SUITOR, GUIDE, PIR AND MURSHID RELATIONS ACCORDING TO GENERAL MORALTY PRINCIPLES WITH REFERENCE TO ALEVI/QIZILBASCH-BEKTASHÎ COMMANDS (BUYRUKS)

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 123 - 140, 31.12.2016

Hasan Çelik , Serkan Balcı

Öz

In this study; we will evaluate the mutual functioning maneuvers of suitor, guide, pir and murshid relations with reference to Commands (Buyruks) which are accepted as basic written sources of Alevi/Qizilbaschism- Bektashi and form the erkân (good manner) rules for centuries. We will examine and offer you readers for criticism the matters of Suitors’ responsibilities for belief (path) and belief leaders, the importance of pir and guide in Alevi/Qizilbasch- Bektashi communities, responsibilities of “dede” or “baba”s who are considered as senior members of path, to each other and for their suitors/dervishes. We will present to your attentions the examples from spiritual education of this sufistic path which accepted as its main target to educate individuals having love and tolerance and to reach the “insan-i kâmilʼe” namely the perfect human being as a result of spiritual stages. We will transfer to you the multiple and rich structure of erkâns (good manner) which are sustained with respect to Commands (Buyruks) that individuals belonging to Alevi/Qizilbasch- Bektashi belief showed as a reference for their behaviors for centuries and include moral principles in general. Thus, inestimable value of Commands (Buyruks) accepted as a “moral constitutional texts” in Alevi/Qizilbasch-Bektashi communities will be brough to light again.

Anahtar Kelimeler

Alewî-Bektashî, Community, Moral, Human, Behavior, Command

ALEVÎ/KIZILBÂŞ-BEKTÂŞÎ BUYRUKLARIʼNDAN HAREKETLE ve GENEL AHLÂK İLKELERİNE GÖRE TALİP, REHBER, PÎR VE MÜRŞÎD İLİŞKİLERİ

Öz

 Bu çalışmamızda; Alevî/Kızılbâşlığın ve
Bektaşîliğin temel yazılı kaynakları olarak kabul edilen ve yüzyıllardır erkân
(âdâb) kurallarını şekillendiren Buyruklarʼdan
hareketle talip, rehber, pîr ve mürşîd ilişkilerinin karşılıklı işleyiş
ölçülerini değerlendireceğiz. Talib(ler)in inanca (yolʼa) ve inanç önderlerine
karşı sorumlulukları, pîr ve mürşîdliğin Alevî/Kızılbâş-Bektaşî toplumlarındaki
önemi, yol büyüğü olarak kabul edilen “dede”lerin veya ‟babaˮların birbirlerine
ve taliplerine/dervîşlerine karşı sorumlukları makale de incelenip, okurların
eleştirilerine sunulacaktır. Sevgiyi ve hoşgörüyü yüklenen bireyler
yetiştirmeyi ve manevi aşamaların neticesinde de nefs-i kâmilʼe yani insan-ı
kâmilʼe erişmeyi en temel hedef olarak kabul eden bu tasavvufi yolun manevi
eğitim aşamalarından örnekleri de çalışmada araştırmacıların dikkatlerine
sunulacaktır. Alevî/Kızılbâş-Bektâşî inancına mensup bireylerin
(taliplerin/muhîblerin) yüzyıllardır davranışlarına referans olarak
gösterdikleri ve genel anlamda âhlak ilkelerini içeren Buyruklar'dan hareketle sürdürülen erkânların çok yönlü ve zengin
yapısı da bu makale çerçevesinde ortaya konulacaktır. Böylece
Alevî/Kızılbâş-Bektâşî topluluklarında ‟âhlaksal içerikli anayasal metinlerˮ
olarak kabul gören Buyruklarʼın,
Alevî/Kızılbâş-Bektâşî toplumlarında ki paha biçilmez değerini bir kez daha gün
yüzüne çıkarılmış olacaktır.   

Anahtar Kelimeler

Alevî-Bektâşî, Toplum, Âhlâk, İnsan, Davranış, Buyruk.

