Narrations on the Change of the Qibla

Year 2024, Issue: 44, 449 - 482, 31.12.2024

Okan Yıldız , Bayram Kanarya

https://doi.org/10.31591/istem.1390946

Abstract

In the Abrahamic religions, believers perform their worship by turning to a certain direction called qibla. In Islam, for a while, the qibla was the Bayt al-Maqdis, but later, the Ka'ba became the qibla by revelation. This event, which took place sixteen or seventeen months after the Prophet's (PBUH) arrival in Medina, is an important issue mentioned in the Qur'an and hadiths. The Qibla change is mentioned in the Qur'an between verses 142 and 150 of Surah al-Baqarah, while in the hadith books it is mostly mentioned in the chapters of Kitāb al-masājid, Kitāb al-tafsīr and Kitāb al-salāt.
Since there are different narrations about this event, the muhaddiths discussed the issue and expressed their opinions about it. Some of the issues discussed include the location of the qiblah to which the Prophet turned during the Meccan period, whether the reason for the appointment of Bayt al-Maqdis as the qiblah was the Prophet's own opinion or a non-Qur'anic revelation, when and where the change of qiblah took place, etc.
In this study, the issue of tahwīl al-qibla is analyzed in the light of narrations. Therefore, first the direction of the Prophet's qibla in the Meccan period and then the direction of qibla in the Medinan period are mentioned. In the article, the picture portrayed in the hadith literature related to tahwīl al-qibla is presented; issues related to the qibla in the Meccan period, the reasons for the qibla of Bayt al-Maqdis, the time and place of the qibla change event are discussed.
In this study, the reasons for the differences in the narrations in the hadith texts about the tahwīl al-qibla and the validity of these narrations are discussed within the framework of the criteria of the science of hadith methodology. Although there are different narrations about the direction of qibla during the Meccan period, it is concluded that the Qibla was turned to Ka'ba until the prayer was made obligatory, and to Bayt al-Maqdis from the time the prayer was made obligatory until the incident of tahwīl al-qibla in Madinah. However, it is concluded that the return to Bayt al-Maqdis was not the result of the Prophet's own judgment, but of divine guidance.

Keywords

Qibla, Qibla Change, Ka, Bayt al-Maqdis, Mecca

Ethical Statement

This article is derived from Okan Yıldız's master's thesis entitled “According to the Narratives the Problem of Change of Qiblah”, written in 2021 at Van Yüzüncü Yıl University, Institute of Social Sciences under the supervision of Assoc. Prof. Bayram Kanarya.

Rivayetlerde Tahvîl-i Kıble

Abstract

Semâvî dinlerde inananlar, kıble olarak adlandırılan belli bir yöne dönerek ibadetlerini yerine getirirler. İslam’da bir dönem kıble olarak Beytü’l-Makdis’e dönülürken daha sonra vahiyle Kâbe kıble olmuştur. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Medine’ye gelişinden on altı ya da on yedi ay sonra vuku bulan bu olay, Kur’ân’da ve hadislerde bahsi geçen önemli bir konudur. Kıble değişikliği olayına Kur’ân’da Bakara sûresinin 142 ile 150. ayetleri arasında temas edilirken; hadis kitaplarında ise çoğunlukla kitâbu’l-mesâcid, kitâbü’t-tefsîr ve kitâbu’s-salât bölümlerinde değinilmektedir.
Bu olayla alakalı farklı rivâyetler de olduğu için muhaddisler konuyu tartışmışlar ve bu mesele hakkında fikir beyan etmişlerdir. Mekke döneminde Hz. Peygamber’in yöneldiği kıblenin neresi olduğu, Beytü’l-Makdis’in kıble tayin edilme sebebinin Hz. Peygamber’in kendi görüşü mü yoksa Kur’an dışı vahiyle mi gerçekleştiği, kıble değişikliğinin ne zaman ve hangi mekânda vuku bulduğu vb. konular, tartışılan noktalardan bazılarıdır.
Bu çalışmada tahvîl-i kıble konusu rivâyetler eşliğinde incelenmeye çalışılmıştır. Bundan dolayı önce Hz. Peygamber’in Mekke dönemi kıble yönüne daha sonra da Medine dönemi kıble yönüne değinilmiştir. Makalede tahvîl-i kıble ile alakalı hadis literatüründe resmedilen tablo ortaya konulmuş; Mekke döneminde kıble, Beytü’l-Makdis’in kıble olmasının sebepleri, kıble değişikliği olayının zamanı, mekânıyla alakalı konular tartışılmıştır.
Çalışmada tahvîl-i kıble ile ilgili hadis metinlerinde geçen rivâyet farklılıklarının sebebi ve yeri geldikçe bu rivâyetlerin sıhhat durumları, hadis usulü ilminin kriterleri çerçevesinde ele alınmıştır. Mekke döneminde kıble yönüyle ilgili farklı rivâyetler bulunsa da namazın farz kılınmasına kadar Kâbe’ye; namazın farz kılınmasından Medine’de tahvîl-i kıble hadisesine kadar ise Beytü’l-Makdis’e dönüldüğü kanaatine varılmıştır. Bununla birlikte Beytü’l-Makdis’e dönülmesi Hz. Peygamber’in kendi ictihadıyla değil, ilahi bir yönlendirme ile gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Kıble, Kıble Değişikliği, Kâbe, Beytü’l-Makdis, Mekke

