Nikolai Nikolayevich Muravyov's Diplomatic Activities in Russia’s Relations with Iran and Turkestan in the 19th Century

Year 2025, Issue: 45, 379 - 404, 30.06.2025

Nariman Hasanov

https://doi.org/10.31591/istem.1635979

Abstract

From the 18th century onwards, the Turkestan khanates became the target of the Russian Tsardom, which wanted to expand its territory and increase its access to the region's economic resources. The tsarist interest in the Turkestan region did not translate into concrete steps due to Russia's protracted wars with European states, the Ottoman Empire and the Caucasus. The military and administrative reforms initiated with the appointment of General Yermolov as the Governor-General of the Caucasus had a decisive impact on Russia's orientation towards the Turkestan khanates and nomadic Turkmen tribes. In this period, Russia prioritized access to new resources in line with its economic development objective and attached strategic importance to the Turkestan region. Taking control of the region would not only provide economic benefits, but also serve to open the route to India, which had been targeted since the reign of Peter I. Britain's growing influence in the region through the East India Company and the possibility of the British influence in Iran infiltrating Turkestan were considered as a serious threat to Russia. In this context, a new policy was adopted by Admiral Mordvinov, the Russian Minister of Economy, aiming to make the Caucasus region and the peoples of Turkestan economically and politically dependent on Russia. In line with this strategy, direct contact with the khanates and Turkmen tribes was deemed appropriate. This study focuses on the young officer Nikolay Nikolayevich Muravyov's embassy to Iran under General Yermolov and his diplomatic activities in West Turkestan, where he was sent as an envoy. Muravyov's participation in the embassy delegation sent to Iran under the auspices of General Yermolov and his subsequent diplomatic contacts with the Turkmen tribes living east of the Caspian Sea and the Khanate of Khiva are considered as Russia's first official relations with Turkestan. This study analyzes the content, purpose and effects of Muravyov's mission to Turkestan by making use of archival documents, period reports and travelogues. It is concluded that Muravyov's activities paved the way for Russia's advancement in Turkestan, was the first attempt to balance British influence in the region, and contributed to the institutionalization of the Asian expansion in Russian foreign policy.

Keywords

Khiva, Turkmen, Muravyov, Russia, İran

19. Yüzyıl Rusya’nın İran ve Türkistan İlişkilerinde Nikolay Nikolayeviç Muravyov’un Elçilik Faaliyetleri

Abstract

18. yüzyıldan itibaren Türkistan hanlıkları, topraklarını genişletmek ve bölgenin ekonomik kaynaklarına erişimini artırmak isteyen Rus Çarlığı’nın hedefi hâline gelmiştir. Çarlığın Türkistan bölgesine olan ilgisi, Rusya’nın aynı dönemde Avrupa devletleri, Osmanlı İmparatorluğu ve Kafkasya ile yürüttüğü uzun süreli savaşlar nedeniyle somut adımlara dönüşememiştir. General Yermolov’un Kafkasya Genel Valiliği’ne atanmasıyla birlikte başlatılan askerî ve idarî reformlar, Rusya’nın Türkistan hanlıklarına ve göçebe Türkmen kabilelerine yönelmesinde belirleyici bir etki yaratmıştır. Bu dönemde Rusya, ekonomik kalkınma hedefi doğrultusunda yeni kaynaklara ulaşmayı öncelik hâline getirerek Türkistan bölgesine stratejik bir önem atfetmiştir. Bölgenin kontrol altına alınması, yalnızca ekonomik fayda sağlamayacak, aynı zamanda I. Petro döneminden beri hedeflenen Hindistan yolunun açılmasına da hizmet edecektir. İngiltere’nin Doğu Hindistan Şirketi aracılığıyla bölgede artan etkisi ve İran’daki İngiliz nüfuzunun Türkistan’a sızma ihtimali, Rusya açısından ciddi bir tehdit olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, Rusya Ekonomi Bakanı Amiral Mordvinov tarafından, Kafkas bölgesini ve Türkistan halklarını ekonomik ve siyasi olarak Rusya’ya bağımlı kılmayı hedefleyen yeni bir politika benimsenmiştir. Bu strateji doğrultusunda, hanlıklarla ve Türkmen boylarıyla doğrudan temas kurulması uygun görülmüştür. Bu çalışma, söz konusu temasları gerçekleştirmekle görevlendirilen genç subay Nikolay Nikolayeviç Muravyov’un General Yermolov maiyetinde gerçekleştirdiği İran elçiliği sürecine ve akabinde elçi olarak gönderildiği Batı Türkistan’daki diplomatik faaliyetlerine odaklanmaktadır. Muravyov’un, General Yermolov’un himayesinde İran’a gönderilen elçilik heyetinde yer alması ve sonrasında Hazar Denizi’nin doğusunda yaşayan Türkmen boyları ile Hive Hanlığı nezdinde yürüttüğü diplomatik temaslar, Rusya’nın Türkistan ile kurduğu ilk resmî ilişki olarak değerlendirilmektedir. Çalışmada arşiv belgeleri, dönem raporları ve seyahatnamelerden yararlanılarak Muravyov’un Türkistan misyonunun içeriği, amacı ve etkileri analiz edilmiştir. Muravyov’un faaliyetlerinin, Rusya’nın Türkistan’daki ilerleyişine zemin hazırladığı, bölgedeki İngiliz etkisini dengelemeye yönelik ilk girişim olduğu ve Rus dış politikasında Asya açılımının kurumsallaşmasına katkı sağladığı sonucuna varılmıştır.

