Osmanlı Devleti’nin Paris Barış Konferansı’na Davet Edilmesi ve Muhtıralar Sunması ile İlgili Tartışmalar

Year 2020, Issue: 71, 445 - 472, 28.08.2020

Mustafa Budak

Abstract

Paris Barış Konferansı, I. Dünya Savaşı’ndan sonra İtilaf Devletlerinin yeni uluslararası düzen kurmaya çalıştıkları bir konferans idi. Hiç şüphesiz, konferansın ana gündemi, Versay Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti’nin geleceği idi. Buna Osmanlı Devleti, üç farklı muhtırayla cevap vermiştir. Bu makalenin amacı, Osmanlı Devleti’nin Paris Barış Konferansı’na resmen hangi şartlar altında katıldığını ve nasıl bir tavır gösterdiğini ortaya koymaktır. Bu çalışmanın ana kaynakları, devrin gazeteleri ile Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi belgeleri olacaktır.

Keywords

Paris Barış Konferansı, Osmanlı Devleti, Damat Ferit Paşa, Ahmet Tevfik Paşa, Mustafa Kemal Paşa, Clemenceau, İzmir, Haziran Muhtırası

Discussions About the Invitation of The Ottoman Empire and Presentation Memorandums in The Paris Peace Conference

Abstract

The Paris Peace Conference was a conference where The Allied Powers tried to establish a new international order. Without doubt, the main agenda of the conference was the future of the Ottoman Empire after the Treaty of Versailles. The Ottoman Empire responsed with three memorandums to this process. This paper’s aim is to verify under which conditions the Ottoman Empire officially participated in the Paris Peace Conference and how it showed its position. The main sources of this paper are the newspapers of the period and documents of the Ottoman Archives of The Presidency of the State Archives, Presidency of The Republic of Turkey.

Keywords

The Paris Peace Conference, The Ottoman Empire, Damad Ferid Pasha, Ahmed Tevfik Pasha, Mustafa Kemal Pasha, Clemenceau, İzmir, Memorandum of June 23

