Teolojik Yaklaşımların Arap Gramerine Etkisi

Year 2022, Volume: 7 Issue: 1, 36 - 53, 31.07.2022

Mehmet Emin Arpacık

https://doi.org/10.46628/itbhssj.1126722

Abstract

Akide, mezheplerin üzerine bina edildiği temel ilkeler arasındadır. İslami ilimlerde yöntem, kaide ve esasların belirlenmesinde inancın etkisi, izaha gerek duyulmayacak kadar açıktır. İlimde izlenen yöntem gibi benimsenen düşüncenin de etkisi önemlidir. Arap gramerinin (nahiv) sistemleşme sürecinde kelâmî düşüncenin, Kur’an’daki bazı ayetlerin te’viline ve nahvî kural veya ıstılahlara etkisi olduğu söylenebilir. Arap dil ve gramerinin sistemleşmesinde etkisi görülen dilcilerin büyük çoğunluğu Muʽtezilî düşünce özellikle Arap olmayan âlimlerde gözüktüğünden bu noktadan Arap nahvine yaptığı etki veya katkılar göz ardı edilmemesi gerekir. Muʽtezilî düşünceye sahip dilcilerin, bazen benimsenen iʽtikat veya mezhepsel düşünceleri çerçevesinde gramere de müdahale ettikleri görülmektedir. Muʽtezile’nin teolojik kaygılardan veya mezhep düşüncesini savunmak ve haklılığını ispat etmek adına, Ehl-i sünnet ile özellikle ayet yorum veya te’vilinde çeliştiği gözlenmektedir. Muʽtezile’nin dil ve gramerin doğallığı ile bazen çelişebilen akli veya felsefi yorumlarının, Arap gramerinin gelişmesine ve sistemleşmesine bir derece etki ve katkısı ile beraber bu kelâmî düşüncenin dile ve dil yorumuna farklı bir yorum getirdiği söylenebilir. Ehl-i sünnet ile Muʽtezile arasında genelde mezhep ve yaklaşım farklılığından kaynaklı değişik alanlarda yaşanan yorum farklılığının dil ve gramer alanına da taşındığına şahit olmaktayız. Bu çalışmanın i’tikat-dil etkileşimini meselesine farklı açılardan bir derece katkısı olması umulmaktadır.

