Otizm Alanında Geliştirilmiş Ölçeklerin Sistemik Derlemesi: 2005-2025 Yılları Arası

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 32 - 49, 25.05.2025

Abdulsamet Kezer , Mehmet Güllü

Abstract

Bu çalışma, 2005–2025 yılları arasında Türkiye’de geliştirilen veya Türkçe ‘ye uyarlanan otizm spektrum bozukluğuna yönelik ölçme araçlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Sistematik derleme yöntemiyle yürütülen araştırma kapsamında, 25 farklı ölçek; yazar sayısı, yayın yılı, yayın türü, hedef grup, madde sayısı, alt boyut yapısı ve ölçekleme türü açısından değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler, içerik analizi yöntemiyle tematik olarak sınıflandırılmış ve ölçekler arası içeriksel benzerlikler ortaya konulmuştur. Bulgular, incelenen ölçeklerin çoklu yazarla, makale tarzında, çocuklara yönelik olarak 21-30 maddelik 4’lü dereceleme türünde geliştirildiği görüşmüştür. Ölçeklerin çoğunluğunun otizmli bireylerin sosyal etkileşim, iletişim becerileri ve tekrarlayıcı davranışların ölçmektedir. Ayrıca, yetişkin bireyler, öğretmenler ve toplumsal meslek gruplarına yönelik geçerli ve güvenilir ölçme araçlarının sayıca az olduğu saptanmıştır. Sonuç olarak bu çalışma hem alan yazına katkı sunmakta hem de uygulayıcılar için ölçek seçiminde yol gösterici bir nitelik taşımaktadır.

