Bir Medeniyet Savunusu Olarak, Manastırlı İsmail Hakkı'nın Sebilürreşad Dergisinde Çıkan Makalelerinde Müsteşrik Dozy'ye Karşı Kur'an Müdafaası

Year 2024, Issue: 44, 521 - 538, 31.12.2024

Hakan Uğur

https://doi.org/10.31591/istem.1567670

Abstract

Manastırlı İsmail Hakkı Efendi (1912), Osmanlı’nın son dönem yetiştirdiği büyük âlimlerden biridir. Akaid, fıkıh, kelâm gibi İslâmi ilimlerde eserleri olan alim, yaşadığı dönemin sorunları ile ilgili eserler yazmaktan da uzak durmamıştır. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde özellikle Batılı oryantalistler tarafından İslâm aleyhinde bilimsel çalışmalar hız kazanmıştı. Bu çalışmalar gerek orijinal diliyle neşredilerek gerekse Türkçe’ye tercüme edilerek Osmanlı coğrafyasında da tanıtılmış ve özellikle dini bilgileri yetersiz gençlik üzerinde çok etkili olmuştur. Bu durumda sorumluluk hisseden birtakım aydın şahıslar, bu oryantalistlerin saldırılarına karşı İslâm’ı savunma ve onların iddialarını cevaplandırma çabası içinde olmuşlardır. İslâm coğrafyasında, bahusus Osmanlı sınırları içinde insanlar üzerinde etkili olan ve onların dini inançlarını sarsan oryantalistler arasında ilk sıralarda gelenlerden biri de Hollandalı oryantalist Reinhart Pieter Anne Dozy'dir (1883). Dozy'nin "Essai sur l’Histoire de l’Islamisme" ismiyle 1863 yılında neşrettiği eseri, Abdullah Cevdet tarafından 1908 yılında "Târîh-i İslâmiyyet" ismiyle Türkçe olarak yayınlanmıştır. Bu eserde İslâm'a, Hz. Peygamber'e, Kur'an'a yönelik birtakım iftiralar yer alıyordu. Bu esere yönelik olarak İslâm dünyasında birtakım reddiyeler ortaya çıkmıştır. Manastırlı İsmâil Hakkı da Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşâd’da çıkan seri makaleleriyle bu eserdeki yanlışlıkları tashih etme çabası içinde olmuştur. Bu makalede, söz konusu mecmualarda Dozy'nin Kur'an'a yönelik iddialarına verdiği cevaplar ele alınacaktır. Değerlendirme yapılırken Manastırlı'nın kullandığı metodlar, kaynakları ve dili de irdelenecektir.

Keywords

Kur’an, Tefsir, Manastırlı İsmail Hakkı, Dozy

The Advocacy of the Qur'an Against Orientalist Dozy in the Articles of Manastırlı İsmail Hakkı in Sebilürreşad Magazine as a Defender of Civilization

Abstract

Manastırlı İsmail Hakkı Efendi (1912) is one of the prominent scholars in the late Ottoman era. He actively engaged in addressing the contemporary issues of his era through his writings as a proficient in Islamic sciences, including aqaid, fiqh, and kalam. During the late Ottoman Empire, scholarly critiques of Islam, particularly by Western orientalists, intensified. Orientalist studies entered Ottoman geography through both original works and Turkish translations, profoundly impacting the youth with limited comprehension of religion. In this atmosphere, numerous intellectuals who perceived a feeling of obligation were compelled to uphold Islam against the critiques of these orientalists and to counter their arguments. Reinhart Pieter Anne Dozy, a Dutch orientalist, was a key European figure influencing Islamic geography, especially in the Ottoman Empire, and challenging religious beliefs. Dozy's essay, originally published in 1886 as "Essai sur l’Histoire de l’Islamisme," was translated into Turkish by Abdullah Cevdet in 1908 and titled "Târîh-i İslâmiyyet." This publication included several defamatory statements regarding Islam, the Prophet Muhammad, and the Qur’an. Several rejections have emerged among the Islamic world concerning this work. Manastırlı İsmâil Hakkı made efforts to address misconceptions through his series of articles published in Sırat-ı Müstakîm and Sebilürreşâd. This study will address responses to Dozy's allegations regarding the Qur'an and further assess the methodology, references, and language used by Manastırlı.