Ethical Statement

Bu makale, 2021 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Okan Yıldız tarafından Doç.Dr. Bayram Kanarya danışmanlığında “Rivâyetlerde Tahvîl-i Kıble Meselesi" başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

References

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed. el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd. thk. Subhî es-Sâmerrâî, Mahmud Muhammed Halil es-Sâidî. Kâhire: Mektebetü’s-sünne, 1408.
• Ağırakça, Ahmet. “Kaynaklar Işığında İsrâ ve Miraç Olayı”. Artuklu Akademi 1/2 (03 Mayıs 2015), 1-30.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavud ve Âdil Mürşid. I-XLV Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 1421/2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Fedâilü’s-sahâbe. thk. Vasiyullah b. Muhammed Abbas. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1404/1983.
• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. 1-4 Cilt. İstanbul: İz Yayınları, 1995.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrût: Dâr’ul-Fikr, 1422/2002.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.
• Aynî, Bedruddîn Ebî Muhammed b. Ahmed. Şerhu Süneni Ebî Dâvud. thk. Halid b. İbrahim el-Mısrî. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. XXV Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. XXV Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Âzim Âbâdî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Semsü’l-Hakk. Avnu’l-Ma‘bûd şerhu Süneni Ebî Dâvud. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Azimli, Mehmet. Siyeri farklı okumak. Ankara: Ankara Okulu, 6. basım., 2013.
• Bağdâdî, Ebü’l-Kâsım Abdi’l-Melik b. Muhammed b.Abdillâh b. Beşrân. Emâlî İbn Beşrân. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1418/1997.
• Balcı, İsrafil. “İslam’ın İlk Kıblesinin el-Mescidü’l-Aksa Olduğu İddialarının Kritiği ve Kıble Değişikliğinin Tarihsel Arka Planı”. İslam Araştırmaları Dergisi 28 (2012), 85-116.
• Balcı, İsrafil. İsrâ ve Miʼrâc gerçeği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed. Ma‘rifetü’s-sünen vel-âsâr. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal’acî. 15 Cilt. Karaçi, 1412.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Amr. Müsned. thk. Âdil b. Sa‘d vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-‘ulûm ve’l-hikem, 1430.
• Bıyıkoğlu, Yakup. “İslâm Öncesi Dinî-Kültürel Olguların Kıblenin Tahvili Hususuna Yansımaları ve Kıble Ayetlerinin Sosyal-İçtimaî Boyutu”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 6/1 (23 Ocak 2020), 70-97.
• Bölükbaşı, Mehmet. “Cahiliye Devri Araplarında Din Anlayışı”. Nüsha 49 (29 Aralık 2019), 97-120.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr Nâsır. I-IX Cilt. y.y.: Dâru Tevki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail el-Cûfi. el-Camiu’l-Sahihu’l-Muhtasar. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1398.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünenü’d-Darimî. çev. Abdullah Aydınlı. 6 Cilt. İstanbul: Madve Yayınları, 1996.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünenü’d-Darimî. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Darânî. I-IV Cilt. Suudi Arabistan: Dârü’l-Muğnî, 1412/2000.
• Ebû Arûbe el-Harrânî, el-Hüseyn b. Muhammed b. Ebî Ma’şe. el-Evâil. thk. Meş’al b. Bânî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1424/2003.
• Ebû Avâne el-İsferâyînî, Ya’kûb b. İshâk b. İbrâhîm. Müstahrecu Ebî Avâne. thk. Eymen b. Ârif ed-Dımeşkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1419.
• Ebû Bekr İbnü’l-Arabî, Muhammed b Abdullah b Muhammed. Âridatü’l-ahvezî bi-şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, I., 1429/2008. Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Süleymân b. Dâvut el-Cârûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1419.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’âs b. İshak es-Sicistanî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. en-Nâsih ve’l-mensûh fi’l-Kur’âni’l-azîz ve mâ fîhi mine’l-ferâ’iz ve’s-sünen. thk. Muhammed b. Sâlih el-Müdeyfir. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1418.
• Elbânî, Muhammed Nasruddin. es-Semerü’l-müstetab fî fıkhi’s-sünne ve’l-Kitab. 1 Cilt. Kuveyt: Müessesetü Garras, 1422.
