Traces of Anatolian Seljuk Art in Two Tomb Structures from the 15th Century

Year 2024, Issue: 44, 329 - 342, 31.12.2024

Hatice Ünlerşen

https://doi.org/10.31591/istem.1508745

Abstract

Art is a structure that keeps alive and sustains all elements of life, such as tradition, customs, folklore, and the habits of a nation. Art, which is the memory of history, does not only mean to watch beauty but also to witness the historical journey of that work of art. Works of art continue their existence over a wide period of time with cultural elements transmitted between different nations and periods. The ornamental repertoire that adds substance to the existence of works of art is the elements that blend the before and after of time.
Historical records show the Anatolian Seljuk Period as the last quarter of the 11th century and the first quarter of the 14th century. However, the influence of Anatolian Seljuk Art still continues. The two grave structures examined in the Karaman Hoca Mahmud Mosque Graveyard are important in terms of showing that Anatolian Seljuk Art influenced the principalities, namely the Karamanid Period. This state of imitation encountered in every branch of art is of course the three-dimensional structures with a micro-dimensional but macro depth of a nation's artistic memory in terms of form and content. It is possible to see many extensions of art on a gravestone. At the same time, what the public segment adopts and emphasizes in their artistic and intellectual worlds is seen on gravestones. Because even if not every individual has the opportunity to have a work made that reflects their understanding of art, they will have a grave structure made for someone who passed away before them and where they find the opportunity to reflect their own understanding of art.
As a result, the fact that Anatolian Seljuk art is seen on gravestones, which are the most obvious example of the public's understanding of art, even after a century, shows that that art was adopted and appreciated by the public and its continuity was ensured. It is extremely important to come across the motifs of Anatolian Seljuk art that are popular even today in terms of seeing the power of the art of that period.

Keywords

Tombstone, Anatolian Seljuk Art, Karaman, Karamanoğulları, Hoca Mahmud Mosque

15. Yüzyıla Ait İki Mezar Yapısında Anadolu Selçuklu Sanatının İzleri

Abstract

Sanat, bir milletin gelenek, görenek, folklor, alışkanlıkları gibi yaşamın bütün unsurlarını yaşatan ve sürdüren bir yapıdır. Tarihin hafızası olan sanat, sadece bir güzelliği temaşa etmek değil o sanat eserinin tarihi yolculuğuna da şahit olmak demektir. Sanat eserleri, farklı milletler ve dönemler arasında aktarılan kültürel unsurlarla, geniş bir zaman diliminde varlığını sürdürmektedir. Sanat eserlerinin varlığına varlık katan süsleme repertuvarı ise zamanın öncesini ve sonrasını harmanlayan öğelerdir.
Anadolu Selçuklu Dönemini tarihi kayıtlar XI. yüzyılın son çeyreği ile XIV. yüzyılın ilk çeyreği olarak göstermektedir. Ancak Anadolu Selçuklu Sanatının etkisi hâlâ devam etmektedir. Karaman Hoca Mahmud Camii Haziresinde incelenen iki mezar yapısı Anadolu Selçuklu Sanatının beylikler, yani Karamanoğulları Dönemine tesir ettiğini göstermesi bakımından mühimdir. Sanatın her bir dalında karşılaşılan bu öykünme hâli elbette form ve içerik olarak bir milletin sanat hafızasının mikro boyutlu fakat makro derinliği olan üç boyutlu yapılardır. Bir mezar taşında sanatın birçok uzantısını görmek mümkündür. Aynı zamanda da halk kesiminin sanat ve fikir dünyalarında daha çok neyi benimseyip öne çıkardıkları mezar taşlarında görülmektedir. Zira her birey sanat anlayışını yansıtacak bir eseri yaptırma imkânı bulamasa da kendinden önce vefat eden birisi için yaptırdığı ve kendi sanat anlayışını yansıtma imkânı bulduğu bir mezar yapısı olacaktır.
Sonuç olarak, Anadolu Selçuklu sanatının yüzyıl sonra bile halkın sanat anlayışının en bariz örneği olan mezar taşlarında görülmesi, halk tarafından o sanatın benimsenip beğenildiği ve sürekliliğinin sağlandığı görülmektedir. Günümüzde dahi Anadolu Selçuklu sanatının revaç bulmuş motiflerine rastlamak o dönem sanatının gücünü görmek açısından son derece önemlidir.

Keywords

Mezar Taşı, Anadolu Selçuklu Sanatı, Karaman, Karamanoğulları, Hoca Mahmud Camii

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

References

• Ağaç, Saliha vd. “Hayat Ağacı Sembolizmi”. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/1 (01 Aralık 2015), 1-14.
• Alp, Özlem. “Anadolu ve Orta Asya Türk Kültüründe Bitki Sembolleri”. Sanat Sokağı Kültür ve Sanat Dergisi 1 (2006).
• Baş, Emine. Edirne Beylerbeyi Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları. Trakya Üniversitesi, 2009.
• Başbay, Başak. Akşehir Nasrettin Hoca Mezarlığı’nda Bulunan Beylikler Dönemi Mezar Taşları. Selçuk Üniversitesi, 2011.
• Biçici, Hür Kamil. Manisa Gördes’te bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları. Gazi Üniversitesi, 2004.
• Birol, İnci A. - Çiçek, Derman. Türk Tezyı̂nı̂ San’atlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı, 2008.
• Bozkurt, Nebi. “Şamdan”. TDV İslam Ansiklopedisi C.38, 2010.
• Cebeci, Dilek Tüm. “Türk İşleme Sanatında Hayat Ağacı Motifi ve Uygulamaları”. Arış Dergisi 21 (2022).
• Çerkez, Murat. “Eyüpsultan Mezarlıklarında Kandil Motifleri”. Tarihi, kültürü ve sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu VI. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 1999.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2020.
• Doğan, Burcu. Edirne Gazi Mihal Camisi Haziresi’ndeki Mezar Taşları. Trakya Üniversitesi, 2009.
• Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul, 1988.
• Gündoğan, Bengü. Kastamonu Ferhat Paşa Camisi Haziresi Mezar Taşları. Gazi Üniversitesi, 2007.
• Kalfazade, Selda - Özkan, Ertuğrul. “Kandil ve Kandilin Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 5 (1989).
• Karamağaralı, Beyhan. Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1992.
• Karapıçak, Sevcan. Akşehir Taş Eserler Müzesi’ndeki Beylikler ve Osmanlı Dönemi Mezar Taşları. Selçuk Üniversitesi, 2019.
• Mülayim, Selçuk. Değişimin Tanıkları - Türk Sanatında İkonografik Dönüşümler. İstanbul: Kaknüs, 1999.
• Mülayim, Selçuk. “Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi”. Anatolia 20 (1976).
• Ögel, Semra. “Anadolu Selçuklu Sanatının Önemli Bir Kaynağı Gazne Sanatı”. Türk Kültürü Araştırmaları 1/2 (1964).
• Ögel, Semra. Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Öney, Gönül. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1992.
• Öney, Gönül. “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi”. Belleten 32/125 (1968).
• Yer, Kader. Trabzon Sülüklü Şehir Mezarlığı’ndaki 18. Yüzyıl Mezar Taşları. Gazi Üniversitesi, 2004.
• Yıldırım, Mustafa. “Konya Hoca Ahmet Fakih Zaviyesi Çevresinde Oluşan Yapı Topluluğu”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/2 (30 Eylül 2007), 203-232.