Year 2020, Volume 3, Issue 2, 103 - 132, 28.07.2020

Zeynel LEVENT

Abstract

ÇANAKKALE MUHAREBELERİ’NDE OSMANLI DEVLETİ TARAFINDAN BAŞVURULAN PSİKOLOJİK HARP UYGULAMALARI

Abstract

Osmanlı Devleti I. Dünya Harbi’nde on ayrı cephede harp etmekle birlikte, verilen mücadelenin büyüklüğü, kazanılan başarı ve harbin seyrine olan etkisi Çanakkale Cephesini ön plana çıkarmaktadır. Nitekim bu coğrafyada gösterilen direniş ulusal/uluslararası literatürde hak ettiği değeri görmüş ve Çanakkale Muharebelerini konu alan birçok akademik çalışma yapılmıştır. Ancak bu çalışmalar genel bir tasnife tabi tutulduğunda, harbin askeri ve siyasi boyutunu ele alan, deniz ve kara harekâtı odaklı inceleme/araştırmalar üzerinde yoğunlaşılırken; muharebeler esnasında sıklıkla başvurulan ve önemli bir kuvvet çarpanı olan psikolojik harp yöntemlerine yeterince değinilmediği, konunun psikolojik harbin kullandığı argümanlardan psikolojik harekât ve propaganda boyutuna indirgendiği görülmektedir. Temel dayanağı arşiv belgeleri olan ve ulusal/uluslararası literatüre girmiş Türkçe, İngilizce, Almanca eserler üzerinden yapılan çapraz okumaların, modern gayrinizami harp konseptinin oluşumuna katkı sağlayan teorisyenlerin öğretileri ışığında yorumlanmasıyla hazırlanan bu makaleyle Osmanlı Devleti’nin Çanakkale Muharebeleri esnasında başvurduğu psikolojik harp faaliyetlerinin gün yüzüne çıkarılması ve bu vesileyle Çanakkale’de verilen mücadeleye yeni bir boyut kazandırılarak, literatürdeki eksikliğin giderilmesine katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Araştırmada yöntem olarak; geçmişte yaşanmış olay/olguların ortaya konulması veya bir sorunsalın geçmişle olan ilişkisinin irdelenmesinde başvurulan bir usûl olan “tarihi yöntem” benimsenmiş, veri toplama tekniği olarak “arşiv araştırması” ve “literatür (alanyazın) taraması” kullanılmıştır.

Keywords

Efkâr-ı Umumiye, Gayrinizami Harp, İstihbarat, Konvansiyonel Harp, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Paramiliter, Psikolojik Harp

