Selefîlerin Hanefî Akâidini Tahrifi ve Yeniden İnşası: Humeyyis’in el-Fıkhü’l-ekber Şerhleri

Year 2024, Issue: 39, 95 - 125, 30.11.2024

Mikail Yaşar

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1523763

Abstract

Hanefî-Mâtürîdî çevrenin itikadî alanda Ebû Hanîfe’ye nispet ettiği eserler arasında yer alan el-Fıkhü’l-ekber metinleri üzerine son dönemde ciddi tartışmalar yürütülmüştür. Batılı müsteşriklerin yanı sıra İslâm düşünce ekollerinden bazıları ve bir kısım modern dönem araştırmacıları, söz konusu eserlerin Ebû Hanîfe’ye (öl. 150/767) aidiyetini ve muhtevasının ne derece onun görüşlerini yansıttığını sorgulamıştır. Bu sorgulamanın içinde yer alan ekollerden biri olan Selefîlik, modern dönemde İmâm Tahâvî’nin (öl. 321/933) el-Akîde metni üzerine müstakil bir şerh literatürü oluşturarak Hanefî akîdesini tahrif ve yeniden inşa süreci içerisine girmiştir. Selefî anlayışa mensup bir âlim olarak tanınan İbn Ebi’l-‘İzz’in (öl. 792/1390), Tahâvî’nin el-Akîde’si üzerine bir şerh kaleme alması, modern dönemde yazılan Selefî şerhlerin öncüsü olmuştur. Ancak Ebû Hanîfe’ye doğrudan nispet edilen akâid metinleri üzerine Humeyyis’in kaleme aldığı eser dışında Selefî yönelime sahip bir şerh çalışması bulunmamaktadır. Derin görüş ayrılıkları barındırması açısından Hanefî akâid metinlerinin Selefîlik bakış açısıyla şerh edilmesi dikkate değer bir konudur. Bu makalede Humeyyis’in el-Fıkhü’l-ekber metinlerinin mevsûkiyetine dair değerlendirmeleri, Ebû Hanîfe’ye nispet ettiği itikadî görüşler, Mâtürîdî kelâmına yönelik bazı eleştirileri ve Ebû Hanîfe’nin kelâm ilmine bakışı incelenmeye alınmıştır. Humeyyis, kaleme aldığı şerhler vasıtasıyla el-Fıkhü’l-ekber metinlerinin hadis ilmi kriterlerine göre güvenilir bir rivayet zincirine sahip olmadığını, metinlere ilk râvîler ve kelâmcılar tarafından eklemeler yapıldığını ve Ebû Hanîfe’nin kelâm ilminden yüz çevirerek çevresine bu ilmin öğrenilmesini yasakladığını iddia etmektedir. Bu çalışmada Humeyyis’in iddialarının tutarlı bir görüntü arz etmediği gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca kula vacip olan ilk şey, subûtî ve haberî sıfatlar, iman ve rü’yetullah gibi meselelerde Humeyyis’in el-Fıkhü’l-ekber metinlerini çoğunlukla mana yönüyle tahrif ettiği ve Vehhâbî/Selefî görüşlere uymayan kısımların metne sonradan eklendiğini savunduğu görülmüştür. Sonuç olarak Ehl-i Hadîs, İbn Teymiyye (öl. 728/1328) ve Muhammed b. Abdülvehhâb’dan (öl. 1206/1792) beslenen çağdaş bir Selefî olarak Humeyyis’in, Ehl-i Rey temelli akîde metinlerini izah etme konusunda zorlandığı ve yetersiz kaldığı tespit edilmiştir.

