KADININ İP VE DOKUMA/ÖRME İLE BAĞLANTISININ TÜRK MİTOLOJİSİNE YANSIMASI

Year 2023, Volume: 2 Issue: 1-2, 19 - 33, 02.01.2024

Berna Özpınar

Abstract

İp, dünyada yaşamın sürdürülebilmesini kolaylaştıran en önemli nesnelerden biri olmuş, insanlar iple oluşturduğu eşyalarla giyinmiş, barınmış ve yiyecek elde etmiştir. İnsan yaşamında bu denli önemli olan ipin kullanım alanının genişliği kavram alanının da genişlemesini sağlamıştır. Yanı sıra ip, kolektif bilinçaltında çeşitli şekillerde kodlanmış ve sembolik anlamlar edinmiştir. Geleneksel dünya görüşlerinde ip insanın tanrısal katlarla bağlantılarını ifade ederken insanların kendi aralarındaki bağlantılar ile tüm evren ve doğayla ilişkilerini de temsil etmektedir.
Öte yandan ipin ve onunla yapılan örgü, dokuma, dikiş gibi uğraşların en eski çağlardan itibaren kadınlarla ilişkilendirildiği görülür. Kadınlar kaos benzeri karışık lifleri düzene sokup düzenli ip elde etmekte yani kozmos oluşturarak yaşamın sürmesini sağlamaktadır. Bu durum geleneksel ve mitolojik düşüncede onları kader iplerinin sahibi tanrıçalarla ilişkili kılmıştır. Bununla birlikte iple aynı semantik çizgide olan saç, göbek bağı, sicim, saçak, kurdele ve benzeri her türlü nesne ile ışık/ışın da bağlantıları temsil eder.
Dünya mitolojisinde ip ve dokuma ile ilgili çok sayıda anlatı bulunur. Ancak Türk mitolojisindeki arkaik anlatılarda ipin daha derinlikli ve çok yönlü bir sembolizm içerdiği anlaşılmaktadır. Türklerin hem günlük hayatında hem ritüel ve törenlerinde önemli addettiği ipin, geleneksel dünya anlayışlarıyla örtüşerek mitolojiye de aynı biçimde yansıdığı görülür.

Keywords

ip, dokuma/örme, kadın, sembol, Türk mitolojisi, kaos, kozmos

Supporting Institution

Herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır

Thanks

-

THE REFLECTION OF THE CONNECTION BETWEEN WOMEN AND THREAD, WEAVING/KNITTING/SEWING IN TURKISH MYTHOLOGY

Abstract

Since ancient times, one of the most crucial objects facilitating the sustainability of life has been the thread. Basic needs such as food, clothing, and shelter have been met through items made of thread. The extensive use of thread, which holds such importance in human life, has also broadened its conceptual field. The significance of thread in various aspects of live allows it to acquire symbolic meanings as well. In traditional worldviews, thread signifies the connection between humans and divine realms, as well as representing their connections with each other and their relationships with the entire universe and nature. On the other hand, thread and the crafts such as knitting, weaving, and sewing made with thread, have been linked to women since ancient times. Women organize chaos-like tangled fibers into orderly threads, thus creating the cosmos and ensuring the continuity of life. This has associated them with goddesses who are the owners of destiny threads in traditional and mythological thought. Additionally, objects such as hair, umbilical cord, string, fringe, ribbon, and any similar items along with light/rays also symbolize connections, following a similar semantic line as thread. In world mythology, there are numerous narratives related to thread and weaving. However, it is evident that in Turkish mythology, archaic narratives contain a deeper and more multifaceted symbolism related to thread. It is understood that the importance attributed to thread by the Turks in both their daily lives and rituals and ceremonies aligns with their traditional worldview and is similarly reflected in mythology.

