Türk çocuk edebiyatında kültürel aracıların kullandığı müstear isimleri gün yüzüne çıkarmak

Year 2025, Issue: 22, 89 - 105, 04.07.2025

Büşra Yaman

https://doi.org/10.26650/iujts.2025.1568208

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de çocuk edebiyatı alanındaki müstear isimli yayınları çeviri çalışmalarında uygulanan mikro tarihsel bakış açısıyla incelemektedir. Çeviri çalışmalarında kültürel aracıların görünmezliği/görünürlüğüne ilişkin gözlemlerden yola çıkarak, çocuk edebiyatı alanında müstear isimle yayın yapan gizli eyleyenlerin vaka çalışması olarak ele alınması amaçlanmaktadır. Böylece Yaşar Nabi Nayır, Tomris Uyar, Vartan İhmalyan ve Kadir Mısıroğlu’ndan oluşan kültürel aracıların müstear isim kullanımının çocuk edebiyatında edebi bir performans olarak kültürel aracılıkla ilişkili yörüngesinin seyri izlenerek, bağlama, yan metinlere ve metinlere dayalı kanıtlar aracılığıyla müstear kimliklerin temelleri sorgulanacaktır. Müstear isim kullanma motivasyonları, her kültürel aracının bireysel koşullarına göre değişmekle birlikte, bu koşullar çocuk edebiyatından ve edebi türlerden doğan yazınsal kaygılardan sosyopolitik ve ekonomik koşullara kadar çeşitlilik gösterir. Çeviri çocuk edebiyatında belirli edebi türlerin ve çocuk kitapları çeşitlerinin katmanlaşmasının, müstear isim kullanımına ilişkin kültürel uygulamaları açıklayabileceği tartışılmaktadır. Çocuk edebiyatındaki müstear isimli yayınlar, belirli bir dönem ve kültür içinde çeviri ve çocuk edebiyatı kavramlarını billurlaştırmak için verimli bir bakış açısı sunarken, aynı zamanda kültürel aracıların çeviri/ yazma pratiklerinin muğlak sınırlarına ışık tutmaktadır.

Keywords

çeviri , çocuk edebiyatı , kültürel aracı , müstear isimler , Türkiye

Ethical Statement

-

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

Unmasking the pseudonyms of cultural mediators in Turkish children’s literature

Abstract

This article examines pseudonymous publications in the field of children’s literature in Türkiye from the microhis torical perspective of translation studies. Drawing on the reflections on the (in)visibility of cultural mediators in translation studies, it sets out to use clandestine agents engaging with the pseudonymous publications in the field of children’s literature as case studies. By doing so, this article charts the trajectory of pseudonymity as literary performances carried out by Yaşar Nabi Nayır, Tomris Uyar, Vartan İhmalyan, and Kadir Mısıroğlu in relation to cultural mediatorship in children’s literature and explores the underpinnings of pseudonymous identities through contextual, paratextual, and textual evidence. The motives for adopting pseudonyms vary according to each cultural mediator’s individual circumstances, ranging from the literary anxieties stemming from the genres and children’s literature to sociopolitical and economic conditions. It is argued that a stratification of specific genres and types of children’s books within the translated children’s literature could account for the cultural practices of pseudonymity. Pseudonymous publications in children’s literature provide a unique lens through which to crystallize the concepts of translation and children’s literature within a given period and culture, while also discerning the ambivalent borders of the cultural mediators’ translating/writing practices.