Kaynakça

• Atalay, Ali Adil (2011). İmam Cafer-î Sâdık Buyruğu. İstanbul: Can Yayınları.
• Atalay, Ali Adil (2012). Dünden Bugüne Hûnkâr Hacı Bektâş Velî. İstanbul: Can Yayınları.
• Aktaş, Çiğdem (2000). “Toplumsal Açıdan Erenlerin Ser Çeşmesi: Hacı Bektâş Velî” Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.14, ss. 199-231.
• Altınok, Baki Yaşa (2012). Alevîlik-Hacı Bektâş Velî-Bektâşîlik. Ankara: Ahî Yayıncılık. Aytekin, Sefer (2001). Buyruk. İstanbul: Ayyıldız Yayınları.
• Bal, Hüseyin (2002). Alevî Bektâşî Kültürü. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Bal, Hüseyin (2004). Alevî Îslâm Yolu. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• Bozkurt, Fuat (2013) Buyruk -İmam Cafer-î Sâdık Buyruğu-. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bozkuş, Metin (2006). Sivas Alevîliği. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Canpolat, Cemal (2012). Yüzleşme: Yalnızlığa Yenilmeyen Toplum Alevîler. İstanbul: Markiz Yayınları.
• Çem, Munzur (1999). Dersim’de Alevîlik. İstanbul: Peri Yayınları.
• Çelik, Hasan (2014). ‟Alevîlik ve Bektâşîlikʼte Gönül Eğitimiˮ. Hûnkâr Alevîlik Bektâşîlik Akademik Araştırmalar Dergisi. Sayı 1, ss. 83-100.
• Doğan, Eşref ve Hasan Çelik (2014). ‟Alevî Sünnî Bütünleşmesinin Önündeki Engeller: Tarihsel Yanlış Algılamalarˮ. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Yıl 7, Sayı 1, (Haziran 2014) ss. 121-138
• Dönmez, Mehmet (2016). Sosyal Bütünleşme Sürecinde Malatya Alevîliği. Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2012). Dede Gargın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yayıncılık.
• Eğri, Osman (2001). Bektaşîlikte Tasavvufi Eğitim. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Eğri, Osman (2013a). Alevî Bektâşî Yolu: Hak Muhammed Ali. İstanbul: Ufuk Yayınları.
• Eğri, Osman (2013b). Ali Sofrası Rıza Lokması. İstanbul: Ufuk Yayınları.
• Eröz, Mehmet (2014). Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Fığlalı, Ethem Rûhî (1996). Türkiye’de Alevîlik - Bektâşîlik. Ankara: Selçuk Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki ve Boratav, Pertev Naili (2010). Pîr Sultan Abdâl. İstanbul: Derin Yayınları.
• Harmancı, Hasan (2014). Alevî İlkeleri: Mitolojiden Felsefeye. İstanbul: Destek Yayınları.
• Kaplan, Doğan (2011). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaplan, Doğan (2012). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (güncel baskı).
• Kaplan, Doğan (2015). Şeyh Safî Buyruğu. -Alevî-Bektâşî Klasikleri 15-. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaya, Ali (2012). Alevîlik ve Dersim Üzerine Seçme Yazılar. İstanbul: Yazı Yayınları.
• Noyan, Bedri (1995). Bektâşîlik-Alevîlik Nedir?. İstanbul: Ant Yayınları ve Can Yayınları müşterek basımı.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1992). ‟Bektaşîlikˮ. TDVİA. Cilt 5, ss. 373-379. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, Sezai (1972). “Tunceli’de Alevîlik Üzerine Sosyolojik Bir Deneme”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Yayınlanmamış Mezuniyet Tezi.
• Öz, Baki (Hazırlayan) (2011). Fevâîd (Hacı Bektâş Velî). İstanbul: Demos Yayınları.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet (2008). Fütüvetnâme-î Caʼfer Sâdık. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Soyyer, A. Yılmaz (2012). 19. Yüzyılda Bektaşîlik. İstanbul: Frida Yayınları.
• Tatçı, Mustafa (1990). Yunus Emre Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Tuğrul, Talip (2006). “Tunceli Alevîliğinde İnanç ve İbadet (Sarı Saltık Ocağı Örneği)”. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yaman, Mehmet (2013a). Alevîlik – İnanç, Edep, Erkân-. İstanbul: Demos Yayınları.
• Yaman, Mehmet (2013b). Buyruk. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• Yaman, Ali (1998). Kızılbâş Alevî Dedeleri. İstanbul: Şâhkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştırma Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Yaman, Ali (2012). Alevîlik ve Kızılbâşlık Tarihi. İstanbul: Nokta Kitap Yayınları.
• Yazıcı, Mehmet (2014). Alevîlik -Alevî Deyîşlerinin ve Gülbânklarının Sosyolojik Analizi-. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Yardımcı, Mehmet (2002). ‟Âşıkların Dilinde ve Telinde Pîr - Mürşîd - Rehber Kavramlarıˮ. Ankara: Folklor Edebiyat Dergisi, Sayı 30, Alevîlik Özel Sayısı - II.
• Yılmaz, Hasan Kâmil (2016). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Yayıncılık.
• Yılmaz, Hüseyin (2011). Alevî-Sünnî Diyalogu. Sivas: Asistan Yayıncılık.