References

• Arşiv Kaynakları Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (TİTE) Arşivi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (OAR/BOA). Amerikan Ordu Talimname/Yönergesi
• Joint Chiefs of Staff Joint Publication (JP) 2-0, Joint Intelligence, USA, 2013, p. I.1-I.3.
• Kitaplar Akcan, E. (2015). İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Aker, Mütekait Albay Ş. (1935). Çanakkale-Arıburnu Savaşları ve 27. Alay: İngilizce Tarihinden Alınan Yazılarla Karşılıklı (99 Numaralı Askeri Mecmua’nın Tarih Kısmı), İstanbul: Askeri Matbaa.
• Alkan, N. (2000). Psikolojik Harekât Terörizm ve Polis, Ankara: TEMÜH Dairesi Başkanlığı, No:5.
• Babacan, H. (2005). Mehmed Talat Paşa (1874-1921), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bayur, Y.H. (1963). Atatürk Hayatı ve Eseri, Ankara: Güven.
• --------------- (1991). Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: 3, Kısım: 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı (1914-1918), (1978). Cilt: VI, Ankara: Genelkurmay.
• Borak, S. (2004). Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul: Kırmızı Beyaz Kitap.
• Clausewitz, C.V. (1999). Savaş Üzerine, (H.F. Çeliker, Çev.), İstanbul: Özne.
• Çakır, H. (1997). Osmanlı Basınında Reklam, Ankara: Elit Reklamcılık.
• Çakır, M. (2004). Savaş Sosyolojisi, Ankara: Mars Matbaası.
• Erdemir, L. (2009). Çanakkale Savaşı-Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, İstanbul: Step Matbaacılık.
• Görgülü, İ. (1993). On Yıllık Harbin Kadrosu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Güllapoğlu, F. (1991). Tanksız Topsuz Harekat: “Psikolojik Harekat”, İstanbul: Tekin.
• Güneri, M. (1967). Psikolojik Harbin Önemi ve Yönetimi, İstanbul: K.K.K. Askeri.
• Harp Mecmuası. (2005). A.F. Bilkan (Haz.), Ö. Çakır (Ed.), Talha Uğurluel, İstanbul: Kaynak Kitaplığı.
• Harp Mecmuası. (2014). Sayı: 1 (Teşrinisani 1331-Kasım/Aralık 1915), Ankara: T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü.
• Harp Mecmû’ası. (2019). (F. Önal, S. Soydemir, K. Erkan vd., Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hopkirk, P. (1995). İstanbul’un Doğusunda Bitmeyen Oyun, (M. Harmancı, Çev.), İstanbul: Sabah Kitapları.
• İyiat, B. (2019). Zihin Kontrolü: Psikolojik Savaşın Temel İlkeleri, Ankara: Kripto.
• Keleşyılmaz, V. (1999), Teşkilât-ı Mahsusa’nın Hindistan Misyonu (1914-1918), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Kesimli, H. (1961). Psikolojik Harb (197, 198 Sayılı Ordu Dergisi Eki), İstanbul: K.K.K. Askeri.
• Kocatepe, A. (2002). Türk Silahlı Kuvvetlerinde Basın-Yayın-Halkla İlişkiler ve Tanıtım Faaliyetleri, İstanbul: Harp Akademileri.
• Koloğlu, O. (2000). Aydınlarımızın Bunalım Yılı 1918 Zaferi Nihai’den Tam Teslimiyete, İstanbul: Boyut Kitapları.
• Korkud, R. (1975). Psikolojik Savaş: “Psikolojik Savunma Konferansları”, Ankara: Ulaştırma Bakanlığı.
• Köroğlu, E. (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Propagandadan Milli Kimlik İnşâsına, İstanbul: İletişim.
• Megret, M. (1972). Psikolojik Savaş, (S. Tiryakioğlu, Çev.), İstanbul: Varlık.
• Moorehead, A. (1972). Çanakkale Geçilmez, (G. Salman, Çev.), İstanbul: Baha.
• Mühlmann, C. (1998). Çanakkale Savaşı: Bir Alman Subayının Notları, (S. Urman, Çev.), İstanbul: Timaş.
• Nicolai, W. (2001). Birinci Dünya Savaşında Alman İstihbaratı, (E. Tekin, Çev.), Ankara: Berikan.
• Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, Cilt: I, (2005). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, Cilt: II, (2005). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Öke, M.K., (1988). Güney Asya Müslümanları’nın İstiklâl Davası ve Türk Milli Mücadelesi, Ankara: Semih Ofset.
• Özdağ, M. (2003). Örtülü İstila ve Psikolojik Savaş: Toplu Eserler-3, Ç. Güney (Der.), Ankara: Avrasya-Bir Vakfı ASAM.
• Polat, N.H. (1991). Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Qualter, T.H. (1962). Propaganda and Psychological Warfare, Newyork: Random House.
• Sarınay, Y. (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları 1912-1931, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sarısaman, S. (1999). Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Cephelerinde Beyannamelerle Psikolojik Savaş, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı ATASE.
• Yakın, A. (1969). İstihbarat, Casusluk ve Casuslukla Mücadele, Ankara: Dışişleri Akademisi, Sayı: 3.
