NEFS-İ ŞAM ÖRNEĞİNDE GAYRİMÜSLİMLERİN NÜFÛS VE MESLEKLERİNE DAİR BİR ARAŞTIRMA (1674-1700)

Year 2014, Volume: 3 Issue: 2, 183 - 250, 01.03.2016

Oğuzhan Samıkıran

Abstract

 

Öz Avârızhâne ile cizye defterlerinin, XVII. yüzyıl vergi mükelleflerinin miktarına ve tahrir sistemine ışık tutan ana kaynaklardandır. Bu çalışma 1084/1674 tarihli icmâl avârızhâne defteri, 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defteri, 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ve Şam şer‘iyye sicillerine dayanılarak hazırlanmıştır. Defterlere özgü terimlerin niteliği, kapsamı, tahrîrin maksadı ve usûlü açıklanmıştır. Usûl ve terminoloji farklılığı ve bunun ortaya çıkardığı hususlara ve sorunlara dikkat çekilmiştir. XVII. yüzyılın demografyasına ilişkin verilen sayısal değerleri etkileyecek etmenler vurgulanarak, daha gerçekçi değerlere ulaşma yolları aranmıştır. 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defterinde hâne/beytler, hakikî ve temsilî olmak üzere iki kategoride kaydedilmiştir. Hakikatte havş olarak kaydedilen, ancak temsîlde hânenin/beytin karşılığı olan havşlar, tahrîr sisteminde hâne-bir’liğinin varlığını göstermiştir. Etrafı çevrili ve her birinde farklı kişilerin/ailelerin oturduğu meskenlerin havş adı altında toplanarak, temsilî bir hâne ile eşdeğerde kabul edilmesi ortak temsilî bir hâne kavramına işaret etmektedir. Yani temsilî bir hânenin (veya havşın) ismi altında kaydedilen meskenlerin bağlı olduğu hâne; birdir, ortaktır. Bu usûl, tahrîr sisteminde hâne-bir veya hâne birliği şeklinde tarafımızca adlandırılmıştır. 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, maksat ve muhteviyât açısından diğer defterlerden farklıdır. – Nefs-i Şam’ın tahriri dikkate alınırsa – defter, özünde mücmel iken harâp hânelerin nefer nefer kaydedilmesinden dolayı kısmen mufassal defter kimliğine sahiptir. 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ise nefer esasına göre tahrîr edilmiştir. Şehir merkezindeki mükelleflerinin eyâlet genelindeki oranı % 53,9 olduğu saptanmıştır. Sayısal verilerin katsayı kullanılarak nüfûs değerlerine dönüştürülemeyeceği görülmüştür. Yahudîlerin en fazla uğraştıkları meslekler – sırasıyla – çerçicilik, kibritçilik ve boyacılık iken; Hıristiyanlarınki çûlhâcılık başta olmak üzere ırgatçılık, demircilik, mimarlık, kuyumculuk, dokumacılık, terzilik ve ipek eğriciliğiydi. Abstract A Study on Population and Occupations of Non-Muslims in Damascus between 1674 and 1700   Avârızhâne and Jızya registers are the main resources setting light to 17th century taxpayers’ quantity and tahrîr system. This study has been prepared based upon icmâl avârızhâne register dated 1084/1674, mufassal avârızhâne register dated 1086/1675-1676, tenzilât tevzi register dated 1110-1111/1699, jizya register dated 1107/1695-1696 and some court records of Damascus. The quality and scope of terms belonging to records, and the aim and method of tahrîr system have been explained. The method and difference of terminology and the results of it have been referred. More realistic values have been tried to obtain by emphasizing elements which will affect numerical values given connected with the demography of 17th century. The household (hâne/beyt) was divided into two categories in the register dated 1086/1675-1676: realistic and representative. Household was saved as hawsh in realistic one, and hawsh is synonym of household in representative one. This situation shows unity of household. Surrounded Residences where different people and families live are called hawsh. That it was considered equivalent with a representative household points out a common representative household. That is to say, a surrounded house where different people live separately are refered as a representational common household. This method has been called as unity of household in tahrîr system. The register dated 1110-1111/1699 is different from other ones in terms of aim and content. It is mucmel in fact, but is partially mufassal register because of the fact that ruined houses were saved according to person. The register dated 1107/1695-1696 has been surveyed according to the scope of person. The portion of taxpayers in city centers versus the overall province is 53,9 %. It has been understood that numerical datas won’t be able to be turned into population values by using coefficient. While the Jews were busy with these occupations – respectively – peddling, matchselling and dyeing; Christians were busy with firstly weavering, being a laborer, forging, architecture, jewellery, weaving tailoring and silk spinning.