Keywords

Hive, Türkmenler, Muravyov, Rusya, İran

References

• Annanepesov, Murad (ed.). Russko-Turkmenskiye Otnoşeniye v XVIII-XIX vv. (Do Prisoyedineniye Turkmenii k Rossii) Sbornik Arhivnıh Dokumentov. Aşkabat: İzdatelstvo Akademii Nauk Turkmenskoy SSR, 1963.
• Azamatov, Danil Damiroviç. Orenburgskoye Magometanskoye Duhovnoye Sobraniye v Kontse XVIII-XIX vv. Ufa: İzdatelstvo Gilem, 1999.
• Berje, Adolf (ed.). Aktı Sobrannıye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu 5. Tiflis: Tipogafiya Glavnago Upravleniya Namestnika Kavkazskogo, 1873.
• Berje, Adolf (ed.). Aktı Sobrannıye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu 6.2. Tiflis: Tipogafiya Glavnago Upravleniya Namestnika Kavkazskogo, 1875.
• Degoyev, Vladimir Vladimiroviç - Stamova, İrina İvanovna. Priz Dlya Pobeditelya & Mejdunarodnoye Soperniçestvo na Kavkaze v Pervoy Treti XIX veka. Moskva: İzdatelstvo MGİMO-Universitet, 2013.
• Fahreddin, Rızaeddin b. Asar. Kazan: Tipo-Litografiya İmperatorskogo Üniversiteta, 1900.
• Gezalova, Nigar. “O Posolstve Generala A.P. Yermolova v Kadcarskom İrana”. Voprosı İstorii 5 (2016).
• Halfin, Naftula Aronoviç. Rossiya i Hanstva Sredney Azii (Pervaya Polovina XIX Veka). Moskva: Nauka, 1974.
• Hasanov, Nariman. Bir Rus Oryantalistin Gözünden Hive Hanlığı. Hitabevi, 2022.
• Karakulak, Mesut. Türkistan’da Efendiler ve Köleler. İstanbul: Kronik Kitap, 2020.
• Kulagina, Lyudmila Mihaylovna. Rossiya i İran (XIX-naçalo XX veka). Moskva: İD Klyuç-S, 2010.
• Mahdiyan, Mohammed Hasan. İstoriya Mejgosudarstvennıh Otnoşeniy İran i Rossii (XIX-naçalo XXI veka). Moskva: İV RAN, 2014.
• Muravyov Karsskiy, Nikolay. Sobstvennıye Zapiski 1816-1820. Moskva: Kuçkovo Pole, 2016.
• Muravyov Karsskiy, Nikolay. Sobstvennıye Zapiski 1821-1825. Moskva: Kuçkovo Pole, 2016.
• Muravyov, Nikolay Nikolayeviç. Puteşestviye v Turkmeniyu i Hivu v 1819 i 1820 godah. Moskva: Tipografiya Avgusta Semena, 1822.
• Ross, Danielle. Tatar İmparatorluğu & Kazan Tatarları ve Çarlık Rusyası’nın Oluşumu. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2017.
• Şteynberg, Yevgeniy Lvoviç. Pervıye İssledovateli Kaspiya (XVIII-XIX v.v.). Moskva: GİGL, 1949.
• Veselovskiy, Nikolay. “Russkiye Nevolniki v Sredneaziatskih Hanstvah”. Türkestanskiy Vedomstva.
• Yuzefoviç, Trofim. Dogovorı Rossii s Vostokom Politiçeskiye i Torgovıye. Sanktpeterburg: Tipografiya O.M. Baksta, 1869.
• Arhiv Grafov Mordvinovıh 5. Sanktpeterburg: Tipografiya İ.N. Skorohodova, 1902.
• Polnoye Sobraniye Zakonov Rossiyskoy İmperii 22. Sanktpeterburg: T II OSYİVK, 1830.
• Vneşnyaya Politika Rossii XIX i Naçala XX veka 7. 16 Cilt. Moskva: İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, 1970.