• El-Harâitî, Ebu Bekr Muhammed b. Ca’fer Sehl. Mekârimü’l-ahlâk. thk. Eymen Abdülcâbir el- Buhayrî. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Âfâkı’l-Arabiyye, 1419.
• Fâkihî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk. Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik Abdullah. Beyrut: Dâru Hıdır, 1414. Fazlur Rahman. İslam. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. Ankara: Selçuk Yayınları, 1996.
• Güç, Ahmet. “Dinlerde Kıble Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (01 Haziran 2002).
• Güç, Ahmet. “İlâhî Dinlerde Kıble Anlayışı ve Müslümanların Kıble ile ilgili Uygulamaları”. Diyanet İlmi Dergi 39/2 (2003), 73-100.
• Güner, Osman. Hz. Peygamber’in Ehli Kitab’la ilişkileri (Medine Dönemi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Doktora Tezi, 1995.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “Kıblenin Mescid-i Aksa’dan Mescid-i Haram’a Tahvili”. I. Uluslararası İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi. ed. Mustafa Yiğitoğlu. 901-910. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Neysâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I., 1411.
• Hâzimî, Ebû Bekr Muhammed b. Musa el-Hemedânî. el-İ‘tibâr fi’n-nâsih ve’l-mensûh mine’l-âsâr. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 2. Basım, ts.
• Heysemî, Nureddin Ali b. Ebî Bekr. Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid. thk. Hüsâmüddîn el-Kudsî. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d b. Munî’. et-Tabakâtu’l-kübrâ. thk. Muhammed ʿAbdulkâdir ʿAtâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. en-Nefhu’ş-şezî şerhu Süneni’t-Tirmizî. thk. Ebu Câfer el-Ensarî v.d. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samî’ Li’n-Neşr ve’t-Tavzî’, 1428.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-me‘ânî ve’l-esânîd. thk. Ahmed el-Ulvî-Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâratu ʿUmûmi’l-Evḳāfi ve’ş-Şuʾûnu’l-İslâmiyye, 1387.
• İbn Batta, Ubeydullâh b. Muhammed el-Ukberî. el-İbânetü’l-kübrâ. thk. Rıza Mu‘ti. 9 Cilt. Riyad: Daru’r-Rayye, 2. Basım, 1415/1994.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Alî b Halef b Abdilmelik b Battâl el-Bekrî el-Kurtubî. Şerhu Sahîhi’l- Buhârî. thk. Ebû Temim Yâsir b. İbrahim. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr eş-Şeybânî. el-Âhâd ve’l-mesânî. thk. Bâsim Faysal Ahmed el-Cevâbire. I-VI Cilt. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1411/1991.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris b. El-Munzir et-Temîmî el-Hanzelî er-Razi. Tefsîru İbn Ebî Hâtim. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Beyrut: el-Mektebetu’l-Arabiyye, 1419.
• İbn Ebî Hayseme, Ebû Bekr Ahmed. et-Târîhu’l-kebîr -el-ma’rûf bi Târîhi İbn Ebî Hayseme. thk. Salâh b. Fethî Helel. 4 Cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1. Basım, 1427.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Muhammed Avvâme. 21 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1427/2006.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. Müsned İbn Ebî Şeybe. thk. Ahmed b. Ferîd Âdil b. Yûsuf. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418. İbn Ebû Hatim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru İhyâ’i Turâsi’l-Arabî, 1271.
• İbn Ebû Hatim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Merâsîl. thk. Şükrullah Nimetullah Kûcânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1397.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Takrîbu’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. I Cilt. Suriye: Dâru’r-Rüşd, 1406.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dâireti’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hıbbân, Ebû Hatim Muhammed b. Ahmed el-Bustî. es-Sikât. I-IX Cilt. Hindistan: Dairetu’l-Mearifi’l Osmaniyye, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî. Sahîhu İbn Hıbbân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Daru’l-Mearif, 1399/1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî. Sahîhu İbn Hıbbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb Arnavut. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1414/1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa Elbanî el-Halebî, 2. Basım, 1375/1955.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak b. Huzeyme es-Sülemî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa A‘zami. 4 Cilt. Beyrut: Mektebu’l-İslâmi, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. y.y: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye;Faysal ʿİsa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1430.
