Belediyeler ve Çevre Hizmetleri Üzerine Analitik Bir Bakış: Türkiye Örneği

Year 2014, Issue: 66-67, 75 - 100, 15.12.2014

Haluk Zülfikar Nalan Beken

Abstract

Çevre sorunları, insanın yaşamını sürdürmek için doğal çevrenin olanaklarını kendi yapay çevresine aktarmasıyla ortaya çıkmaktadır. Çevre sorunları diğer toplumsal ve yaşamsal sorunlardan temel farklılığı veya ayrışan özelliği, çevre sorunlarının diğerlerinin aksine evrensel boyutta bir sorun olma niteliğidir. Nitekim bir çevre sorunu olarak çevre kirliliği, çevre kaynaklarını kendine döndürmeye çalışan bireyin bu çabasının, paradoksal olarak kendi sağlığına olumsuz yansımasıdır. İnsanın yaşadığı toplumsal çevredeki yönetim anlayışı ve yönetim sistematiği, insan kaynaklı bu sorunların ortaya çıkması ve/veya çözümünde anlamlı etkiye sahiptir. Nitekim yerel yönetim sistemlerinden bir olarak belediyeler yerel yönetimlerin ikinci türünü teşkil ederken, yasaların kendilerine verdiği yetki ve görevlerle, çevrenin korunma ve geliştirilmesinde ciddi görevler üstlenirler. Barınma, ulaşım gibi hizmetlerin yanı sıra yasa, tüzük ve yönetmelikler belediyelere, çevre hizmetleri konusunda doğrudan, bir kısmı da dolaylı olmak üzere önemli yetkiler vermiştir. Böylelikle koruyucu sağlık hizmetleri, katı atıkların toplanması ve bertaraf edilmesi, su kaynaklarının ve kıyıların koruması, planlı kentleşmenin sağlanması, kanalizasyon yapma gibi görevler belediyelerin yerine getirmesi gereken temel çevresel görevleri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çevresel görev, sorumluluk ve beklentiler yerel yaşama en yakın ve yaygın toplumsal yaşam örgütü olma niteliğinden dolayı belediyelere yüklenmiştir. Türkiye hızlı nüfus artışı, göç ve çarpık kentleşmenin sonuçlarından biri olarak kentlerde katı atık kaynaklı sorunlar artarak ortaya çıkmaktadır. Katı atıkların toplanması, ayrıştırılması ve bertaraf edilmesi gibi katı atıkların yönetimi gene belediyelerin görev alanı dahilindedir. Aynı şekilde, tıbbı ve sanayi atıkların yönetimi, içme ve kullanma suyu, atık su gibi konular belediyelerin sorumluluk alanı kapsamındadır. Dolayısıyla belediyeler nihai olarak, atıkların toplanması, ayrıştırılması ve bertaraf edilmesi ve bunun için tesis kurma, kurdurmakla yükümlüdür. Bu çalışma kapsamında Türkiye’de 2010 yılı itibarıyla mevcut toplam 2950 belediyenin çevre hizmetleri bazında durumları ele alınıp incelenmektedir. Bu kapsamda, Türkiye geneli ve iller bazında karşılaştırmalı olarak belediye atık hizmetleri, toplam ve belediye nüfusu başına değerlendirilmekte ve 1994 yılından 2010 yılına kadar gelişmeler zamanın etkileri dikkate alınarak sayısal kapsamda analiz edilmektedir. Çalışma kapsamında ayrıca belediyeler yıllar bazında verdikleri bu hizmetler dikkate alınmak kaydıyla gruplanmakta ve birbirlerine benzerliklerine veya farklılıklarına göre bir araya getirilerek ortak stratejilerin oluşturulmasına akademik destek sağlanmaya çalışılmaktadır. 

Keywords

Belediyeler ve Çevre Yönetimi, Çevre Ekonomisi, Çevre İstatistikleri, Kentleşme Çevre ve Sağlık, Kümeleme Analizi. Çok Değişkenli İstatistik Yöntemler