Keywords

Otizm Spektrum Bozukluğu, Ölçek Analizi, Sistematik Derleme, Ölçme Aracı

References

• Ahmetoğlu, E., Burak, Y., ve Acar, İ. H. (2019). Otizmli Kaynaştırma/Bütünleştirme Öğrencisine Yönelik His, Tutum ve Görüşler Ölçeği'nin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(Ek Sayı), 231-249.
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th Edition). Washington DC: Printed Matter LLC.
• Aydın, O., Çökmüş, F.P., Aydemir, Ö., Herdem, A., Balıkçı, K., Sücüllüoğlu-Dikici, D., Öztekin, S., Akdeniz, F., Sarıkavak,
• Aşçıbaşı, K., Çöldür, E.Ö., Alçı, D., Aşık, E.A., Yüzeren, S., ve Köroğlu, E. (2017). DSM-5 Klinisyen Tarafından Puanlanan Otizm Spektrum ve Toplumsal İletişim Bozukluğu Şiddeti Ölçeği Türkçe Formunun Geçerliliği ve Güvenilirliği. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 18 (Ek sayı.2) :92-98.
• Batum, S. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğuna (OSB) Yönelik Toplumsal Tutumlar Ölçeği'nin Türkçe Uyarlaması ve Öğretmenlerin OSB'ye Yönelik Tutumlarının Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Batum, S., ve Aydın, A. (2021). Otizm Spektrum Bozukluğuna Yönelik Toplumsal Tutumlar Ölçeği'nin Türkçeye Uyarlanması. Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5 (2), 1-24.
• Centers for Disease Control and Prevention. (2023). Autism Spectrum Disorder (ASD). https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/index.html
• Çetinoğlu, A. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Ergenlerde Sosyal Beceriler ve Duyusal Hassasiyet İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
• Diken, İ., Diken, Ö., Gilliam, J., Ardic, A., ve Sweeney, D. (2012). Validity and Reliability of Turkish Version of Gilliam Autism Rating Scale-2: Results of Preliminary Study. International Journal of Special Education, 27, 207-215.
• Eyuboglu, M., Eyuboglu, D., Ece, K. N., Yaylaci, F., Karadag, E., ve Arslantas, D. (2022). Development and Validation of the Parent-Rated Sensory Reactivity Scale for Children with Autism Spectrum Disorder. International Journal of Developmental Science, 16(1-2), 19-26.
• Gürbüz Özgür, B., Aksu, H., ve Eser, E. (2019). Validity and reliability of the Turkish Version of the Knowledge about Childhood Autism among Health Workers Questionnaire. Psychiatry and Clinical Psychopharmacology, 29(4), 765-773.
• İncekaş-Gassaloğlu, S., Baykara, B., Avcil, S., ve Demiral, Y. (2016). Çocukluk Otizmi Derecelendirme Ölçeği Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenilirlik Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 27(4), 266-274.
• Karaca, M. A., ve Aydın, M. (2023). Otizmli Bireylerin Kaynaştırma/Bütünleştirme Eğitimine Katılımına İlişkin Öğretmen Adayları Tutum Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 1536-1553.
• Karavus, M., Hidiroglu, S., Sarisaltik, A., Ilgin, C., Yuksel, G. H., Seker, A. O., Kumru, P., Save, D., ve Luleci, N. E. (2021). Autism Awareness Scale for Security Officers Working in Hospitals: A Study of Validity and Reliability. Clinical and Experimental Health Sciences, 11, 14-19.
• Karavuş, M., Yılmaz, M., ve Tuncel, A. (2021). Güvenlik Personelinin Otizm Farkındalık Düzeylerinin Incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 32(3), 1052–1071.
• Kose, S., Özbaran, B., Yazgan, Y., Baytunca, M. B., Bildik, T., Erermiş, S., ve Aydın, C. (2017). 6-18 Yaş Otizm Spektrum Tarama Ölçeği'nin Türkçeye Uyarlanması: Psikometrik Özellikler. Türk Psikiyatri Dergisi, 28(3), 171-178.
• Lord, C., Elsabbagh, M., Baird, G., ve Veenstra-VanderWeele, J. (2018). Autism Spectrum Disorder. The Lancet, 392(10146), 508-520.
• Matson, J. L., and Rivet, T. T. (2008). Characteristics of Challenging Behaviours in Adults with Autistic Disorder, İntellectual Disability And Epilepsy. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 33(4), 323-329.
• Neng, A. (2021). Otizmli Çocuk Annelerinin Farkındalık Düzeyleri ile Psikolojik Sağlamlıkları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi.
• Odom, S. L., Boyd, B. A., Hall, L. J., and Hume, K. (2010). Evaluation of Comprehensive Treatment Models for İndividuals with Autism Spectrum Disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 40 (4), 425-436.
• Ökcün Akçamuş, M. Ç., Acarlar, F., Alak, G., ve Keçeli Kaysılı, B. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar İçin Erken Sosyal İletişim ve Etkileşim Ölçeği (ESİE) Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(4), 1015-1036.
• Ökcün Akçamuş, M., Diken, İ. H., ve Yücesoy Özkan, Ş. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar Için Tekrarlayıcı Davranışlar Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 55-68.
• Ökçün-Akçamuş, M. Ç., Bakkaloğlu, H., Demir, Ş., ve Bahap-Kudret, Z. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğunda Tekrarlayıcı Davranışlar Ölçeği Revize Türkçe Sürümünün Geçerlilik Ve Güvenilirlik Çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 1(20), 65-72.
• Özdemir, O. (2014). Otizm Davranış Kontrol Listesi Türkçe Versiyonu Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları, Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Özdemir, O., Diken, İ. H., Diken, Ö., ve Şekercioğlu, G. (2013). Otizm Davranış Kontrol Listesi (Autism Behavior Checklist-ABC) Modifiye Edilmiş Türkçe Versiyonu’nun Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması: Pilot Uygulama Sonuçları. International Journal of Early Childhood Special Education, 5(2), 168-182.
• Özdemir, S., ve Diken, İ. H. (2019). Otizm Davranış Kontrol Listesi (ABC) Türkçe Versiyonunun Uyarlanması. Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 1-16.
• Ozgur, B. G., Aksu, H., ve Eser, E. (2017). Turkish Validity and Reliability of Quality of Life in Autism Questionnaire-Parent Version. Anatolian Journal of Psychiatry, 18(4), 344-352.
• Özgür, H., Küçüker, S., ve Kaya, A. (2017). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Ebeveynlerinin Yaşam Kalitesi. Aile ve Toplum, 13(29), 53-68.
• Şahin, E., ve Gürbüz, H. (2020). Otizmli Bireylerin Değerlendirilmesinde Kullanılan Ölçme Araçları. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 16(1), 12-28.
• Seçer, İ., Çimen, F., ve Ulaş, S. (2025). Kapsamlı Otizm Özellikleri Envanteri Kısa Formunun Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. Sözlü Bildiri. 12. Uluslararası New York Sosyal, Beşeri, İdari ve Eğitim Bilimlerinde Akademik Çalışmalar Kongresi, Albany, New York.
• Tuncay, H., Öztürk, Y., ve Bektaş, M. (2021). Türkiye’de Özel Gereksinimli Bireyler İçin Geliştirilen Ölçeklerin Sistematik Analizi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 101-120.
• Vardarcı Kacar, G., ve Yıldırım Doğru, S. S. (2025). Otizm Çalışma Becerileri Ölçeği (OÇBÖ): Türkçe Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 12(42), 149-164.
• Volkmar, F. R., and Wiesner, L. A. (2009). A Practical Guide to Autism: What Every Parent, Family Member, and Teacher Needs To Know. (Second Edition). New Jersey: John Wiley & Sons Inc.
• Vural, D. (2021). Otizmli Çocuğa Sahip Annelerin Psikolojik Sağlamlıklarının Ebeveynlik Yeterlilikleri ile Ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Yazıcı, H., ve Karsantık, C. (2023). Üniversite Öğrencilerinin Otizme Yönelik Farkındalık Düzeylerinin Incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 19(2), 92-109.
• Yıkgeç, İ. (2005). Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Testi (M-CHAT) Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
• Yılmaz-Irmak, T., Tekinsav-Sütçü, S., Aydın, A., ve Sorias, O. (2007). Otizm Davranış Kontrol Listesinin (ABC) Geçerlilik ve Güvenirliliğinin İncelenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 14(1), 13-23.
• Yücesoy-Özkan, Ş., ve Güler, M. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Eğitimi: Aile Destek Modelleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 52(1), 213-232.