• İbn Manzur, Muhammed b.Mükerrem. Lisanu’l-Arab. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1414/1993.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynu’ddîn ʿAbdurrahmân b. Ahmed. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buharî. thk. Mahmûd b. Şaʿbân v.d. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1417.
• İbnü’l-Ca‘d, Ali Ebu’l-Hasen el-Cevherî el-Bağdâdî. Müsnedü İbni’l-Ca‘d. thk. Âmir Ahmed. Hayder. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Keşfü’l-müşkil min Hadîsi’s-Sahîhayn. thk. Alî Hüseyn el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvattâ. thk. M. Mustafâ el-A’zamî. I-VIII Cilt. Abu Dabi: Müessesetü Zayed b. Sultân Âli Nehyân, 1425/2004.
• İsfehani, Ebi’l Ferec Ali b. el-Hüseyin. el-Eğânî. thk. İhsan Abbas. 25 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 1415. İstemi̇, Fuat. “Hadis Metodolojisine Göre Hz. Ömer’in Müslüman Olmasıyla İlgili Rivayetlerin Sıhhat Değeri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 18/1 (30 Haziran 2018), 421-450.
• Karadaş, Cağfer. “İsra-Miraç Hâdisesi: Mahiyeti ve Gerçekliği”. KİSBÜ İlahiyat Dergisi 1 (15 Haziran 2019), 55-73. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kisbu/547655
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Bir Dinî Tecrübe ve Sembol Olarak Kıbleye Yönelme”. Diyanet İlmi Dergi 41/4 (2005).
• Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b Muhammed. İrşâdu’s-sârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. X Cilt. Mısır: el-Matba‛atü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, VII., 1323.
• Katâde b. Diâme, Ebü’l-Hattâb el-Basrî es-Sedûsî. en-Nâsih ve’l-mensûh fî Kitâbillahi Teâlâ. thk. Hâtim Salih ed-Dâmin. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 1418.
• Kaya, Osman. Kur’an’ın Nüzulu sürecinde Müslümanlarla diğer dini gruplar arasındaki ilişkilerin Kur’an’a yansıması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh. Arfu’ş-Şezî Şerhu Süneni’t-Tirmizî. thk. Şeyh Mahmud Şâkir. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1425/2004.
• Keşmirî, Muhammed Enver Şah. Feyzu’l-bârî alâ Sahîhi’l-Buhârî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1426.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû ‘Urve el-Basrî es-San’ânî. el-Câmi‘. thk. Habîbu’r-Rahmân el-A’zamî. Beyrut: Tevzîʿu’l-Mektebetu’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Mehmet Birekul. “Siyer Araştırmalarında Tarih – Sosyoloji Dikotomisi ve Sosyolojik Bir Bakış Örneği Olarak Kıble Değişikliği Olayı”. Türkiye’de Tüm Yönleri ile Siyer Çalışmaları Sempozyumu Tebliğ Kitabı. 277-292. İstanbul, 2015.
• Mevsılî, Ali el-Musennâ. Müsned. I-XIII Cilt. Dımaşk: Dârü’l-me’mûn, 1404.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn. Şerhu Süneni İbn Mâce. thk. Kâmil Avîza. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• Muhammed b. Sa‘d b. Munî’ İbn Sa‘d. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. I-VII Cilt. Kâhire: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I., 1410/1990.
• Mûsâ Şâhîn Lâşîn. Fethu’l-mun‘im şerhu Sahîhi’l-Müslim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1423.
• Mübârekfûrî, Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1353.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. I-V Cilt. Beyrut: Daru İhya’t-Turasi’l-Arabi, 1375/1956.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâʿîl b. Yaḥyâ b. İsmâʿîl. es-Sünenü’l-meʾsûratu li’ş-Şâfiʿî. thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. en-Nâsihu ve’l-mensûh. thk. Muhammed Abdüsselam Muhammed. 1 Cilt. Kuveyt: Mektebetu’l-fellâh, 1408.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasani. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdül Münim Şelbi. Lübnan: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasani. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r Risâle, 1421/2001.