Keywords

Kelâm, Hanefîlik, Ebû Hanîfe, el-Fıkhü’l-ekber, Selefîlik, Humeyyis

The Distortion and Reconstruction of Ḥanafī Akāʾid by Salafis: Ḥumayyis' Commentaries on al-Fiqh al-Akbar

Abstract

In recent times, some mainly discussions have arisen on the texts of al-Fiqh al-Akbar which is attributed to Abū Ḥanīfa by the Ḥanafī-Māturīdī tradition. In addition to Western researchers, some Islamic sects and a number of modern scholars have questioned the attribution of that works to Abū Ḥanīfa (d. 150/767) and the extent to which their content reflects his views. Salafism, one of the sects involved in this debate, has entered a process of falsification and reconstruction of the Ḥanafī creed by creating an independent commentary literature on Imām Ṭaḥāwī's (d. 321/933) al-ʿAqīda text, in the modern times. Ibn Abī al-ʿIzz (d. 792/1390), known as a scholar of Salafi understanding, wrote a commentary on Ṭaḥāwī’s al-ʿAqīda becoming the pioneer of modern Salafi commentaries. However, apart from the work written by Ḥumayyis, there is no other commentary with Salafi approach directly attributed to the aqāʾid texts of Abū Ḥanīfa. It is a noteworthy topic, the interpretation of Ḥanafī aqaid texts from a Salafi perspective in terms of main differences in ideas. This article examines Ḥumayyis' evaluations on the authenticity of the al-Fiqh al-Akbar texts, the theological views he attributes to Abū Ḥanīfa, some criticisms of Māturīdī kalām, and Abū Ḥanīfa’s approach to kalām. Ḥumayyis, through his commentaries, claims that the al-Fiqh al-Akbar texts do not have a reliable chain of transmission according to the criteria of hadith, that additions were made to the texts by the first transmitters and theologians, and that Abū Ḥanīfa turned away from the kalām and prohibited his circle from learning this wisdom. This work aims to demonstrate that Ḥumayyis’ claims do not present a consistent image. Moreover, it has been observed that Ḥumayyis predominantly distorts the meanings of the al-Fiqh al-Akbar texts on issues such as the first obligation upon the servant, the substantive and reported attributes, faith, and ru’yat Allāh, and asserts that parts incompatible with Wahhābī/Salafi views were later added to the text. In conclusion, Ḥumayyis, as a contemporary Salafi influenced by Ahl al-Ḥadīth, Ibn Taymiyya (d. 728/1328), and Muḥammad b. ʿAbd al-Wahhāb (d. 1206/1792), has been observed to encounter significant difficulties and inadequacies in interpreting aqāʾid texts rooted in Ahl al-Ra'y.

