Mufassal Şarihi Sadru’l-Efâdıl el-Hârizmî’nin Şerhu’l-Ebniye Adlı Kayıp Eserinin Keşfi

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 681 - 686, 03.10.2025

Aziz Ençakar

https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1712671

Abstract

Arap gramerine dair günümüze ulaşan en eski sistemli eser, Basra ekolünün öncülerinden Sîbeveyh’in (ö. 180/796) el-Kitâb’ıdır. Bu eserin muhtevasını özetlediği kabul edilen ve klasik nahiv literatüründe müstesna bir yer edinen çalışmaların başında ise Zemahşerî’nin (ö. 538/1144) Kitâbü’l-Mufassal fî sanʿati’l-iʿrâb adlı eseri gelir. Hârizm bölgesinde kaleme alınan bu eser, yalnızca yerel çevrelerde değil, Şam, Halep, Kudüs, Mısır ve Mağrib-Endülüs gibi pek çok ilim havzasında da büyük ilgi görmüş; üzerine yüzü aşkın şerh, haşiye, ihtisar ve nazım türünde çalışma yapılmıştır.1 Bu eser üzerine şerh kaleme alan isimlerden biri de, Mufassal’ın telif edildiği ve ders kitabı olarak okutulduğu Hârizm bölgesinde faaliyet gösteren, “Sadru’lEfâdıl” lakabıyla tanınan Mecdüddîn Ebû Muhammed elKāsım b. el-Hüseyn et-Tarâifî el-Hârizmî’dir (ö. 617/1220).

Keywords

Arap Dili ve Belagati , Zemahşerî , el-Mufassal , Sadru’lEfâdıl el-Hârizmî , Şerhu’l-Ebniye

The Discovery of Sharḥ al-Abniya: A Lost Work by Ṣadr al-Afāḍil al-Khwārazmī, the Commentator of al-Mufaṣṣal

Abstract

Keywords

Arabic Language and Rhetoric , al-Zamakhsharī , al-Mufaṣṣal , Ṣadr al-Afāḍil al-Khwārazmī , Sharḥ al-Abniya

References

• Arslan, Şükrü. “Cermî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/413-414. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. google scholar
• Durmuş, İsmail. “Sa‘leb”. 36/25-27. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. google scholar
• Ençakar, Aziz. “Zemahşerî’nin el-Mufassal Fi San‘ati’l-İ‘râb’ının Kırâat İcazetleri”. Bütün Yönleriyle Zemahşerî. ed. Ömer Aslan - Abdullah Pakoğlu. 83-96. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaa, 2023. google scholar
• Maarrî, Ebü’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh. Dîvânü Ebi’l-‘Alâ el-Maarrî: Saktü’z-zend. Beyrut: Matbaatü’l-Edebiyye, 1884. google scholar
• Sadru’l-Efâdıl, el-Kâsım b. el-Hüseyn el-Hârizmî. Şerhu’l-Ebniye. Bursa İnebey Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, 1200. google scholar
• 14 el-Maarrî Ebü’l-Alâ’ Ahmed b. Abdillâh, Dîvânü Ebi’l-‘Alâ el-Maarrî: Saktü’z-zend (Beyrut: Matbaatü’l-Edebiyye, 1884), 15. google scholar
• Sadru’l-Efâdıl, el-Kasım b. el-Hüseyn el-Hârizmî. Şerhu’l-Mufassal fi san‘ati’l-i’râb el-mevsûm bi ’t-Tahmîr. thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-‘Useymîn. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 2000. google scholar
• Tala, Murat. “Zemahşerî’nin el-Mufassal’ının Şerh ve Hâşiye Literatürü: Dil Bilimi ve Dil Öğretiminde Yenilik Teklifinin Yansımaları”. İslâm İlim ve Düşünce Tarihinde Şerh Geleneği. ed. Mesut Kaya - Sezai Engin. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020. google scholar
• Tüccar, Zülfikar. “Sicistânî, Ebû Hâtim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. google scholar
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkut b. Abdillâh. Mu‘cemü’l-üdebâ. Kahire: Dârü’l-Me’mûn, 1937. google scholar
• Zavalsız, Halit. “Zübeydî, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/519-520. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a'lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424. google scholar