• Ömer, Ahmed Muhtâr Abdülhamîd. Mu‘cemu’l-lugati’l-arabiyye el-mu’âsıra. 4 Cilt. Kahire: ’Alemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1429/2008.
• Önkal, Ahmet. “Akabe Biatları”. 2/211. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi, 1989.
• Özpinar, Ömer. “Kıblenin Kabe’ye Çevrilmesiyle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Akif 51/2 (31 Aralık 2021), 1-30.
• Râgıb El-İsfahânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân ʿAdnan ed-Dâvûdî. Dımaşk: Daru’l-Kalem;Daru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Rebî‘ b. Habîb, Amr el-Ezdî el-Ferâhîdî el-Basrî. el-Câmi’u’s-sahîh müsnedu İmâm er-Rebî‘ b. Habîb. thk. Muhammed b. İdrîs-Aşur b. Yûsuf. Beyrut: Dâru’l-hikme, 1415.
• Recep Tuzcu. Namazın Teşri Süreci İle İlgili Rivayetlerin Kronolojik Değerlendirmesi. Konya: Hüner Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Rûyânî, Ebû Bekr Muhammed b. Hârûn. Müsnedü’r-Rûyânî. thk. Eymen Ali Ebû Yemânî. Kâhire: Mü’essesetü Kurtuba, ts.
• Sandıkçı, Kemal. “İsra ve Miraç”. İslam Medeniyeti Dergisi 2/24 (10 Kasım 1969), 21-23.
• Saraçoğlu, Tuba Nur. “Siyerde İsnâd ve Metin Telfîki: İbn Sa‘d’ın (ö. 230/845) Telfîke Başvurduğu Siyer Rivâyetleri”. Artuklu Akademi 9/2 (30 Aralık 2022), 273-288. https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1161089
• Sindî, Ebu’l-Hasan Nureddin Muhammed b. Abdu’l-Hâdî. Hâşiyetü’s-Sindî alâ Süneni İbn Mâce. Beyrût: Dâr’ul-Cîl, 2. Basım, ts.
• Suyutî, Celâluddîn Abdirrahman. Tenvirü’l-Havâlik Şerhu alâ Muvatta. 2 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyyetü’l-kübrâ, 1389.
• Süyûtî, Celâleddîn. Tedrîbür-Râvî. çev. Muhammed Enes Topgül - Arafat Aydın. 2 Cilt. İstanbul, 2019.
• Şafiî, Ebû ʿAbdullah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-ma’rife, 1410.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdullah Muhammed b. İdrîs. Müsnedü’ş-Şâfiî. thk. Seyyid İzzet el-Attâr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1370/1951.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevelli. Tefsirü’ş-Şa‘râvî. 20 Cilt. y.y: Matâbi‘ Ahbâru’l-Yevm, 1997.
• Şâşî, Heysem b. Küleyb Binkesî. Müsned. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah. Medine: Mektebetu’l-Ulûmi ve’l- Hikem, 1. Basım, 1410/1990.
• Şerif, Ahmed İbrahim. Mekketu ve’l-Medinetu fî’l-cahiliyyeti ve ahdi’r-Rasûl. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts. Taberânî, Ebû’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. Kahire: Mektebeti İbn Teymiyye, 2. Basım, 1429/2008.
• Taberânî, Ebû’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. Müsnedü’ş-şâmiyyîn. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. 25 Cilt. Kahire: Mektebeti İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiü’l-beyan fi tefsiri’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuʿayb Arnavût. b.y.: Müʾessesetü’r-Risâle, 1415.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. I-VI Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1419.
• Ünal, Yavuz. “Hadis Verilerine Göre Hz.Peygamber’in İlk Kıblesi: Beyt-i Makdis”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/12-13 (01 Nisan 2001), 189-211.
• Ünalan, Abdullah. “İbn İshak ve Hadis Rivayetindeki Yeri”. Şarkiyat 2 (01 Kasım 2009).
• Yavuz, Salih Sabri. İsrâ ve Mirac. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Yıldız, Okan. Rivâyetlerde Tahvîl-i Kıble Meselesi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Zebîdî, Ahmed b. Abdullatif. et-Tecrîdü’s-sarîh. çev. Kâmil Miras, Ahmed Nâîm. XIII Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, V., 1976.
• Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. I-XXV Cilt. Beyrut: Müssesetû’r-Risâle, III., 1405.
• Zehebi, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-İ‘tidâl fi nakdi’r-rical. thk. Ali Muhammed el- Bicavi. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1382.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî b. Yûsuf. Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvattai’l-İmâm Mâlik. thk. Tâha Abdürraûf Sa‘d. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1424.