Keywords

children’s literature , cultural mediator , pseudonyms , translation , Türkiye

Project Number

-

References

• Adamo, S. (2006). Microhistory of translation. In G. L. Bastin & P. F. Bandia (Eds.), Charting the future of translation history (pp. 81–100). University of Ottawa Press. google scholar
• Akgün, E. (2024). Activist translation in Turkish digitosphere: Transforming translation process(es) and translator role(s) (Unpublished doctoral dissertation). Boğaziçi University. google scholar
• Anamur, H. (2016). Başlangıcından bugüne fransızcadan türkçeye yapılmış çeviriler ile Fransız düşünürler, yazarlar, sanatçılar üzerine türkçe yayınları içeren bir kaynakça denemesi. Gündoğan Yayınları. google scholar
• Apollinaire, G. (1965). Bir aşk kırgınının şarkısı (C. Süreya & R. Tomris, Trans.). De. google scholar
• Arı, S. (2021). Toplumsal yaşamda çevirmen algısı ve edebiyat metinlerine yansıması: Tercüman Raif Efendi. Çeviribilim ve uygulamaları dergisi, 30(2021), 1-17. google scholar
• Atefmehr, Z., & Farahzad, F. (2021). Microhistorical research in translator studies: An archival methodology. The Translator, 28(3), 251-262. https://doi.org/10.1080/13556509.2021.1944022. google scholar
• Baker, M. (2000). Towards a methodology for investigating the style of a literary translator. Target, 12(2), 241-266. google scholar
• Bell, A. (2006). The translator’s notebook: Delicate matters. In G. Lathey (Ed.) The translation of children’s literature: A reader (pp. 232-240). google scholar
• Bell, A. (2007). Translation: Walking the tightrope of illusion. In S. Bassnett & P. Bush (Eds.) The translator as writer (pp. 58-70). Continuum. google scholar
• Binyazar, A. (2010). Yaşar Nabi ve Varlık. In Filiz Nayır Deniztekin & Enver Ercan (Eds.) Yaşar Nabi Nayır ve Varlık dergisi (pp. 41-52). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. google scholar
• Borodo, M. (2017). Translation and Migration: Children’s Literature Authors, Translators and Publishers on the Move. In M. Borodo, J. google scholar
• House, and W. Wachowski (Eds.) Moving texts, migrating people and minority languages (pp. 153–165). Singapore: Springer. google scholar
• Büyük Anne (Anlatan) (1973). Altın ırmağın hakanı. Ülkü Matbaası. google scholar
• Cagaptay, S. (2004). Race, assimilation and Kemalism: Turkish nationalism and the minorities in the 1930s. Middle Eastern Studies, 40(3), 86–101. google scholar
• Cantek, L. (1996). Türkiye’de çizgi roman. İletişim. google scholar
• Carroll, L. (1976). Alis harikalar ülkesinde (T. Uyar, Translated into Turkish; J. Tenniel, Illus.). Cem. google scholar
• Çetin, N. (2012). Takma isimler sözlüğü. Akçağ. google scholar
• Chesterman, A. (2000). A causal model for translation studies. In M. Olohan (Ed.), Intercultural faultlines: Research models in translation studies I textual and cognitive aspects (pp. 15-27). St Jerome. google scholar
• Chesterman, A. (2009). The name and nature of translator studies. Hermes, 42, 13-22. google scholar
• Coldiron, A. E. B. (2012). Visibility now: Historicizing foreign presences in translation. Translation studies, 5(2), 189-200. google scholar
• Collodi, C. (1953). Pinokyo (Muzaffer Reşit, Trans.; G. Kabakçıoğlu, Illus.). İstanbul: Varlık. google scholar
• D’Hulst L., Gonne M., Lobbes T., Meylaerts R. Verschaffel, T. (2014). Towards a multipolar model of cultural mediators within multicultural spaces: Cultural mediators in Belgium, 1830-1945. Revue belge de philologie et d'histoire, 92(4), 1255-1275. google scholar
• D’Hulst, L. (2010). Translation history. In Y. Gambier & L. van Doorslaer (Eds.) Handbook of translation studies volume I (pp. 397–405). John Benjamins. google scholar
• De Foe, D. (1957). Robinson Crusoe ıssız adada (Y. Nabi, Shortened & trans.) (2nd ed.). Varlık. google scholar
