DARBHÂNE-İ ÂMİRE PARA BASIMINDAN NASIL GELİR ELDE EDİYORDU? (1766-1802 YILLARI ARASINDAKİ VERİLERE GÖRE)

Year 2024, Volume: 3 Issue: 2, 217 - 224, 20.12.2024

Ömerül Faruk Bölükbaşı

Abstract

Darbhâne-i Âmire maden ocaklarından ve piyasadan hammadde sağlıyordu. Söz konusu kaynaklardan temin edilen kıymetli maden sikkeye dönüştürülüyor ve Darphane dişe dokunur miktarda darp geliri elde ediyordu. Maden ocaklarından gelen hammaddenin kullanımıyla gelir temini doğal görünmektedir. Ancak piyasadaki eski sikkelerin nakit para ödenerek toplanması, eritilerek bundan yeniden sikke basılması ve gelir elde edilmesi ilk bakışta anlaşılması güç bir durum gibidir. Darphane sikke darbından nasıl gelir sağlayabilmekteydi, özellike eski sikkelerin yeni sikkelere dönüştürülmesi esnasında bu nasıl olabilmekteydi? Bu sorular etrafında yazılan makalenin dayandığı veriler 1766-1802 yılları arasına ait bir grup darphane defterini esas almaktadır. Darphane’nin maden ocaklarından gelen gümüşten gelir elde etmesini sağlayan temel faktör devletin fiskalist madencilik politikalarıydı. Yerli sikkeleri dönüştürürken kâr etmesini sağlayan ise tağşişler ve nakıs sikkeleri toplama operasyonlarıydı. Yabancı sikkeler hammadde olarak kullanıldığında Darphane’ye gelir sağlayan ise piyasalar arasında maden fiyatlarının farklı olmasıydı. Arbitraj sayesinde Darphane uygun fiyata gümüş temin edebiliyordu. Ayrıca Osmanlı piyasasına gelen, Darphane’nin en çok talep ettiği sikke olan İspanyol riyali yüksek oranda gümüş içeren, ama gümüş içeriğine göre nispeten düşük bir rayiçle toplanabilen bir sikkeydi.

Keywords

Darp faizi, yabancı sikke, riyal, arbitraj, tağşiş

HOW DID IMPERIAL MINT OBTAIN INCOME FROM MINTING? (BASED ON DATA BETWEEN 1766-1802)

Abstract

Darbhâne-i Âmire obtained raw materials from mines and the market. The precious metals obtained from these sources were converted into coins and the Mint earned a substantial amount of minting revenue. It seems natural that the use of raw materials from the mines would generate revenue. However, collecting old coins from the market by paying cash, melting them down to mint new coins and generating revenue from them seems difficult to understand at first glance. How was the mint able to generate revenue from the minting of coins, especially when old coins were converted into new coins? This article is based on a group of mint books from 1766-1802. The main factor enabling the mint to generate revenue from the silver coming from the mines was the state's fiscalist mining policies. It was the operations of adulteration and collection of defective coins that enabled it to make a profit while converting domestic coins. When foreign coins were used as raw materials, it was the different mineral prices across markets that provided the Mint with income. Arbitrage allowed the Mint to obtain silver at favorable prices. In addition, the Spanish rial, the most demanded coin in the Ottoman market, was a coin with a high silver content but could be collected at a relatively low price.

Keywords

Seigniorage, foreign coins, piece of eight (real de a ocho), arbitrage, debasement

References

• BAYKAL, B. S., “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. ve XVIII. Yüzyıllar Boyunca Para Düzeni İle İlgili Belgeler”, Türk Tarih Kurumu, Belgeler, 1967, Cilt: IV, Sayı 7 – 8, s. 49 – 75.
• BEYDİLLİ, Kemal, “İspanya” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001, Cilt: XIII, s. 162 – 170.
• BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, “Darbhâne-i Âmire Osmanlı Sikkelerini Neden Tecdid Ediyordu? Para Emisyonuna Osmanlı Sikkelerinin Katkısı (1766 - 1802)”, Aşk İle Çalışan Yorulmaz, Ali Akyıldız Armağanı, ed. M.Y. Ertaş, İ. Yurdakul, Ö. F. Bölükbaşı, İstanbul 2024, s. 411 – 425.
• BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, “Darphane Defterleri Işığında Osmanlı Piyasasında Yabancı Sikkeler” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 47, İstanbul 2022, 345-384. BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, “İstanbul’da Doğan Bir Osmanlı Sikkesi: Kuruş (Yeni Belge ve Tespitler Işığında Osmanlı Kuruşunun Ortaya Çıkış Hikâyesi), Osmanlı İstanbulu VI, İstanbul 2019, 399 – 415.
• BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, “Osmanlı Madenciliğini Darphane Defterleri Üzerinden Okumak: XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Gümüş Üretimi” Tarih Dergisi, Cilt: 78, Sayı: 2022/3, s. 51 – 71.
• BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire, İstanbul 2013.
• CHOKSY, G. D., “Sir Dudley North’s Earliest Known Essay on Monies and Prices: Analysis of the Ottoman Empire’s Great Recoinage” History of Political Economy, Vol.: 39, Number: 3, 2007, s. 435 – 452.
• ELDEM, Edhem, French Trade in Istanbul in the Eighteenth Century, Leiden 1999.
• ELİBOL, Numan - KÜÇÜKKALAY, Mesut, “The Reasons and The Mechanism of Coin Trade Between Europe and The Ottoman Empire”, Klasikten Moderne Osmanlı Ekonomisi, ed. Arif Bilgin, Burhan Çağlar, İstanbul 2019, s. 95 – 106.
• FLYNN, D. O. – GIRÁLDEZ, A., “Silver and Ottoman Monetary History in Global Perspective”, The Journal of European Economic History, Vol.: 31, Number: 1, 2002, s. 9 – 43.
• GENÇ, Mehmet, “Osmanlılar: İktisadî ve Ticarî Yapı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: XXXIII, İstanbul 2007, 525 – 532.
• SAHILLIOĞLU, Halil, “Akçe” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: II, İstanbul 1989, 224 – 227.
• SYREET, E. Frangakis, 18. Yüzyılda İzmir'de Ticaret (1700-1820), çev. Ç. Diken, İzmir 2006.
• TUFAN, Turan, “Osmanlı – İspanyol Karadeniz Ticaret Müzakereleri ve İspanya’nın Karadeniz Ticaretine Girişi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 32, s. 252 – 271.