Mehmed Sâlih es-Sahvî Efendi’nin Şiirleri

Year 2024, Issue: 44, 91 - 118, 31.12.2024

Abdullah Muaz Güven

https://doi.org/10.31591/istem.1548168

Abstract

Mehmed Sâlih es-Sahvî Efendi, XVIII. yüzyıl Osmanlı dönemi mutasavvıf şairlerinden ve Halvetiyye tarikatinin Şemsiyye kolu şeyhlerindendir. İlim ve edebiyatla iştigal eden bir aileye mensuptur. Vaizlik ve irşat görevlerinin yanı sıra Arap dili, tıp, tasavvuf ve edebiyat gibi farklı alanlarda telif ettiği eserlerle tanınan babası Îsâ Mahvî Efendi’nin (ö. 1127/1715) telkiniyle tasavvuf yolunu tercih etmiştir. Babasının vefatı akabinde Drağman Tekkesi şeyhi olan Mehmed Sâlih es-Sahvî kırk altı yıl bu vazifeyi yerine getirmiştir. Drağman Tekkesi onun döneminde Osmanlı Padişahlarının ilgi ve himayesine mazhar olmuş, sonraki yıllarda onun ismiyle Îsâ-zâde Tekkesi olarak anılmaya başlamıştır. Ömrünün son kısmında tıpkı babası gibi Süleymaniye Camii’nde vaiz olarak görev yapan şair 1173/1759 yılında vefat etmiştir. Eserleri hakkında klasik kaynaklarda bilgi bulunmamakta, yalnızca ilahilerinin olduğu ifade edilmektedir. Bazı şiirlerine ilahi mecmualarında ulaşmak mümkündür. Bu araştırmada öncelikle Mehmed Sâlih es Sahvî’nin hayatı hakkında tespit edilen bilgilere yer verilmiştir. Akabinde şairin şiirleri çerçevesinde edebi ve tasavvufi kişiliğine dair değerlendirmeler mevcuttur. Çalışmanın son kısmında şaire ait şiirler çeviri yazı alfabesiyle takdim edilmektedir. Şiirlerin tespit ve sunumunda Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Lala İsmail Koleksiyonu 453 numaralı mecmuada yer alan ve “Dīvān” başlığıyla kaydedilen metin temel alınmıştır. Kayıtlara giren “Dīvān” ifadesi metnin baş kısmında bulunmamaktadır. Mecmuada Şemseddin es-Sivâsî (ö. 1006/1597), Sivâsî-zâde Şeyh Abdulbâkî Efendi (ö. 1122/1710-11) ve Mehmed Sâlih es-Sahvî Efendi’nin manzumeleri revî harflerine göre alfabetik şekilde derlenmiştir. Çalışmada şairin şiirlerini ihtiva eden farklı ilahi mecmuaları temel metni teyit için kullanılmıştır. Bu yönüyle çalışma, hem bir Osmanlı dönemi şairinin şiirlerini tespit etmeyi hem de ilgili dönem Halvetiyye tarikatine yönelik çalışmalara ve tasavvuf musikisi literatürüne katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

Keywords

Türk İslam Edebiyatı, es-Sahvî, Musiki, Halvetiyye, Drağman Tekkesi.

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Supporting Institution

Herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır.

Mehmed Sālih al-Sahvī’s Poems

Abstract

Mehmed Sālih al-Sahvī Efendi was a Sufi poet and one of the sheikhs of the Shamsiya branch of the Khalwati order during the 18th century Ottoman period. He hailed from a family deeply engaged in wisdom and literature. Following the guidance of his father, Īsā Mahvī Efendi (d. 1127/1715), who was renowned for his works in various fields such as Arabic language, medicine, Sufism, and literature, as well as his roles as a preacher and spiritual guide, Mehmed Sālih al-Sahvī chose the path of Sufism. Upon his father’s demise, Mehmed Sālih al-Sahvī assumed the position of sheikh at the Dragman Tekke, a role he fulfilled for forty-six years. During his tenure, the Dragman Tekke garnered the attention and patronage of Ottoman Sultans, and in subsequent years, it came to be known as the Īsā-zāde Tekke, adopting his name. In the latter part of his life, like his father before him, the poet served as a preacher at the Süleymaniye Mosque. He passed away in 1173/1759. Classical sources provide scant information about his works, merely mentioning the existence of his hymns. Some of his poems can be found in collections of religious hymns. This research primarily presents the identified information about Mehmed Sālih al-Sahvī’s life. Subsequently, it offers evaluations of the poet’s literary and Sufi persona within the framework of his poetry. The final section of the study presents the poet’s verses in transcription alphabet. The identification and presentation of the poems are based on a treatise recorded under the title "Dīvān" in the manuscript numbered 453 in the Lala Ismail Collection of the Süleymaniye Manuscript Library. The term "Dīvān" that appears in the records is not present at the beginning of the treatise. The compilation includes poems by Şemseddin al-Sivāsī (d. 1006/1597), Sivāsī-zāde Sheikh Abdulbākī Efendi (d. 1122/1710-11), and Mehmed Sālih al-Sahvī Efendi, arranged alphabetically according to their rhyme letters. In this study, various hymn anthologies containing the poet’s verses have been examined for the purpose of corroborating the primary text. In this respect, the research aims not only to identify the poems of an Ottoman-era poet but also to contribute to studies on the Khalwati order of the relevant period and to the literature of Sufi music.

