpolisi.com.tr. Erişim Tarihi: 10.07.2023.
• Renda, G. (2002). Cumhuriyet sürecinde Türk sanatı. Atatürkçü Bakış, 1(2), 141-153.
• Smith, A. D. (1994). Millî kimlik (B. S. Şener, Çev.). İletişim Yayınları.
• Sözen, M. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şener, S. (1999). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk tiyatrosu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şimşek, S. (2002). Bir ideolojik seferberlik deneyimi: halkevleri 1932-1951. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Tansuğ, S. (1993). Çağdaş Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
• Türkdoğan, O. (2013). Türk ulus-devlet kimliği. Çizgi Kitabevi.
• Türkmenoğlu, D. (2007). Tek parti döneminde ulus inşa politikalarının eğitim boyutu. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 159-172.
• Ülker, T., Doğru, E., Yılmaz, N. & Kazancı, Ş. (2014). Ressam Şerif Akdik. Gündüz Yayıncılık.