Modern Dönem Suriyeli Tarihçilerin Gözünden Osmanlı Devleti’nin Bilâdüşşam’ı Fethi ve Hilafetin İntikali Meselesi

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 607 - 622, 03.10.2025

Suud Yusuf Akyüz

https://doi.org/10.26650/iuitd.2025.1715166

Abstract

Bu çalışma 20. yüzyılda yaşamış Suriyeli tarihçilerin, Osmanlıların Bilâdüşşam’ı fethi ve hilafetin Osmanlılara geçişi konusundaki görüşlerini ele almaktadır. Araştırma için Suriye’nin örnek olarak seçilmesinin nedeni, Osmanlıların Arap topraklarına giriş kapısı olması, bu bölgede aralıksız dört yüz yıl hüküm sürmeleri ve modern Türkiye ile olan tarihî, kültürel ve jeopolitik bağlarıdır. Çalışmanın önemi, konunun Arap kaynakları perspektifinden ele alan çalışmaların nadir olmasından kaynaklanmaktadır. Çalışma, Arapların Osmanlı Devleti’ni işgalci bir güç olarak gördükleri iddiasının ne ölçüde gerçeği yansıttığını göstermeyi amaçlamaktadır. Çünkü Osmanlı Devleti’ne dair Türkler ile Araplar arasındaki karşılıklı algıların anlaşılması, iki halk arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Aynı zamanda bu çalışma, Suriye’deki Osmanlı tarih yazımının siyasal koşullardan nasıl etkilendiğini ve bu yazımda meydana gelen düşünsel dönüşümleri ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Osmanlı hâkimiyetinin son döneminde yaşamış ve eserlerini 20. yüzyılın ilk yarısında kaleme almış birinci kuşak tarihçiler ile eserleri aynı yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ikinci kuşak tarihçileri karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Sonuç olarak Suriyeli tarihçilerin büyük çoğunluğunun Yavuz Sultan Selim’in Bilâdüşşam’a girişini memnuniyetle karşılanan bir fetih olarak değerlendirdiği anlaşılmıştır. Ancak buna karşılık 1970’li yıllarda dönemin şartlarının etkisiyle ortaya çıkan sınırlı sayıda muhalif görüş de dikkat çekmektedir.

Keywords

Osmanlı Tarihi , Suriye Kaynakları , Fetih , İşgal , Sultan I. Selim

The Ottoman Conquest of Bilad al-Sham (the Levant) and the Transfer of the Caliphate through the Eyes of Contemporary Syrian Historians

Abstract

This study explores the perspectives of Syrian historians during the twentieth century on the Ottoman conquest of the Levant and the issue of the transfer of the Islamic Caliphate to the Ottomans. Syria is selected as a case study due to its role as the gateway through which the Ottomans entered the Arab world, its continuous inclusion under Ottoman rule for four centuries, and its enduring historical, cultural, and geopolitical ties with modern Turkey. The significance of this study lies in the scarcity of research that addresses this topic from the standpoint of Arabic sources. It also seeks to critically examine the commonly held claim that Arabs viewed the Ottoman Empire as an occupying force. Understanding the mutual perceptions between Arabs and Turks regarding the Ottoman state is crucial for fostering relations between the two peoples, and vice versa. Moreover, the study investigates the impact of political circumstances on Ottoman historical writings in Syria and the intellectual shifts that shaped them. This is accomplished through a comparative analysis of two generations of Syrian historians: the first, who lived through the final years of Ottoman rule and published their works in the first half of the twentieth century; and the second, whose writings emerged in the latter half of the same century. These findings indicate that the majority of Syrian historians regarded Sultan Selim I’s entry into the Levant as a welcomed conquest. However, a limited number of dissenting voices emerged in the 1970s, likely influenced by the political climate of that period.