Keywords

Turkish Islamic literature, al-Sahvī, Music, Khalwatiya, Dragman Tekke.

References

• Ahmed el-Fârûkî es-Sirhindi. Terceme-i Mektûbât. çev. Müstakîmzâde. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Litoğrafya, 1277.
• Ak, Murat. Şair ve Peygamber, Na’t Geleneğinde Hz. Peygamber İmgesi. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Arslan, Mehmet. “Metin Neşrinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XII: Metin Neşri: Problemler, Tespitler, Öneriler. haz. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, A. Emre Özyıldırım. 29-42. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Baz, İbrahim. Abdülehad Nûrî-i Sivâsî, Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C. EV.]. No. 247, Gömlek No. 12323.
• BOA, Osmanlı Arşivi. TRT.MD.d. No. 32, Gömlek No. 582.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Demir, Ayşegül. Konya Büyükşehir Belediyesi Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi’ndeki İlahi ve Güfte Mecmualarının Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi’ne (Mestap) Göre Tasnifi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/179-180. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ekinci, Ramazan. “Sahvî, Sâlih Mehmed Efendi (Îsâ-zâde)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2014. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahvi-salih-mehmed-efendi-isazade
• Hüseyin Ayvansarâyî. Hadîkatü’l-cevâmi’. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.
• Hüseyin Ayvansarâyî. Vefeyât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1375.
• İSNAD, İSNAD Atıf Sistemi. Çeviri Yazı Alfabesi/Transkripsiyon. Erişim 07 Mayıs 2024. https://www.isnadsistemi.org/guide/isnad2/akademik-yazim/25-ceviri-yazi-alfabesi-transkripsiyon/
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Kızılcık, Abdullah. “Bolevî Îsâ Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/202-203. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Köksal, M. Fatih. “Metin Neşrinin Ana Esasları”. TÜBAR 31 (2012), 179-209.
• Köse, Fatih. İstanbul Halveti Tekkeleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Kuşeyrî Risâlesi. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Basım Yayın, 2009.
• Küçük, Hülya. “Sultan Veled ve Ma’ârif Adlı Eseri”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 8/19 (2007), 427-451.
• Mehmed Hâkim Efendi. Hâkim Efendi Tarihi. haz. Tahir Güngör. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Mermer, Kenan. “Bir Zamîrin İçinden Doğan Dünya: Nûr-ı Muhammedî Kavramının Edebiyata Sirayetine Bir Bakış”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 31/31 (2023), 460-476.
• Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf [18. Yüzyıl]. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Müstakîmzâde. Devhatü’l-meşâyıh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi. Müstakîmzâde. Hulâsatü’l-hediyye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Efendi Şeriyye, 1082.
• Müstakîmzâde. Mecelletü’n-nisâb fi’n-neseb ve’l-künâ ve’l-elkâb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mikrofilm.
• Müstakîmzâde. Risâle-i Tâciyye. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Nadir Eserler, Bel_Yz_K.001098/16.
• Özcan, Nuri. “Ahmed Vefki Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/158. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özcan, Nuri. On Sekizinci Asırda Osmanlılarda Dini Musiki. İstanbul: İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü, Doktora Tezi, 1982.
• Ramiz. Âdâb-ı Zurefâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3873.
• Soysaldı, İhsan. “Tasavvufta Aşk ve Marifet”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1998), 187-216.
• es-Süyûtî, Celâlüddin. ed-Dürerü’l-müntesire fi’l-ehâdîsi’l-münteşire. Riyad: Mektebetü’l-Verrâk, 1994.
• Tabîbzâde. Derûn-ı İslambolda Hankâhlar Beyânındadır. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Nadir Eserler, Bel_Yz_K.000075.
• Tabîbzâde. Silsilenâme-i Turuk-ı Aliyye. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdai Efendi, 1098.
• Uludağ, Süleyman. “Halvetiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/393-395. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda İmla Birliği Üzerine Öneriler”. Turkish Studies 3/6 (2008), 1-46.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Yılmaz, Okan Kadir. İSAM Tahkikli Neşir Kılavuzu. Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, 2018.
• Yiğit, Bilge Kaya. “Bolulu Divan ve Tasavvuf Şairleri”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/2 (2013), 301-324. İlahiler Mecmuası. İ.B.B. Atatürk Kitaplığı, Nadir Eserler, OE_Yz_0352.
• Mecmua-i Eş’âr. Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Efendi Manzum, 696.
• Mecmua-i İlâhiyat. haz. Serzâkir-i Drağman Ahmed Efendi. İstanbul: Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi, Nadir ve Yazma Eserler, 968.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazma Eserler Veritabanı”. Erişim 31 Temmuz 2024. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/296287