Keywords

Kalām, Ḥanafīsm, Abū Ḥanīfa, Al-Fiqh al-Akbar, Salafism, Humayyis

References

• Abât, İbrahim b. Muhammed Ebû vd. Pratik Akâid Dersleri. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Ümmülkura-Vakit Yayınları, 2008.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. thk. Mervan Muhammed. Dımaşk: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 2009.
• Altun, Bekir. Selefîlik-Vehhâbilik ve Türkiye’deki Faaliyetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Arıkan, Adem. “İslam Dünyasının Mezhep Haritası ve Nüfus Dağılımı”. İslâmî Araştırmalar (Dergi) 29/2 (2018), 348-379.
• Ateşyürek, Ahmet. Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Fikrî Arka Planı. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Aydın, Ahmet. “Bir Hadis Tenkid Kriteri Olarak Umûmü’l-Belvâ Kavramı”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018), 361-398.
• Bakri, Hamzeh al-. “Nevevî ve Kelam İlmi: Metodolojik Bir İnceleme”. çev. Enes Durmuş. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. ed. Nail Okuyucu. 761-817. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Begzad, Ruhullah. “Afganistan’da Selefilik’in Sosyal Sonuçları ve Radikal Hareketlerin Yükselişi”. İslâm Medeniyeti Mecmuası (İslâm Medeniyeti) 9/51 (2023), 77-98.
• Bezzâzî, Hâfızuddîn b. Muhammed Kerderî el-. Menâkıb-ı Ebû Hanîfe. çev. Osman Bayder. 2 Cilt. İstanbul: Misvak Neşriyat, 1. Basım, 2023.
• Bezzâzî, Hâfızuddîn b. Muhammed Kerderî el-. Menâkıbü Ebî Hanîfe. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1981.
• Birışık, Abdulhamit. “Hint Alt Kıtasında Selefilik ve Ehl-i Hadis Ekolü”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 47 (2023), 94-100.
• Buhârî, Ebû Abdullah Alaaddîn Muhammed b. Muhammed el-. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. thk. Muhammed Musab Gülsüm. Amman: Mektebetü’l-Ğânim, 1. Basım, 2024.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İhvan’dan Cuheymân’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul: Klasik Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 6/2 (2013), 321-354.
• Can, Mustafa. Ebû Mansur Mâtürîdî’nin Nübüvvet Anlayışı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Cüzcânî, Atâ b. Ali el-. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. çev. Züleyha Birinci. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Çalışkan, Mustafa. Türkiye’de Selefî Faaliyetler “1980 Sonrası Çağrı-Der ve Guraba Yayınları Örneği”. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çelebi, İlyas. “Ebû Hanife’nin Kelamcılığı, İtikada Dair Risaleleri ve Bunların Otantik Olup Olmadıkları Meselesi”. İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi (Sempozyum) 2 (2005), 185-196.
• Dalkılıç, Mehmet - Biçer, Ramazan. “Türkiye Algısı Bağlamında Makedonya’da Aşırı Dini Gruplar ve Türkiye-Balkan İlişkilerine Etkisi (Vehhabilik/Selefilik Örneği)”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları 10/2 (2017), 585-616.
• Demir, Abdullah. “Farklı Ebû Hanîfe Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği”. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu 1 (2017), 643-658.
• Demir, Abdullah. “Mâtürîdî Gelen-ekinin Teşekkül Sürecinin Teorik Temelleri: Mâverâünnehirli Mütekkelim Hanefîlerin Din Anlayışı”. Din Felsefesi Açısından Matüridi Gelen-Ek-i. ed. Recep Alpyağıl. 19-49. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’de Akıl, İnsanî Doğa (Tab’) ve Fıtrat”. Diyanet İlmi Dergi 56/1 (2020), 171-203.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ebsat. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2002.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ebsat, (el-’Akîde ve ’ilmü’l-kelâm min a‘mâli’l-İmâm Muhammed Zâhid el-Kevserî içinde). thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ebsat (Mecmûu kütüb ve resâil ve vesâyâ el-İmâmi’l-A’zam içinde). thk. Ekrem Muhammed İsmail. Amman: Mektebetü’l-Ğânim, 1. Basım, 2022.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ekber. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2002.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ekber. çev. Ali Pekcan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ekber. thk. Ömer Faruk Korkmaz. İstanbul: Siraç Yayınevi, 2. Basım, 2023.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhü’l-ekber, (el-’Akîde ve ’ilmü’l-kelâm min a‘mâli’l-İmâm Muhammed Zâhid el-Kevserî içinde). thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. çev. Osman Keskioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2002.