• Emiroğlu, C. (1972a). Perili köşk. Sebil. google scholar
• Emiroğlu, C. (1972b). Dede korkut masalları. Sebil. google scholar
• Eren Soysal, E. (2021). Betimleyici çeviri araştırmaları çerçevesinde çocuk edebiyatı çevirisi: Küçük kara balık örneği. In A. Akın & N. Şevik (Eds.). Çeviri ve disiplinlerarasılık: Çeviribilimin disiplinlerarası boyutu (pp. 73-98). Çizgi Kitabevi. google scholar
• Erkul Yağcı, A. H. & Tahir Gürçağlar, Ş. (2024). Bölünmüş kimlikler, bölünmüş benlikler: Türk edebiyatında çevirmen karakterler. Nesir: Edebiyat araştırmaları dergisi, 7, 21-42. google scholar
• Erkul Yağcı, A. S. (2021). Through Oğuz Haluk Alplaçin’s archive: A “ghost” translator in the 1950s and 1960s Istanbul. In F. Yücel & M. T. google scholar
• Öncü (Hrsg.) Zur geschichte der Übersetzung in der Türkei: Themen und perspektiven (pp. 33-46). Logos Verlag Berlin GmbH. google scholar
• Fitzgerald, F. S. (1968). 1 mayıs (R. Tomris Uyar, Trans.). Gerçek. google scholar
• Fornalczyk-Lipska, A. (2021). Translators of children’s literature and their voices in prefaces and interviews. In K. Kaindl, W. Kolb & D. google scholar
• Schlager (Eds.) Literary translator studies (pp. 183–198). John Benjamins. google scholar
• Gaines, E. (1980). Gök nasıl da karardı (T. Uyar, Trans.; M. Delioğlu, Illus.). Cem. google scholar
• Gorki, M. (1978). Danko’nun yüreği (İ. Amca, Trans from Russian; A. Aydemir, Illus.). Cem. google scholar
• Gözel Durmaz, O. (2015). The distribution of the Armenian abandoned properties in an Ottoman locality: Kayseri (1915–18). Middle Eastern Studies, 51(5), 838–853. google scholar
• Greenblatt, S. (1990). Shakespearean negotiations: The circulation of social energy in renaissance England. Clarendon Press. google scholar
• Griffin, R. (2007). Working with anonymity: A theory of theory vs. archive. Literature compass, 4/2, 463–469. google scholar
• Griffin, R. J. (1999). Anonymity and authorship. New literary history, 30/4, 877–895. google scholar
• Griffin, R. J. (2003). The faces of anonymity: Anonymous and pseudonymous publication from the sixteenth to the twentieth century. Palgrave Macmillan. google scholar
• Gürtunca Dede (Anlatan) (1974). Orhan gazi’nin rüyası. Ülkü Matbaası. google scholar
• Hirano, C. (2006). Eight ways to say you: The challenges of translation. In G. Lathey (Ed.) The translation of children’s literature: A reader (pp. 225–231). Multilingual Matters. google scholar
• Iggers, G. G. (1997). Historiography in the twentieth century: From scientific objectivity to the postmodern challenge. Wesleyan University Pres. google scholar
• İhmal Amca (1975). Şeytan uçurtması (T. Oral, Illus.). Cem. google scholar
• İhmal Amca (1978). Güneşe vurgun çocuk (T. Oral, Illus.) Cem. google scholar
• İhmal Amca (1980a). Boyalı kırlangıç (T. Keskin, Illus.) Cem. google scholar
• İhmal Amca (1980b). Eşek eşekken (T. Keskin, Illus). Cem. google scholar
• İhmalyan, V. (2012). Bir yaşam öyküsü (3rd ed.). Cem. google scholar
• Ilgın, M. S. (2019). Tomris Uyar’ın çevirmen ve yazar kimliklerinin etkileşimi [Interaction of translatorial and authorial identities of Tomris Uyar] (Master’s thesis). Istanbul University. google scholar
• İsen, M. (2010). Balkan edebiyatlarını ülkemize tanıtan aydın: Yaşar Nabi Nayır. In F. Nayır Deniztekin & E. Ercan (Eds.) Yaşar Nabi Nayır ve Varlık dergisi (pp. 59-63). T.C. Turizm ve Kültür Bakanlığı. google scholar
• Jakobson, R. (2000). On linguistic aspects of translation. In L. Venuti (Ed.) The translation studies reader (pp. 113-118). Routledge. google scholar
• Kahraman, H. B. (2010). Bir nehir serüveni: Dergicilik, Varlık, dün – bugün. In F. Nayır Deniztekin & E. Ercan (Eds.) Yaşar Nabi Nayır ve Varlık dergisi (pp. 14-21). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. google scholar