References

• Alpar R., “Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler”,3.Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara,2011
• Alpaslan, N., “Katı Atık Yönetiminin Temel Prensipleri”, Katı Atık Yönetimi (N.Alpaslan,ed.), TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, İzmir,1-15,2005.
• Apan, A., “Belediyelerin Katı Atık Yönetiminde Çevre Eğitimi”, Türk İdare Dergisi, 81(462), 177-196,2009.
• Arabie P.,Hubert L.J., Soete G. De., Clustering and Classification, World Scientific Publishing Co.Ltd, Singapore, 1996
• Aydınlı, H.İ., ”1980 sonrası Türk Belediye Sisteminde Yeni Liberal ve Desentralist Eğilimle”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 73-86,2003.
• Baykal,T., “Türkiye’de Çevre Yönetim Sisteminin Yerel Örgütlenmesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 476-492, 2010.
• Bowers D., Statistics for Economics and Business”, MacmillanPress Ltd, London, 1991
• Büyükgüngör, H., “Çevre Kirliliği ve Çevre Yönetimi”, www.toprakişveren.org.tr/2006.72.hanifebuyukgungor.pdf
• Ceritli,İ., “Şehirleşmeye Bağlı Çevre Sorunlarını Oluşturan Temel Kaynaklar,” Ekoloji Çevre Dergisi, 17, 15-25,1995.
• Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Atık İstatistikleri- Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Ankara, 2011
• Çoban, A., Kılıç,S., “Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Çevreye Yönelik Politikaları, Konya Selçuk Belediyesi:SELKAP Örneği”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 117-130, 2009.
• Gamgam H, Altunkaynak B.,Parametrik Olmayan Yöntemler SPSS Uygulamalı, Gazi Kitapevi, Ankara, 2008
• Gürsakal N., “Çıkarımsal İstatistik- İstatistik 2”, 5.baskı, Dora, Bursa, 2013
• Johnson R.A., Wichern D., Applied Multivariate Statistical Analysis Longman .Higher Education, New York, 1987.
• Kalabalık, H., “Çevrenin Korunması, Geliştirilmesi ve Çevre Sorunlarının Çözümünde Bölge ve Belediye İdarelerinin Rolü”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12 (1-2), 315-353, 1998.
• Keleş, R., Hamamcı, C., Çevrebilim, İmge, Ankara, 1997.
• Kohler, H., Statistics for Business and Economics, HarperCollins College Publishers,Chicago,1994.
• Köksal, B.A., “İstatistik analiz metodları, 6.Baskı, Çağlayan Kitapevi, İstanbul, 2003
• Mutlu, A., “Yerel Yönetimlerin Çevre Politikaları: Çorum Örneği”, Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi,6 (8),31-47, 2001.
• Ökmen, M., “Sürekli Değişme - Gelişme Sürecinde Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetimler”, Yerel Yönetimler Güncel Sorunları (K. Görmez., M. Ökmen, ed.), Beta, İstanbul, 5-42, 2009.
• Palabıyık, H., “Çevre Sorunu Olarak Kentsel Katı Atıklar (çöpler) ve Entegre Katı Atık Yönetimi” ,Türk İdaresi Dergisi, 70, 45-64, 1998. Romesburg, C., Cluster Analysis for Researchers, Lulu Press, North Carolina, 2004.
• Şengül, M., “Yerel Düzeyde Çevre Yönetimi ve Belediyeler”, Çağdaş Yerel Yönetimler, 8 (3), 91-102, 1999.
• Stock J.H., Watson M.W., Ekonometriye Giriş”, çeviri B.Saraçoğlu, Efil Yayınevi, Ankara, 2011.
• Tatlıdil H., Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz, Akademi Matbaası, Ankara, 1996
• Thomas R.L.,”Modern Econometrics-An Introduction”, Addison-WesleyLongman, UK, 1997
• T.C.Sağlık Bakanlığı, “Sağlık İstatistikleri Yıllığı-2010, Sağlık Bakanlığı Yayın No.,832, Ankara, 2011
• TUİK, İstatistiklerle Türkiye 2010, Türkiye Çevre İstatistikleri, İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara, 2010
• TUİK, Belediye Atık-su İstatistikleri2010, Belediye Atık İstatistikleri2010, Belediye Su İstatistikleri2010, www.tuik.gov.tr
• Turan, G.,Çoruh, S., Akdemir, A., Ergun, O., “Municipal Solid Waste Management Strategic in Turkey”, Waste Management, 29 (1) 465-469, 2009.
• TÇV-Türkiye Çevre Vakfı, Türkiye’nin Çevre Sorunları, No163, Önder Matbaası, Ankara, 2003.
• Wilson, D.G., “A Brief History of Solid Waste Management”, International Journal of Enviromental Studies, 9, 123-129,1976.
• Yılmaz, A., Bozkurt, Y., “Türkiye’de Kentsel Katı Atık Yönetimi Uygulamaları ve Kütahya Katı Atık Birliği Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 (1), 11-28, 2010.
• Zengin, E., “Yerel Yönetimler ve Çevre”, Journal of Qafgaz University, 26, 116-123, 2009.
• Zengin, E., “Çevre Sorunlarının Yerel Özellikleri ve Üsküdar Örneği”, Sosyal Siyaset Konferansları, 59, 149- 178, 2010.