• Efğânî, Şemsüddîn es-Selefî el-. ’Adâü’l-Mâtürîdiyye li’l-akîdeti’s-Selefiyye. 3 Cilt. Taif: Mektebetü’s-Sadîk, 2. Basım, 1998.
• Eren, Fatmanur Alibekiroğlu. Hanefîlik-Mu’tezile İlişkisi Akılcı-Hadari Zihniyetin Kesişme Noktası. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan el-. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn. çev. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Fettâh, İrfan Abdülhamîd. “Eş‘arî, Ebü’l-Hasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/444-447. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fidan, Hasan. Ebû Hanîfe ve el-Fıkhu’l-Ekber Risâlesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehm b. Safvân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/233-234. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/234-236. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Gölcük, Şerafettin - Bebek, Adil. “el-Fıkhü’l-Ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Gömbeyaz, Kadir. “İlk Fıkh-ı Ekber Şerhi 9./15. Yüzyılda mı Yazıldı?” Diyanet İlmi Dergi 56/4 (2020), 1221-1247.
• Ğâmidî, Hâlid b. Ali el-Marazî el-. Nakdu akâidi’l-Eşâ’ira ve’l-Mâtürîdiyye. Riyad: Dâru Atlasi’l-Hadrâ’, 1. Basım, 2009.
• Harvey, Ramon. “Mistaken Identity: An Investigation into Abū Ḥanīfa’s al-Fiqh al-akbar”. Journal of the American Oriental Society 142/3 (2022), 597-620.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Akaid Dersleri Tahavî Şerhi. çev. M. Emin Akın. İstanbul: Vakit Yayınları, 1994.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Bidat ve Müstehab Kabir Ziyaretleri. çev. A. Muhammed Beşir. İstanbul: Guraba Yayınları, 1997.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Dört İmamın İtikadı. çev. M. Emin Akın. İstanbul: Guraba Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. el-Fıkhü’l-ekber li’l-İmâm Ebî Hanîfe şerh ve dirâse. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 2017.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Gençler İçin Akaid Dersleri Tahavi Şerhi. çev. M. Emin Akın. İstanbul: Guraba Yayınları, 1994.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Hanefî Alimlerine Göre Şirk ve Sebepleri. çev. M. Emin Akın. İstanbul: Guraba Yayınları, 5. Basım, 2021.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Hıvâr ma’a Eş’ariyyin. Riyad: Mektebetü’l-Ma’ârif, 1. Basım, 2005.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. İmâm Ebû Hanîfe’nin İtikat Esasları. çev. Ahmet İyibildiren - Mustafa Öztürk. İstanbul: Guraba Yayınları, 2013.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. İ’tikâdü Ehli’s-Sünneti Ashâbi’l-Hadîs. Riyad: Dâru’s-Sumay’î, 1. Basım, 1994.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Menhecü’l-Mâtürîdiyye fi’l-akîde. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1413.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Selef İmamlarının Akîdesi. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Guraba Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Şerhu’l-Kayrevâniyye el-Müyesser. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1993.
• Humeyyis, Muhammed b. Abdurrahman el-. Usûlü’d-dîn ’ınde’l-İmâm Ebî Hanîfe. Riyad: Dâru’s-Sumey’î, 1. Basım, 1996.
• İbn Dâî er-Râzî, Seyyid Murtazâ. Tebsıratü’l-avâm fî ma’rifeti makâlâti’l-en’âm. thk. Abbas İkbal. Tahran: İntişârât Esâtîr, 1945.
• İbn Ebi’l-‘İzz, Ebü’l-Hasen Sadrüddîn Alî b. Alâiddîn Alî b. Muhammed. Şerhu’l-‘Akîdeti’t-Tahâviyye. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1990.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Ğudde. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2002.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbn Kâsım, Abdülaziz b. İbrahim. ed-Delîl ile’l-Mütüni’l-’İlmiyye. Riyad: Dâru’s-Sumey’î, 1. Basım, 2000.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. en-Nübüvvât. thk. Abdülaziz b. Salih et-Tûyân. 2 Cilt. Riyad: Edvâü’s-selef, 1. Basım, 2000.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûu’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım el-Âsımî. 37 Cilt. Medine: Mecmeu Melik Fahd li Tabaati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• İsmail, Ekrem Muhammed. “Mukaddime”. Mecmûu kütüb ve resâil ve vesâyâ el-İmâmi’l-A’zam. 5-157. Amman: Mektebetü’l-Ğânim, 1. Basım, 2022.
• İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 6. Basım, 2017.