• Kahun, L. (1972). Gökbayrak I-II-III (G. Bahtiyar, Trans.; C. Emiroğlu, Simplified by). Sebil. google scholar
• Kansu Yetkiner, N., Duman, D. & Avşaroğlu, M. (2018). Çevirmen neredesin? Çocuk edebiyatı yanmetinlerinde çevirmenin kılıcı rolü. Çeviribilim ve uygulamaları dergisi, 24, 17-34. google scholar
• Kansu-Yetkiner, N. (2016). Banned, bagged, bowdlerized: A diachronic analysis of censorship practices in children’s literature of Turkey. google scholar
• History of education and children’s literature, XI/2(2016), 101-120 google scholar
• Kenda, J. J. (2007). Rewriting children’s literature. In S. Bassnett & P. Bush (Eds.) The translator as writer (pp. 160–171). Continuum. google scholar
• Koestler, A. (1952). Gün ortasında karanlık (M. Reşit, Trans.). Varlık. google scholar
• Kopley, E. (2016). Anon is not dead: Towards a history of anonymous authorship in early-twentieth-century Britain. Mémoires du livre / Studies in book culture, 7/2, 1-42. google scholar
• Lathey, G. (2006). The translation of children’s literature: A reader. Multilingual Matters. google scholar
• Lathey, G. (2010). The role of translators in children’s literature: Invisible storytellers. Routledge. google scholar
• Levend, A. S. (1960). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri (2nd ed.). Türk Dil Kurumu. google scholar
• Malaparte, (1950). Can pazarı (Y. Nabi, Trans.). Varlık. google scholar
• Masalcı Baba (1946). Leylek padişah ve sihirli yüzük. Ahmet Halit Kitabevi. google scholar
• Matkovic, R. (2015). Female authors under the mask of a male pseudonym: Some approaches to revealing authors’ gender. European journal of language and literature, 1(3), 68-75. google scholar
• Milton, J. & Bandia, P. (2009) (Eds.). Agents of translation. John Benjamins. google scholar
• Mısıroğlu, K. (1972a). Kanlı düğün. Sebil. google scholar
• Mısıroğlu, K. (1972b). Uzunca sevindik. Sebil. google scholar
• Mısıroğlu, K. (1975). Kırık kılıç. Sebil. google scholar
• Mısıroğlu, K. (1993). Geçmiş günü elerken I. Sebil. google scholar
• Mısıroğlu, K. (2019). Azîz vatandan ayrılışın hikâyesi: Hicret (5th ed.). Sebil. google scholar
• Nayır, Y. N. (2010). Yaşam öyküm. In F. Nayır Deniztekin & E. Ercan (Eds.) Yaşar Nabi Nayır ve Varlık dergisi (pp. 80-89). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. google scholar
• Nikolajeva, M. (1995). Aspects and issues in the history of children’s literature. Greenwood Press. google scholar
• Nişanyan, S. (2016). Kelimebaz. Everest. google scholar
• Oittinen, R. (2020). From translation to transcreation to translation: Excerpts from a translator’s and illustrator’s notebooks. In J. Dybiec-Gajer, R. Oittinen, & M. Kodura (Eds.) Negotiating translation and transcreation of children’s literature: From Alice to the Moomins (pp. 13-37). Springer. google scholar
• Öncü, M. T. (2017). Türkçe çeviriler bibliyografyası: Dünya edebiyatından çeviriler. Hiperyayın. google scholar
• Paker, S. (2006). Ottoman conception of translation and its practice: The 1897 ‘classics debate’ as a focus for examining change. In T. Hermans (Ed.), Translating others (pp. 325-348). Volume 2. St. Jerome. google scholar
• Poe, E. A. (1969). Altın böcek (T. Uyar, Trans.). Varlık. google scholar
• Porter, E. H. (1972). Poliyanna (C. Emiroğlu, Trans.). Sebil. google scholar
• Pym, A. (1998). Method in translation history. St. Jerome. google scholar
• Pym, A. (2009). Humanizing translation history. Hermes, 42, 23-48. google scholar
• Reşit, M. (1949a). Kahraman izciler (G. Kabakçıoğlu, Illus.). Varlık. google scholar
• Reşit, M. (1949b). Dünyanın en güzel fıkraları. Varlık. google scholar
• Reşit, M. (1949c). En güzel Türk fıkraları. Varlık. google scholar
• Reşit, M. (1953). Seçilmiş çocuk şiirleri (M. Reşit, Compiled; G. Kabakçıoğlu, Illus.). Varlık. google scholar