• Yalman, A.E. (1970). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Cilt: I, İstanbul:Yenilik.
• Yıldırım, N. (2007). Psikolojik Savaş Teknikleri (Kore-Irak Örneği), İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• Makaleler Avşar, S. (2014). Birinci Dünya Savaşı’nda Halep İttihat ve Terakki Kulüplerinin Propaganda Faaliyetleri: Çanakkale Zaferi’nin Üçüncü Yıl Dönümü Nedeniyle Verilen Dört Konferans, Havâdis 1914-1915: Yüz Yıl Önce, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Çağlak, E. (2019). Medyada Algı Yönetimi Aracılığıyla Kamuoyu Oluşturulması: 1915 Avusturalyasında Broken Hill Olayı Üzerinden Savaş Söylemi Çözümlemesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, Ek Sayı, 109-125.
• Ercan, G., Ercoşkun, T. (2018). Donanma-yi Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti’nin Diyarbekir Hanımlar Şubesinin Kuruluşu ve Faaliyetleri (Aralık 1910-Ocak 1911), Tarih Araştırmaları Dergisi, 37, 64, 309-322.
• Gümüş, B. (2000). Terör ve Terörle Mücadelede Psikolojik Harekâtın Önemi,I. Milletlerarası Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Güvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildirileri, Elazığ.
• Kalelioğlu, O.(2002). Psikolojik Harp İstihbaratı, Avrasya Dosyası, 8,2, İstihbarat Özel Sayısı, 100-108.
• Kalemli, H. (2018). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Sansür Uygulaması, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 62, 509-538.
• Keleşyılmaz, V. (2000). I. Dünya Savaşı’nda Ulusal Güvenlik ve Dil Bilir Eleman İhtiyacı, Askeri Tarih Bülteni, 48, 143-156.
• Kemalyeri, M. (2003). Çanakkale Ruhu Nasıl Doğdu?, Çanakkale Hatıraları, Cilt: 3, M. Martı (Yay.Haz.), İstanbul: Arma.
• Korkmaz, E. (2011). Mondros Mütarekesi Döneminde Sansür, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 19-20, 29-55.
• Lerner, D. (1985). Propagandada Etkinlik; Şartlar ve Değerlendirme, Ü. Oskay (Ed.), Kitle Haberleşmesi Teorilerine Giriş: Seçilmiş Parçalar, Ankara: Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu.
• Levent, Z. (2015). 20’nci Yüzyıldan Günümüze Türklerde İstihbarat Eğitim Süreci, Ü. Özdağ, M.Önenli (Ed.), Teşkilat-ı Mahsusa’nın 100’üncü Yılında Türk İstihbaratı, Ankara: Kripto.
• Meray, S.L. (1954). Halk Efkârı ve Yoklanması, A.Ü. SBF Dergisi, 9(3), 256-303.
• Öğün, T., Sibgatullina, A. (2013). Türklerin ve Rusların Gözüyle 100’üncü Yılına Girerken Karadeniz Baskını ve Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na Girişi, History Studies, 5(6), 89-111.
• Özcan, A. (1981). Balkan ve I. Dünya Savaşlarında Hizmeti Geçen Bir Hayır Kurumu Müdafa’a-i Milliye Cem’iyeti, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan (Ayrı Basım), İstanbul: Edebiyat Fakültesi.
• Özyurt, C. (2004). Osmanlı’da Resmi Ulusçuluk ve Dil Politikası, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 11, 155-165.
• Qualter, T.H. (1980). Propaganda Teorisi ve Propagandanın Gelişimi, (Ü. Oskay, Çev.), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) Dergisi, 35, 1, 255-307.
• Sofuoğlu, A., Yıldırım, S. (2017). Savaş ve Kamuoyu: Dönemin Basınında Çanakkale Muharebeleri ve Görsel Propaganda, 15’inci Askeri Tarih Sempozyumu, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı ATASE.
• Sonyel, S.R. (1995). Disinformation The Negative Factor in Turca-Greek Relations, Perceptions, III, 39-48.
• Speier, H. (1985). Psikolojik Savaş Hakkındaki Düşüncelerin Yeniden Değerlendirilmesi, Ü. Oskay (Ed.), Kitle Haberleşmesi Teorilerine Giriş: Seçilmiş Parçalar, Ankara: Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu.
• Türkmen, Z. (2017). Psikolojik Harekât Açısından Çanakkale Muharebelerine Dair Bir Değerlendirme, 15’inci Askeri Tarih Sempozyumu, Ankara: Genelkurmay Başkanlığı ATASE.
• Tezler Levent, Z. (2019). Kuva-yı Milliye’den Teşkilât-ı Mahsusa’ya Gayrinizami Harp, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Mat, C. (2006). Türk Romanında Çanakkale Muharebeleri ve Çanakkale Muharebelerini Konu Alan Romanların Eğitime Katkısı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Sayılır, B. (2005). Çanakkale Kara Savaşları Öncesi ve Sırasında Psikolojik Harekât Faaliyetleri, Askerlerin Psikolojileri ve İçinde Bulundukları Koşullar (Mart 1915-Ocak 1916), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.