Keywords

Ottoman History , Syrian Sources , Conquest , Occupation , Sultan Selim I

الفتح العثماني لبلاد الشام وانتقال الخلافة بعيون المؤرخين السوريين المعاصرين

Abstract

تتناول هذه الدراسة آراء المؤرخين السوريين خلال القرن العشرين ونظرتهم إلى الفتح العثماني لبلاد الشام، ومسألة انتقال الخلافة الإسلامية إلى العثمانيين، وقد تم اختيار سورية نموذجاً للبحث نظراً لكونها البوابة التي دخل العثمانيون منها إلى البلاد العربية، واستمر حكمهم فيها أربعمئة سنة دون انقطاع، ولعلاقاتها التاريخية والثقافية والجيوسياسية بتركية الحديثة. وتكمن أهمية هذه الدراسة في ندرة الأبحاث التي تتناول الموضوع من منظور المصادر العربية، كما أنها تستجلي حقيقة مقولة أن العرب يعتبرون الدولة العثمانية دولة محتلة، إضافة إلى أن فهم التصورات المتبادلة بين الأتراك والعرب إزاء الدولة العثمانية يعد أمراً مهمًّا في تقوية العلاقات بين الشعبين والعكس صحيح، وكذلك تبين الدراسة أثر الظروف السياسية على الكتابات التاريخية العثمانية في سورية والتحولات الفكرية التي طرأت عليها، وذلك من خلال المقارنة بين جيلين من المؤرخين السوريين الأول عاش في نهاية حكم الدولة العثمانية وظهرت كتاباته التاريخية في النصف الأول من القرن العشرين والجيل الثاني ظهرت كتاباته في النصف الثاني من القرن نفسه، وقد تبين من خلال هذه الدراسة أن جمهور المؤرخين السوريين متفقون على أن دخول السلطان سليم الأول إلى بلاد الشام كان فتحاً مرحَّباً به، لكن في المقابل ظهرت أيضاً أصوات معارضة محدودة في سبعينيات القرن العشرين ربما بتأثير من ظروف تلك المرحلة.

