ARMENIANS IN 1914 CHAMBER OF DEPUTIES (MECLIS-I MEBUSAN) ELECTIONS AS REFLECTED IN OTTOMAN PRESS AT THE TIME

Year 2015, Issue: 62, 127 - 180, 01.01.2015

Şaduman Halıcı

Abstract

This article sheds light on the policies followed by Armenian religious and political representatives and their impacts during 1914 Majlis-i Mebusan elections. It is also important to depict the legal foundations of the elections and the relations between the Goverment/ Party of Union and Progress (Ittihat and Terakki) and Armenian religious/party groups. Afterwards, this study evaluates the attitudes of Armenian leaders oriented the intervention of European governments to search for external debt and reform attempts planned to be carried out in eastern cities before 1914 elections. Moreover, the eff orts by the Armenian groups to reach a consensus with Patriarchate during the period of elections are discussed in the process of 1915 deportation law on Armenian deputies.

Keywords

1914 Elections, The Goverment/Party of Union and Progress (Ittihat and Terakki), Armenian Patriarchate, Dasnaksutyun Party

OSMANLI BASININA YANSIYAN ŞEKLİYLE 1914 MECLİS-İ MEBUSAN SEÇİMLERİNDE ERMENİLER

Abstract

Bu makalede, 1914 Meclis-i Mebusan Seçimleri sırasında Ermeni dinî ve siyasî temsilcilerinin izlediği politika ve bu politikanın seçimlere etkileri değerlendirilecektir. Bu değerlendirmeyi daha anlamlı yapabilmek için de seçimlerin yasal dayanakları, İttihat ve Terakki Hükümeti’nin/Fırkası’nın Ermeni dinî ve siyasi partileri ile ilişkileri üzerinde durulacaktır. Ardından, 1914 seçimleri öncesinde hükümetin ülke dışında borç arayışlarına, ülke içinde ise doğu illerinde yapılması planlanan ıslahat girişimlerine Avrupa devletlerinin müdahalesi karşısında Ermeni önderlerinin takındığı tavır ve bu tavrın seçimlere nasıl yansıdığı tartışılacaktır. Seçimler sırasında Ermenilerin siyasal iktidarla uzlaşma çabalarının yanı sıra Ermeni partilerinin Patrikhane ile ilişkileri ve bu ilişki ağının seçimlere etkisi de değerlendirilecektir. Ayrıca 1915’te alınan Tehcir sevk ve iskân kanununun Ermeni mebusları nasıl etkilediği de bu makalenin yanıt aradığı sorulardan biri olacaktır.