Keywords

Qur’an, Tafsir, Sebilürreşad, Manastırlı İsmail Hakkı, Dozy

References

• Baki, Süleyman. “Manastırlı İsmail Hakkı Efendi: Hayatı ve Kelâm Alanındaki Eserleri”. Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar. ed. Ahmet Emre Dağtaşoğlu vd, 83-106.
• Bilgin, Muharrem Samet. “Dozy’nin Tarih-i İslâmîyet’ine İslâmcı Dergilerde Verilen Tepkiler”. “İslâm’ı Uyandırmak” Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İslâmcı Düşünce ve Dergiler. 1/165-182. İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 2018.
• Birekul, Mehmet. “Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşâd Dergileri Özelinde Türkiye’de Din Tartışmalarının Dünü Bugünü”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], 23 (2007), 221-252.
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/428-437. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Bulut, Yücel. Oryantalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Küre Yayınları, 2016.
• el-Hacî, Abdurrahman Ali. es-Siretü’n-Nebeviyye. Dimaşk: Dâru İbn Kesîr, 1420.
• el-Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer el-Mısrî. Müsnedü’ş-Şihâb. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1986.
• Ertuğrul, İsmail Fennî. Kitâb-ı İzâle-i Şükûk. İstanbul: Orhaniye Matbaası, 1928.
• Hakkı, Manastırlı İsmail. Hak ve Hakikat. Sırat-ı Müstakim Matbaası, 1913.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Osmanlı Aydınlarınca Dozy’nin Tarih-i İslâmiyyet’ine Yöneltilen Tenkitler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 3 (1999), 197-213.
• İz, Mahir. Yılların İzi. İstanbul: Kitabevi, 2019.
• Kabakcı, Yusuf. Hz. Muhammed’i (sav) Oryantalizme Karşı Savunmak Seyyid Emir Ali Örneği. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• Kabakcı, Ersin- Ekiz, Necmettin Salih- Çelik, Feyza. “Arapça Aslından Yapılan İlk İngilizce Kur’ân Tercümesi: George Sale’in The Koran’ı”, Hitit İlahiyat Dergisi 21/2 (2022), 1161-1192.
• Kalın, İbrahim. “Batı’daki İslâm Algısının Tarihine Giriş”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15 (2003), 1-51. Karlığa, Bekir. İslâm Düşüncesi’nin Batı Düşüncesi’ne Etkileri. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Küçük, Hülya. “Dozy’nin ‘Het lslamisme’ Adlı Eseri Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 30/4 (1994), 63-89. Mertoğlu, M. Suat. Sırat-ı Müstakim Mecmuası. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nursî, Said. Emirdağ Lahikası. İstanbul: Söz Yayıncılık, 2012.
• Nursî, Said. Sözler. İstanbul: Şahdamar Yayınevi, 2009.
• Nursî, Said. Şualar. İstanbul: Envar Neşriyat, 1988.
• Nursî, Said. Tarihçe-i Hayat. İstanbul: Mutlu Yayıncılık, 2010.
• Özafşar, Mehmet Emin. Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Özdemir, Mehmet. “Dozy, Reinhart Pieter Anne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/513-514. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özsoy, Nuriye Duran. Oryantalistik Kur’an Çalışmaları ve İhlas Suresi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019. Râzî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: 1420.
• Said, W. Edward. Oryantalizm: Sömürgeciliğin Keşif Kolu, terc. Berna Ülner. İstanbul: Metis Yayınları, 2005.
• Sale, George. The Koran: Commonly Called the Alcoran of Mohammed. London: William Tegg, 1863.
• Sarıçam, İbrahim vd. İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2011.
• Sebilürreşad (SR), 8, Sayı 183, 14 Rebîülevvel 1330.
• Sebilürreşad (SR), 8, Sayı 185, 12 Muharrem 1327.
• Sebilürreşad (SR), 8, Sayı 201, 26 Receb 1330.
• Sebilürreşad (SR), 8, Sayı 203, 11 Şa’bân 1330.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 72, 8 Muharrem 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 73, 15 Muharrem 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 74, 22 Muharrem 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 75, 30 Muharrem 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 76, 7 Safer 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 77, 14 Safer 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 3, Sayı 78, 21 Safer 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 80, 5 Rebiülevvel 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 81, 12 Rebiülevvel 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 82, 18 Rebiülevvel 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 83, 25 Rebiülevvel 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 86, 18 Rebiülâhir 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 87, 25 Rebiülâhir 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 90, 17 Cemâziyelevvel 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 91, 24 Cemâziyelevvel 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 92, 17 Cemâziyelâhir 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 95, 22 Cemâziyelâhir 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 97, 7 Receb 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 98, 14 Receb 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 99, 21 Safer 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 102, 12 Şa’bân 1328.
• Sırat·ı Müstakim (SM), 4, Sayı 103, 19 Şa’bân 1328.
• Toprak, Zeki. “Tanzimat ve Meşrutiyet Dergileri”. Tanzimatta Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. 1/126-132. İstanbul: İletişim Yayınları, 1983, 126-132.
• Uğur, Hakan. “Avrupa’da Oryantalizmin Ortaya Çıkışı ve Dozy’nin, İslâm’ın Aslîliği Hakkındaki İddialarına Karşı İsmail Fennî Ertuğrul’un Savunması”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2019), 175-196.
• Uğur, Hakan. “Oryantalist Dozy’nin Kur’an Hakkındaki İddialarına İsmail Fennî Ertuğrul’un Verdiği Cevaplar”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 399-428.
• Ünal, Mehmet. “Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlu’r-Reşâd Dergilerinde Yayımlanan Kur’ân ve Tefsirle İlgili Çalışmalar”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (2007), 109-146.
• Yaşar, Hüseyin. Avrupa ve Kur’ân. İstanbul: İz Yayınları, 2019.
• Yenilmez, Hasan- Üstün, İsmail Safa. “II. Meşrutiyet Dönemi Dozy Reddiyelerinde Yeni Tarih Anlayışı (Mucize ve Miraç Hâdisesinin Değerlendirilmesi) 5/1 (2016), 27-43.
• Yılmaz, Yasin. “Batılı Münekkitler ve Dozy’nin Kur’an-ı Kerim, Vahiy ve Hz. Muhammed’e Yönelik Tenkitlerine Müslümanların Cevabı: Filibeli Ahmed Hilmi Örneği”. Dini Araştırmalar 22/55 (2019), 77-96.