Keywords

التاريخ العثماني , المصادر السورية , فتح , احتالل , السلطان سليم األول

References

• Abdülganî, Mustafa. Mu‘cemu müerrihî’t-târîhi’l-arabî el-hadîs ve’l-muâsır. Kahire: Dâru’l-Cevhere, 2014. google scholar
• Arslan, Şekîb. Târîhu’t-Türk “Ta‘lîkâtu Şekîb Arslan alâ Târîhi İbn Haldun”. Mısır: el-Matbaatü’r-Rahmâniyye, 1936. google scholar
• Aselî, Bessâm. el-Fâtihu’l-kâid, Silsiletü meşâhîri’l-hulefâ ve’l-ümerâ (9). Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986. google scholar
• Aselî, Bessâm. el-Kanunî’l-kâid, Silsiletü meşâhîri’l-hulefâ ve’l-ümerâ (10). Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986. google scholar
• Ayyâş, Abdülkâdir.Mu‘cemu’l-müellifln es-Sûriyyîn. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985. google scholar
• Azm, Rafîk. et-Te’lîf beyne’t-türk ve’l-arab - Mecmuatu Âsârih. Kahire: Mabaatu’l-menâr, 1925. google scholar
• Benî Merce, Muvaffak. Sahvetü’r-racüli’l-merîz. Kuveyt: Müessesetü Sakri’l-Halîc li’n-Neşr, 1984. google scholar
• Berro, Tevfîk. el-Arab ve’t-Türk fî ahdi'd-düstûrî 1908-1914. Mısır: Ma‘hedü’d-Dirâsâti’l-Arabiyye el-Âliye, 1960. google scholar
• Berro, Tevfîk. Târîhu’l-Arab el-hadîs ve’l-muâsır. Halep: Matbûâtü Câmiati Haleb, 1990. google scholar
• Cengiz, Tomar. “Saîd, Emîn Muhammed”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 2/444-445. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 2019. google scholar
• Cündî, Edhem. Şühedâü’l-Harbi’l-Âlemiyyeti’l-kübrâ, Dımaşk: Matbaatü’l-Urûbe, 1960. google scholar
• Gazzî, Kâmil b. Hüseyn b. Muhammed b. Mustafa el-Bâlî el-Halebî. Nehrü’z-zeheb fî târîhi Haleb. 3 Cilt. Halep: Dâru’l-Kalem, 2. Basım, 1926. google scholar
• Gazzî, Necmeddin el-Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâire bi a‘yâni’l-mieti’l-âşire, thk. Halil Mansur, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. google scholar
• Hannâ, Abdullah. Harekâtü’l-âmmeti’d-Dımaşkıyye fi’l-karneyni’s-sâmine aşere ve’t-tâsia aşera. Beyrut: Dâru İbn Haldûn, 1985. google scholar
• Husrî, Sâtı‘. el-Bilâdü’l-Arabiyye ve’d-Devletü’l-Osmâniyye. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2. Basım, 1960. google scholar
• Husrî, Sâtı‘. Muhâdarât fî nuşûi’l-fikrati’l-kavmiyye. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1985. google scholar
• İbn İyas, Muhammed bin Ahmed, Ebü’l-Berekât Zeynüddin Muhammed b. Ahmed. Bedâiu’z-zühûr fî vekâii’d-dühûr. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-Âmme li’l-Kitâb, 1982. google scholar
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muhtasaru Tarihi’d-düveli’l-İslâmiyye. Dımaşk: el-Matbaatü’l-Hâşimiyye, 2. Basım, 1958. google scholar
• Kûrânî, Es‘ad. Zikreyât ve’l-havâtır mimmâ raeytü ve semi‘tü ve fealtü. Londra: Dâru Riyâdi’r-Rîs, 2000. google scholar
• Kürd Ali, Muhammed. el-İslâm ve’l-hadâratü’l-arabiyye. Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1936. google scholar
• Kürd Ali, Muhammed. Hıtatü’ş-Şam. 6 Cilt. Dımaşk: Mektebetü’n-Nûrî, 3. Basım, 1983. google scholar
• Râfık, Abdülkerim. Bilâdü’ş-Şam ve Mısır mine’l-fethi’l-Osmânî ilâ hamleti Nâbulyun Bunabart (1516-1789). Dımaşk, 2. Basım, 1968. google scholar
• Râfık, Abdülkerim. el-Arab ve’l-Osmâniyyûn (1516-1916). Dımaşk, 2. Basım, 1993. google scholar
• Sabbâğ, Leyla. el-Mücteme’ü’l-Arabiyyü ’s-Sûriyyu fî matla’ı’l-ahdi’l-Osmânî. Dımaşk: Menşûrâtü Vizârati’s-Sekâfe, 1973. google scholar
• Sabbâğ, Leyla. Tarîhu’l-Arabi’l-hadîs ve’l-muâsır. Dımaşk: Menşûrâtü Câmiati Dımaşk, 3. Basım, 1991. google scholar
• Şâkir, Mahmud. et-Târîhu’l-İslâmî “el-Ahdü’l-Osmânî”. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 4. Basım, 2000. google scholar
• Şâkir, Mahmud. Mevâtinü’ş-şuûbi’l-İslâmiyye fî Âsyâ “Türkiye”. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 7. Basım, 1988. google scholar
• Şehbender, Abdurrahman. “Ahmed Cemal Paşa”. Mecelletü’l-Hilâl 7 (Mayıs 1934), 776- 780. google scholar
• Şerbâsî, Ahmed. Şekîb Arslan dâiyetü’l-urûbe ve’l-İslâm. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1963. google scholar
• Tabbâh, Muhammed Râgıb. İ‘lâmü’n-nübelâ bi-târîhi Halebi’ş-şehbâ. Cilt 3, 5, 6, 7. Halep: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1923. google scholar
• Tahhân, Mustafa. Filistîn ve’l-muâmeratü’l-kübrâ. Kuveyt: el-Merkezü’l-Âlemî li’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1994. google scholar
• Tarbîn, Ahmed. et-Teczietü’l-arabiyyetü keyfe tahakkakat târihiyyen. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1987. google scholar
• Ulebî, Ekrem. Dımaşk beyne asri’l-Memâlîk ve’l-Osmâniyyîn (1500-1520). Dımaşk: Eş-Şeriketü’l-Müttehide li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1982. google scholar
• Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali. el-A ‘lâm. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, google scholar
• 15. Basım, 2002. Erişim 10/02/2025. https://bookstore.dohainstitute.org/m-352.aspx google scholar