References

• Dahiliye Nezâreti (DH)
• İdâre-i Umumiye Belgeleri (İ.UM)
• Kalem-i Mahsus (KMS)
• A. Selahaddin, “Akd-i Sulha Ehliyet ve Meclis-i Milli”, Vakit, nr. 576, 4 Haziran 1335/1919, s. 1.
• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım II, yay. haz. Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar, Nehir Yayınları, İstanbul 1993.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele I-Mutlakiyete Dönüş (1918-1919), Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1998.
• Arıburnu, Kemal, Millî Mücadele’de İstanbul Mitingleri, Ankara 1975. Atatürk, Kemal, Nutuk, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1987.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Atatürk’ün Hayatı ve Eseri I, Güven Basımevi, Ankara 1963.
• Berber, Engin, Sancılı Yıllar 1918-1922 (Mütareke ve Yunan İşgal Döneminde İzmir Sancağı), Ayraç Yayınevi, Ankara 1997.
• Bilsel, Cemil, Lozan I, Tıpkıbasım, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1998.
• Budak, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Sonrası Yeni Dünya Düzeninin Kurulmasına Osmanlı Devleti’nin Bakışı”, Modernite ve Dünya Düzen(ler)i, der. Mesut Özcan-Muzaffer Şenel, Klasik Yayınları, İstanbul 2010, s. 157-178.
• ________, İdealden Gerçeğe Misak-ı Milli’den Lozan’a Dış Politika, Birinci Baskı, Küre Yayınları, İstanbul 2002.
• Çavdar, Necati, “Tevfik Paşa Hükümetinin Sulh Hazırlıkları ve Paris Sulh Konferansı’na Sunduğu Ermeni Meselesine Dair Bir Çözüm Önerisi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, I, Tokat, (2011), s. 19-33.
• Çetin, Nurten, Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
• Çoşar, Ömer Sami, Günü Gününe İstiklal Harbi Gazetesi, İstanbul 1969. Erdem, Can, Damad Ferid Paşa, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2002.
• Erdem, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı, Derlem Yayınları, İstanbul 2010.
• Evans, Laurance, Türkiye’nin Paylaşılması, Türkçesi Tevfik Alanay, Milliyet Yayınları, İstanbul 1972.
• Gökbilgin, Tayyip, Millî Mücadele Başlarken (Mondros Mütarekesi’nden Sivas Kongresi’ne) I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1959.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar IV, 3. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul 1982. Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, 2. Baskı, çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
• Kaymaz, İhsan, “Wilson Prensipleri ve Liberal Emperyalizm”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXIII/67-68-69, Ankara, Mart-Temmuz-Kasım 2007, s. 145-174.
• Kazemzadeh, Firuz, The Struggle For Transcaucasus (1917-1921), New York 1951. Kissinger, Henry, Diplomasi, çev. İbrahim H. Kurt, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1998.
• Kocaoğlu, Bünyamin, “Mütareke İle Musalaha Arasında Türkiye: Mütareke Hükümetleri ve İstanbul Basınının Sulh Meselesine Bakışları”, İlk Adımdan Cumhuriyet’e Millî Mücadele, ed. Osman Köse, Mavi Yayıncılık, Samsun İlk Adım Belediyesi, İstanbul 2008, s. 191-204.
• Köse, İsmail, “Paris Barış Konferansı Tutanakları ve Başkan Woodrow Wilson’un Türk Algısı”, History Studies, Şerafettin Turan Özel Sayısı, VI/3, April 2014, s. 217-238
• ________, Büyük Oyunun Küçük Aktörü Şerif Hüseyin, Kronik Kitap, İstanbul 2018. M. Asım, “Müdafaa-i Hukuk Heyeti”, Vakit, nr. 577, 5 Haziran 1335/1919, s. 1.
• ________, “Ne Görüyoruz, Ne İşitiyoruz”, Vakit, nr. 567, 26 Mayıs 1919, s. 1.
• ________, “Söz Milletindir”, Vakit, nr. 563, 22 Mayıs 1335/1919, s. 1. MacMillan, Margaret, Paris 1919 -1919 Paris Barış Konferansı ve Dünyayı Değiştiren Altı Ayın Hikayesi-, çev. Belkis Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2001.
• Muharriri M, “Murahhaslarımız Avdet Etti”, İleri, 165/547, 16 Temmuz 1335/1919, s. 1.
• ________, “Son Gayret”, İleri, 4 Haziran 1335/1919, s. 1. Olcay, Osman, Sevres Andlaşmasına Doğru (Çeşitli Konferans ve Toplantıların Tutanakları ve Bunlara İlişkin Belgeler), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1981.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskanı (1878-1920), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2007.
• Öke, Mim Kemal, Uluslararası Boyutlarıyla Anadolu ve Kafkasya Ekseninde Ermeni Sorunu, Genişletilmiş Üçüncü Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Öncü, Ali Servet, “Tevfik Paşa Hükümeti’nin Programı ve Meclis-i Mebusan’daki Müzakereleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 49, Ankara, 2013, s. 265.-280.
• Ryan, Sir Andrew, Sonuncu Dragoman, çev. Dilek Berilgen Cenkçiler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Satan, Ali, 100 Soruda Millî Mücadele, Timaş Yayınları, İstanbul 2019.
• Sertoğlu, Mithat, “Mütareke Devrinde Saltanat Şurası ve Milli Şura Hazırlıkları (Gizli Belgeler) I”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi (BTTD), sayı 22, Temmuz 1969, s. 28-29.
• ________, “Mütareke Devrinde Saltanat Şurası ve Milli Şura Hazırlıkları (Gizli Belgeler) II”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi (BTTD), sayı 23, Ağustos 1969, s. 49-58.
• Simavi, Lütfi, Son Osmanlı Sarayında Gördüklerim (Sultan Mehmed Reşad Hanın ve Halifenin Sarayında Gördüklerim), 2. Baskı, Örgün Yayınevi, İstanbul 2004.
• Sonyel, Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, Türk Tarih Kurum Yayınları, Ankara 1973.
• Şimşir, Bilal, Malta Sürgünleri, 1. Baskı, Milliyet Yayınları, İstanbul 1976. Tansel, Salahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar I, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Ürer, Levent, “Woodrow Wilson’un İdeal Dünya Tasarımının Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Felsefesine Etkileri”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, sayı 28, Mart 2003, s. 1-22.
• Yıldız, Hasan, Fransız Belgeleriyle Sevr-Lozan-Musul Üçgeninde Kürdistan, Genişletilmiş 4. Baskı, Doz Yayıncılık, İstanbul 2005.