Keywords

Turkish mythology, Women, Thread, Weaving/Knitting/Sewing, Chaos, Cosmos

References

• AKTAŞ, Erhan, Hakas Destanları III- Han Orba, 1. bs., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• ARSLAN, Ahmet Ali, “Amerikan Kızılderili Şamanizmi ile Orta Asya-Sibirya Türk Şamanizminin Benzerlikleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 8, S:15, 2006, s.21-38.
• BARIŞTA, H. Örcün, Türk El Sanatları, C.2, 3. bs., Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• BAYAT, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi, C.2, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2007.
• BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, töre ve törenler, oyunlar), 3. bs., Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1994.
• BRİNTON, Daniel G., Yeni Dünya’nın Mitleri, Amerika’daki kızıl ırkın sembolizmi ve mitolojisi üzerine bir deneme (çev. Suat Başar Çağlan), 3. bs., İlya İzmir Yayınevi, İzmir, 2011.
• COMTE, Fernand, Mitoloji Sözlüğü (çev. Mukadder Arslan), 1. bs., Zed Yayın, İstanbul, 2000.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, 1. bs., Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2002.
• ÇORUHLU, Yaşar, Uygur Sanatında Saçın İkonografik Tertibi, Saç Kitabı, (ed. Emine Gürsoy Naskali), Kitabevi, İstanbul, 2004.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, Medenî Kıyafetin Batı’ya Türklerden İntikali, Türk Folklor Araştırmaları, 1967, No.213, cilt.10.
• DİLEK, İbrahim, Altay Destanları-I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2002.
• DİLEK, İbrahim, Altay Destanları-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• DİYARBEKİRLİ, Nejat, Hun Sanatı, Milli Eğitim Basımevi, 1. bs., İstanbul, 1972.
• ELİADE, Mircea, Kutsal ve Dindışı, (çev. Mehmet Ali Kılıçbay), 1. bs., Gece Yayınları, Ankara, 1991.
• ELİADE, Mircea, Dinler Tarihine Giriş, (çev. Lale Arslan), 1. bs., Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2003.
• EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. bs., Bizim Büro Basımevi, Ankara, 1999.
• ERGUN, Metin, Şor Kahramanlık Destanları, 1. bs., Akçağ Yayınları, Ankara, 2006.
• ERGUN, Metin ve AÇA Mehmet, Tıva Kahramanlık Destanları-1, 1. bs., Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
• ESİN, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, 1. bs., Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
• EYÜBOĞLU, İsmet Zeki, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1991.
• FAZLIOĞLU, İsmail, Eskiçağda Dokuma, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1997.
• GUÉNON, René, Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi, (çev. Fevzi Lütfi Topaçoğlu), 1. bs., İnsan Yayınları, İstanbul, 2019.
• GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, 1. bs., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• GÜRCAN, Kevser, Kutsal Şaman Elbiseleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018.
• HARMAN, Ömer Faruk, Matem, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003, C. 28, s.127-128.
• HARMATTA, Janos, Avarların Dili Sorununa Dair (çev. Hicran Akın). Erdem, 1987, S.7, C.3, s.11-32.
• HARMATTA, Janos. Doğu Avrupa’da Türk Oyma Yazılı Kitabeler (çev. Hicran Akın). Erdem, 1987, S.7, C.3, s.57-76.
• KÂŞGARLI MAHMUD, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Haz. Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• LVOVA, E. L., İ. V. OKTYABRSKAYA, A.M. SAGALAYEV, M.S. USMANOVA, Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri-1, Kâinat ve Zaman. Nesneler Dünyası, (çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya, 2013.
• LVOVA, E. L., İ. V. OKTYABRSKAYA, A.M. SAGALAYEV, M.S. USMANOVA, Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri-2, İnsan ve Toplum, (çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya, 2013.
• MCLAUGHLİN, Marie L., Sioux Efsaneleri, (çev. Feyza Karagöz), Anahtar Kitaplar, İstanbul, 2001.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş-V, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1978.
• ÖZPINAR, Berna, Türk Çadır Kapıları Üzerine Bir İnceleme, Türklük Bilimi Araştırmaları, 2022, S. 51, s.137-162.
• ÖZPINAR, Berna, Güney Sibirya Türk Destanlarında Mekân ve Zaman Sembolizmi, T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• ÖZSOY, Bekir Sami, Dede Korkut Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2017.
• PINARCIK, Pınar, Mitler ve Olgular: Dokuma Tanrıçası Uttu Üzerine Bir İnceleme, Phaselis, VI, 2020, s. 145-157.
• SAĞ, Mehmet, Bir Sembol Olarak “Kilim”, Arış, 2012, S. 8, s.116-120.
• ŞAHİN, Güven ve YILDIZ, Burak, Türkiye’de Keten Üretimi ve Karakteristik Keten Dokumaların Durumu, Erciyes Akademi, 2022, S.1, C. 36, s.169-185.
• TEMUR, Nezir, Bir Evren Tasavvurunun Nesneler Dünyasına Yansıması: Tengerek Örneği, Yörük Araştırmaları-1 (Ed. Fatih Uslu), Palet Yayınları, Konya, 2020, s.29-40.
• ÜNAL, Fatih, Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği, Bilig, 2008, S. 45, s.103-130.
• YAKAR, Jak, Presumed Social Identity of the Occupants of Late Third Millennium BC Alacahöyük and Horoztepe “Royal Tombs”. The Journal of Archaeomythology, V. 7, 2011.