Öz Avârızhâne ile cizye defterlerinin, XVII. yüzyıl vergi mükelleflerinin miktarına ve tahrir sistemine ışık tutan ana kaynaklardandır. Bu çalışma 1084/1674 tarihli icmâl avârızhâne defteri, 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defteri, 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ve Şam şer‘iyye sicillerine dayanılarak hazırlanmıştır. Defterlere özgü terimlerin niteliği, kapsamı, tahrîrin maksadı ve usûlü açıklanmıştır. Usûl ve terminoloji farklılığı ve bunun ortaya çıkardığı hususlara ve sorunlara dikkat çekilmiştir. XVII. yüzyılın demografyasına ilişkin verilen sayısal değerleri etkileyecek etmenler vurgulanarak, daha gerçekçi değerlere ulaşma yolları aranmıştır. 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defterinde hâne/beytler, hakikî ve temsilî olmak üzere iki kategoride kaydedilmiştir. Hakikatte havş olarak kaydedilen, ancak temsîlde hânenin/beytin karşılığı olan havşlar, tahrîr sisteminde hâne-bir’liğinin varlığını göstermiştir. Etrafı çevrili ve her birinde farklı kişilerin/ailelerin oturduğu meskenlerin havş adı altında toplanarak, temsilî bir hâne ile eşdeğerde kabul edilmesi ortak temsilî bir hâne kavramına işaret etmektedir. Yani temsilî bir hânenin (veya havşın) ismi altında kaydedilen meskenlerin bağlı olduğu hâne; birdir, ortaktır. Bu usûl, tahrîr sisteminde hâne-bir veya hâne birliği şeklinde tarafımızca adlandırılmıştır. 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, maksat ve muhteviyât açısından diğer defterlerden farklıdır. – Nefs-i Şam’ın tahriri dikkate alınırsa – defter, özünde mücmel iken harâp hânelerin nefer nefer kaydedilmesinden dolayı kısmen mufassal defter kimliğine sahiptir. 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ise nefer esasına göre tahrîr edilmiştir. Şehir merkezindeki mükelleflerinin eyâlet genelindeki oranı % 53,9 olduğu saptanmıştır. Sayısal verilerin katsayı kullanılarak nüfûs değerlerine dönüştürülemeyeceği görülmüştür. Yahudîlerin en fazla uğraştıkları meslekler – sırasıyla – çerçicilik, kibritçilik ve boyacılık iken; Hıristiyanlarınki çûlhâcılık başta olmak üzere ırgatçılık, demircilik, mimarlık, kuyumculuk, dokumacılık, terzilik ve ipek eğriciliğiydi. Abstract A Study on Population and Occupations of Non-Muslims in Damascus between 1674 and 1700   Avârızhâne and Jızya registers are the main resources setting light to 17th century taxpayers’ quantity and tahrîr system. This study has been prepared based upon icmâl avârızhâne register dated 1084/1674, mufassal avârızhâne register dated 1086/1675-1676, tenzilât tevzi register dated 1110-1111/1699, jizya register dated 1107/1695-1696 and some court records of Damascus. The quality and scope of terms belonging to records, and the aim and method of tahrîr system have been explained. The method and difference of terminology and the results of it have been referred. More realistic values have been tried to obtain by emphasizing elements which will affect numerical values given connected with the demography of 17th century. The household (hâne/beyt) was divided into two categories in the register dated 1086/1675-1676: realistic and representative. Household was saved as hawsh in realistic one, and hawsh is synonym of household in representative one. This situation shows unity of household. Surrounded Residences where different people and families live are called hawsh. That it was considered equivalent with a representative household points out a common representative household. That is to say, a surrounded house where different people live separately are refered as a representational common household. This method has been called as unity of household in tahrîr system. The register dated 1110-1111/1699 is different from other ones in terms of aim and content. It is mucmel in fact, but is partially mufassal register because of the fact that ruined houses were saved according to person. The register dated 1107/1695-1696 has been surveyed according to the scope of person. The portion of taxpayers in city centers versus the overall province is 53,9 %. It has been understood that numerical datas won’t be able to be turned into population values by using coefficient. While the Jews were busy with these occupations – respectively – peddling, matchselling and dyeing; Christians were busy with firstly weavering, being a laborer, forging, architecture, jewellery, weaving tailoring and silk spinning.

Keywords

-