• Retranslation Turkey. (n.d.). About bibliography. Retrieved September 9, 2024, from https://retranslation-turkey.bogazici.edu.tr/ content/about-bibliography google scholar
• Robinson, D. (1991). The translator’s turn. The Johns Hopkins University Press. google scholar
• Safa, P. (1970). Osmanlıca, Türkçe, uydurmaca. Ötüken. google scholar
• Saint-Exupery, A. (1965). Küçük prens (C. Süreya & R. Tomris, Trans.). Bilgi. google scholar
• Semih, M. (1993). Türk edebiyatında mahlaslar, takma adlar, tapşırmalar ve lakaplar. Anahtar Kitaplar. google scholar
• Seyfettin, Ö. (1972). And (C. Emiroğlu, Simplified by). Sebil. google scholar
• Shavit, Z. (1986). Poetics of children’s literature. University of Georgia Press. google scholar
• Şoran, İ. (2017). “Benek Tozu ve Diğer Müthiş Sırlar”ı Çevirmek ve Sözcüklerle Resimlerin Mükemmel Uyumu: Roald Dahl & Quentin Blake [Translating “Spotty Powder and Other Splendiferous Secrets” and the Perfect Match of the Words and Pictures: Roald Dahl & Quentin Blake]. Roman Kahramanları, 32, 23-25. google scholar
• Steinbeck, J. (1952). Cennet çayırları (M. Reşit, Trans.). Varlık. google scholar
• Stevenson, R. L. (1956). Define adası (M. Reşit, Shortened & trans.). Varlık. google scholar
• Tagore, R. (1967). Şekerden bebek (R. Tomris, Trans.; Ç. A. Özkırım, Illus.) (2nd ed). Varlık. google scholar
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey, 1923-1960. Rodopi. google scholar
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2014). The translational anatomy of a children’s magazine: The life and times of Doğan Kardeş. Trans: revista de traductología, 18, 15-33. google scholar
• Takahashi, T. (2023). Self-translator’s (in)visibility: Domestication, foreignization, and more. Journal of Translation and Language Studies, 4(1), 23-37. google scholar
• Tezel Amca (1967). Kayıp sultan. Varlık. google scholar
• Thomson-Wohlgemuth, G. (2003). Children’s literature and translation under the East German regime. Meta, 48(1-2), 241–249. google scholar
• Tunç, A. (2018). Bir mâniniz yoksa annemler size gelecek. Can. google scholar
• Türkçe Çevirmenler Sözlüğü (n.d.). Retrieved 13 September 2024, from https://translex.ege.edu.tr/tr-6067/turkce_cevirmenler_sozlugu. html google scholar
• Türköz, M. (2017). Naming and nation-building in Turkey: The 1934 surname law. Palgrave Macmillan. google scholar
• Uyar, T. (1971). İpek ve bakır. Bilgi. google scholar
• Uyar, T. (1973). Ödeşmeler ve Şahmeran hikayesi. Sinan Publishing. google scholar
• Uyar, T. (2016). Çeviri sorunları. In Bütün yazıları (pp. 1530-1533). Yapı Kredi. google scholar
• Venuti, L. (1995/2008). The translator’s invisibility: A history of translation (2nd ed.). Routledge. google scholar
• White, H. (1987). The historical text as literary artifact. In Tropics of discourse: Essays in cultural criticism (3rd ed., pp. 81–100). Johns Hopkins University Press. google scholar
• Wyss, J. R. (1946). İsviçreli Robenson (Yaşar Nabi, Trans.). Varlık. google scholar
• Wyss, J. R. (1953). İsviçreli Robenson (Yaşar Nabi, Trans.) (2nd ed.). Varlık. google scholar
• Yaman Topaç, B. (2020). Türkçe çocuk edebiyatı alanında çeviri 1970-1980 [Translation in the field of Turkish children’s literature 1970-1980] (Unpublished doctoral dissertation). Istanbul University. google scholar
• Yıldırım, T. (2006). Edebiyatımızda müstear isimler. Selis Kitaplar. google scholar
• Yılmaz Kutlay, S. (2015). Kişisel tarihin bir ürünü olarak çevirmen habitusu. International Journal of Language Academy, 3(1), 428-437. google scholar
• Yücel, T. (1982). Yaşar Nabi okulu. In Yaşar Nabi’ye Saygı (pp. 162-166). Varlık. google scholar
• Zeller, C. (2021). The imitation game: Russian pseudonyms and pseudo-translations in Dutch literature. Dutch Crossing, 45(2), 133-146. google scholar