Keywords

Dil, Arapça, Nahiv, Akaid, te'vil

References

• Abbas, Hasan. Basra ve Kûfe Ekollerinin Metot Konusundaki İhtilafı, çev. Hasan Soyupek, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2008/1, Sayı: 20, 2008.
• Abi’l İzzi, Hanefî. Şerhü tehavi fî akideti selef,t. Muhammed Şakir, Kâhire: Dâru’t Türâs, 1370.
• Adîme, Abdulhalik. Dîrasetu Uslûbi’l Kur’an, Matbaatu Hasan, 1981.
• Ammare, Muhammed. Resâilü’l adl ve tevhîd, Beyrut:Dâru’ş Şurûk,1984.
• Bulğen, Mehmet. Klasik Dönem Kelâmında Dilin Gücü, Nazariyat 5/1, 2019.
• Çağlayan, Harun. Rasyonalizm Bağlamında Dilbilim ve Din Dili İlişkisi, Sosyal Bilimler Akademi Dergisi 18/58, 2014.
• Dayf, Şevkî. el-Medarisü’n Nahviye, Kâhire: 1968.
• Ebû Hayyân, el-Endelüsî. Bahru’l Muhît, Dârü’l Fikr, 2. Baskı, 1983.
• Ebû Kasım b. Said, el-Farukî. Tefsiru’l mesâilil müşkileti fî evveli muktadab, Ma’hadi’l Muhtutati’l Arabiyye, ts.
• Ebû’l Beka, Eyyub b. Musa. Külliyat, thk. Ahmed Derviş ve Muhammed Mısri,1975.
• Esterâbâdî, Radıyyüddin. Şerhü kâfiyet’i ibn Hâcib, Şeriketü Safiyetü’l Osmâniyye Matbaası, 1210.
• Gündüzöz, Soner. Arapçanın Söz Varlığı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• İbn Cinnî. el-Hasâis, thk. Muhammed Ali Neccar, Matbaatü Sâlise, 1988.
• İbn Cinnî. el-Muhteseb fi tebyîn ve vûcuh şevaizi’l kıraat ve idahu anha, thk. Ali Necdi Nasıf vd., Kâhire: Meclisu A’la Li Şuûni’l İslâmiyye, 1386.
• İbn Fûrek. Mücerredü Maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî, Kahire: Mektebetü Sekafeti Diniyye, 2005
• İbn Halavey. İ’rabu selâsine sûre fi’l Kur’an’il kerîm, Dâru’l Kutubi’l Mısrîyye, 1360.
• İbn Halavey. Muhtasar fî şevâzi’l Kur’an, Kâhire: Mektebetü Mütenebbi,1933.
• İbn Hişâm. Muğnî lebîb, thk.Muhammed Muhiddin Abdulhamid, Matbaatu Muhammed Ali Sâbih, ts.
• İbn Hişâm. Şerhü katrü’n nedâ ve bellü’s sedâ, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, Beyrut: Dârü’t Telaʽi, 1440.
• İbn Teymiye. el-İman, Muhammed Nasuriddin El Bânî, Amman: Mektebetü’l İslâmi, 1996.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Beka. Şerhü’l Mufassal, Kâhire: Mektebetü Mütenebbi, ts.
• İmam Cüveynî, El İrşad ila kavat’il edille fi’l usûli’l i’tikad, thk. Muhammed Musa vd. Mektebü Hancî,1950.
• Kādî Abdülcebbâr. Fî Ebvâbi’t Tevhîd ve’l Adl, Kâhire: Müessesetü Mısrîyye, ts.
• Kādî Abdülcebbâr. Müteşâbihü’l Kur’an, thk. Adnan Mahmud Zerzûr, Kâhire: Dârü’t Türâs, 1966.
• Kādî Abdülcebbâr. el Muğni fî ebvab-i tevhid ve’l adl, thk. Tevfik Tavîl vd. ts.
• Kâmil, Fuâd. Mevsua’tü’l felsefiyeti’l muḥtasara, Mektebetü Encilû Mısrîyye, 1963.
• Koçyiğit,Talat. Mu’tezilede Akılcılık, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16. Cilt 1968.
• Kurtubî, İbn Madâ. Kitab-ı red ale’n nuhat, thk. Şevki Dayf, Kâhire: Dârü’l Fikri’l Arabî,1947.
• Mahzumî, Mehdi. Medresetü Kûfe ve menhecüha fî dirâset lüġa ve’n nahv, 3. Baskı, Beyrut: Dâru Raîdi’l Arabî, 1976.
• Medkûr, İbrahim. Arap Grameri ve Aristo Mantığı, çev. Bünyamin Aydın ve Yunus Emre Akbay, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 32, 2014.
• Mekki b. Talib El Kaysî. Müşkîli’l i’rabu’l kur’an,thk. Yasin Muhammed Suveysi, Dimeşk: Dârü’l Me’mun, ts.
• Muhammed Şeyh, Alyu Muhammed. Menhecü lugaviyyeti fi takriri-i akide, Riyad: Mektebetü Dârü'l Minhac, ts.
• Mustafa, Ahmed Abdu’l Alîm. Eserü’l akideti ve’l ilmi’l kelam fi’nahvi’l arabiyyeti, Kahire: Dârü’l Basaîr, ts.
• Nasuriddîn, Ahmed b. Muhammed. El İntisâf fî mâ tadammenuhû el keşşaf mine’l i’tizâl, Dârü’l Fikr,1977.
• Râzî, Fahreddin. Muhassal, çev. Hüseyin Atay, (Ankara:Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları No:140, ts.
• Sabahî, İbrahim Salih. Dirasetu fi fıkhi luğa, Beyrut: Dâru’l İlmi Li’l Melayîn,1960.
• Sâliba, Cemîl. Mu’cemü’l felsefî, Beyrut: Dârü’l Kutubi’l Benânî, 1976.
• Sibeveyh. el-Kitâb, thk. Abdüsselâm Harun, Kâhire: El Hey’etü’l Mısriyyetü’l Amme,1977.
• Subhî, Ahmed Mahmud. Fî ilmi’l kelâm 1.Mu‘tezile, Beyrut: Dâru’l Naḥda El Arabiyye, 1985.
• Suyûtî, Celâleddîn. el-Eşya ve’ nezair fi’n nahv, Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye,1984.
• Suyûtî, Celâleddîn. El İktırah fi ilmi’l usûli’n nahv, thk. Ahmed Muhammed Kasım, Kâhire: 1976.
• Şehristânî. Milel ve Nihal, thk. Abdulaziz Muhammed Vekîl, Beyrut: Dârü’l Fikr, ts.
• Şimşek, Şahin. Arap Gramerinde Terim Sorunu, Cümle-Kelâm Örneği, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:12, 2018.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. El Keşşaf, Darü’l Fikr, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Mufassal fî ulûmi’l arabiyye, Beyrut: Dârü’l Cîl, ts.