• Kalandarov, Ulukbek. Selefîliğin Kırgızistan’a Girişi ve Faaliyetleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Kallek, Cengiz. “Hilâl b. Yahyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/21. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kallek, Cengiz. “İbnü’s-Selcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/203-204. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kallek, Cengiz. “Kindî, Bişr b. Velîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/39-40. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2010.
• Lala, Avni Z. “Arnavutluk’taki Selefî ve Tekfirci Hareket Üzerine Sosyolojik Bir Çözümleme”. Balkan Araştırmaları Dergisi = The Journal of Balkan Studies 3/1 (2012), 61-80.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. er-Raf’u ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta’dîl. thk. Abdülfettah Ebû Ğudde. Kahire: Dâru’s-Selâm, 7. Basım, 2000.
• Mağnîsâvî, Ebü’l-Müntehâ el-. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. İstanbul: Siraç Yayınevi, 6. Basım, 2023.
• Mavil, Kılıç Aslan. Mâtürîdî Kelâmında Tevil. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Mekkî, Muvaffak b. Ahmed el-. Menâkıbü Ebî Hanife. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1981.
• Nesefî, Ebû Mutî’ en-. er-Red ʿalâ ehli’l-bidaʿ ve’l-ehvaʾi’d-dalle. thk. Seyit Bahcıvan. Konya: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Özen, Şükrü. “Îsâ b. Ebân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/480-481. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öztürk, Mustafa Bilal. “Kurucu Kök Metin Fıkhü’l-ekber’in Otantikliği Sorunu ve Osmanlı Ulemasının Katkısı I”. Kelâm Araştırmaları Dergisi = Kader 20/1 (2022), 281-304.
• Öztürk, Yunus. “el-Fıkhü’l-Ekber Şerhleri Üzerine Mukayeseli Bir Analiz”. Trabzon İlahiyat Dergisi = Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 87-126.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Abdülkerim el-. Ehl-i Sünnet Akâidi. çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 7. Basım, 2019.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Abdülkerim el-. el-Müyesser fi’l-kelâm ev Usûlü’d-dîn. Amman: Mektebetü’l-Ğânim, 1. Basım, 2023.
• Siczî, Ebu Nasr Ubeydullah b. Saîd b. Hâtim Ebu Nasr es-. Risaletü’s-Siczî ilâ ehli Zebîd fi’r-red ‘alâ men enkera’l-harf ve’s-savt. thk. Muhammed Ba Kerim Ba Abdullah. Riyad: Dâru’r-Râye, 1994.
• Sinobî, İlyas b. İbrahim es-. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. thk. Ekrem Muhammed İsmail. Amman: Mektebetü’l-Ğânim, 1. Basım, 2022.
• Şahinalp, Hacer. “İman ve Amel İlişkisi Bağlamında -Pratik Boyutlarıyla Tekfir”. Uluslararası Yanlış Algılar ve Doğru İslâm Sempozyumu, 716-733.
• Şahyar, Ataullah. “Ehl-i Hadis Tarafından Ebû Hanîfe’ye Yöneltilen Tenkitler”. Islamic University of Europa Journal of Islamic Research = Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları 6/1 (2013), 6-21.
• Şaşa, Mehmet. “İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Marifetullah Nazariyesi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi] 8/2 (2017), 171-190.
• Şensoy, Güvenç. “Sadruşşerîa’nın Ta‘dîl Teşebbüsüne Tarihsel Arka Plan Denemesi ve İdrakin Mahiyeti Tartışmaları Üzerinden Temellendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61/61 (16 Aralık 2021), 27-54.
• Timür, İhsan. “Ehl-i Sünnet’e İnhisarcı Yaklaşım: Çağdaş Selefî Çevrelerde Mâtürîdîlik Karşıtlığı”. Ehl-i Sünnet. ed. Mustafa Aykaç. 385-430. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2020.
• Timür, İhsan. Hanefî-Mâtürîdî Geleneğin Batıya İntikali el-Akîdetü’t-Tahâviyye Şerhleri Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Timür, İhsan. “Mâtürîdilik Dışı Sünnî Hanefîlerin İtikadi Eğilimleri Üzerine”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2022), 189-216.
• Timür, İhsan. “Selefî Çevrelerin el-Akîdetü’t-Tahâviyye Üzerinden Hanefî Akaidine Sızma Girişimleri”. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu 2 (2017), 594-610.
• Türkoğlu, Hamdi. “Zühlî ile Buhârî Arasındaki Tartışmalar ve Rivayetlere Yansıması”. EKEV Akademi Dergisi 24/83 (2020), 405-426.
• Yeniyayla, Seher. Selefîliğin Ebû Hanîfe Algısı (Muhammed el-Hümeyyis Örneği). Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yeniyayla, Seher - Aykaç, Mustafa. “Muhammed el-Hümeyyis’in Ebû Hanîfe Algısı”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2020), 92-114.
• Yüksel, Emrullah. “el-İbâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/254-255. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.