Keywords

1914 Seçimi, İttihat ve Terakki Hükümeti/Fırkası, Ermeni Patrikhanesi, Taşnaksutyun Partisi, Ermeni Mebuslar

References

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye Nezareti (DH.) Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat (DH.SN.THR.) Emniyet-i Umumiye (DH.EUM.) 2.Şb. İdare-i Umumiye (DH.İUM.) Şifre Kalemi (DH. ŞFR.) Meclis Zabıtları Düstur, I. Tertip, C. 2, (http://acikerisim.tbmm.gov.tr:8080/xmlui/handle/ 11543/67, 02.10.2015). Düstur, II. Tertip, C. 1, Matbaa-i Âmire, Dersaadet 1329. İntihâb-ı Mebusan Kanunu, Karabet Matbaası, Dersaadet 1324. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre 3, Cilt 1, İçtima Senesi 1, 3. Gazeteler İkdam Takvim-i Vekayi Tanin Tasfi r-i Efkâr Tercüman-ı Hakikat Vakit Kitap ve Makaleler Ahmad, Feroz, “İttihatçıların, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Rum, Ermeni ve Yahudi Cemaatleriyle Olan İlişkileri 1908-1914”, İttihatçılıktan Kemalizme, çev. Fatmagül Berktay, Kaynak Yayınları, İstanbul 1996. _____________ - Dankward A. Rustow, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, sayı 4-5 (1976), s. 266-284. Altınay, Ahmet Refik, İki Komite İki Kıtâl Kafkas Yollarında, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010. Avagyan, Arsen, “İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Siyasî Partileri Arasındaki İlişkiler”, çev. Ludmilla Denisenko, Ermeniler ve İttihat ve Terakkiİşbirliğinden Çatışmaya, Aras Yayıncılık, İstanbul 2005. Bakar, Bülent, Ermeni Tehciri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2009. Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, I, TTK Basımevi, Ankara 1983. Bebiroğlu, Murat, Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri, Orhan Matbaacılık, İstanbul 2003. Birinci, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası – II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakkiye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yayınları, İstanbul 1990. Bozkurt, Gülnihâl, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), TTK Basımevi, Ankara 1989. Demir, Fevzi, Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri 1908-1914, İmge Kitabevi, Ankara 2007. Güneş, İhsan, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. Ve II. Meşrutiyet, I, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara 1997. Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001. İzrail, Nesim Ovadya, 1915 Bir Ölüm Yolculuğu Krikor Zohrab, Pencere Yayınları, İstanbul 2013. Karaca, Erdem, “1914 Seçimleri Sürecinde İttihat ve Terakki Partisi’nin Ermenilerle Uzlaşma Çabalarının Osmanlı Basınına Yansıması”, Hacettepe Üniversite CTAD, X/19 (Bahar 2014), s. 77-104. Karacakaya, Recep, Ermeni Meselesi Kronoloji ve Kaynakça, Gökkubbe Tarih Dizisi 6, Bilimevi Basım Yayın Ltd. Şti, İstanbul 2005. _____________, “Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler (1908-1914)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, II/3 (2003), İstanbul 2004, s. 127-142. Kili, Suna - Şeref Gözübüyük, Sened-i İttifaktan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2006. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK, Ankara 1991. Minassian, Gaidz. F., “Birinci Dünya Savaşı Öncesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Devrimci Federasyonu Arasındaki İlişkiler”, çev. Mutlucan Şahan, Ermeniler ve İttihat ve Terakki İşbirliğinden Çatışmaya, Aras Yayınları, İstanbul 2005. Münir Süreyya Bey, Ermeni Meselesinin Siyasî Tarihçesi (1877-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 2001. Sonyel, Salâhi R., Ermeni Tehciri ve Belgeler, Baylan Matbaası, Ankara 1978. Süslü, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Ankara 1990. Şafak, Ali, “Der-i Saadet Ermeni Patriğinin Suret-i İntihabına Dair Nizamname Hükümleri ve Hukukî Açıdan Kısa Bir Değerlendirme”, Dünden Bugüne Türk Ermeni İlişkileri, ed. İdris Bal-Mustafa Çufalı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2003, s. 105-109. Türkmen, Zekeriya, Vilayât-ı Şarkiye (Doğu Anadolu Vilayetleri) Islahat Müfettişliği 1913-1914, TTK, Ankara 2006. Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1976. İnternet Kaynakları Akın, Fehmi, “1863 Tarihli ‘Nizamname-i Millet-i Ermeniyan’ Bağlamında Osmanlı Devletinin Ermenilere Yönelik Tutumu”, http://turksandarmenians. marmara.edu.tr/tr/1863-tarihli-nizamname-i-millet-i-Ermeniyan baglaminda-osmanli- devletinin-Ermenilere-yonelik-tutumu/ erişim 02.10.2015. Halıcı, Şaduman, “1914 Meclis-i Mebusan Seçimlerinde Ermeniler”, http:// turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/1914-meclis-i-mebusan-secimlerindeermeniler/ erişim 02.10.2016. Türkmen, Zekeriya, “Doğu Anadolu Islahatı ve Yeniköy Antlaşması”, http://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/dogu-anadolu-islahati-ve-yenikoyanlasmasi/ erişim 08.10.2015. Olgun, Kenan, “1912 ‘Sopalı’ Meclis-i Mebusan Seçimlerinde Ermeniler”, Yeni Türkiye, 60/2014. http://haypedia.com/makale/Osmanl%C4%B1%20Tarihi/ d537d5d8-7623-4fad-9ab5-a7e5cdedc5b6.pdf.