The Terceme al-Levāyiḥ by Tosyevî and His Strategy of Translation

Year 2020, Volume: 60 Issue: 1, 1 - 55, 30.06.2020

Berat Açıl

https://doi.org/10.26650/TUDED2020-0035

Abstract

Abd al-Majeed b. Shayhk Nasuhk b. Israel (d. 1588), also known as Tosyevi, grew up in a Sufi environment. Tosyevî, who was closely acquainted with various Sufi orders thanks to his grandfather and father, translated The Lavāyīḥ written by Jami (d. 1492). Tosyevî named his translation, The Tarcama al-Lavāyīḥ. The Lavāyīḥ was about theoretical mysticism and the unity of being and was reproduced in Turkish through different means such as direct translation and adaptation by different authors, both during the Ottoman period and afterward. Naturally, each translator had a different translation strategy that they observed during the translation, whether consciously or not. To determine the translation strategy of a translator, it was necessary to use translation theories, but unfortunately, the number of studies that combine translation studies and Ottoman translations was not sufficient. This article aimed to present the transcribed text of Tosyevî's work, The Tarcama al-Lavāyīḥ and The Lavāyīḥ were compared in terms of translation and the translation strategy that Tosyevi adopted is shown by several examples. It was claimed that Tosyevi made use of such practices as adding, subtracting, and rearranging the Persian text, and examples of them are presented.

Keywords

The Lavāyīḥ, The Tarcama al-Lavāyīḥ, Jami, Tosyevi, translation studies

Tosyevî’nin Tercemetü’l-Levâyih’i ve Tercüme Stratejisi

Abstract

Tosyevî olarak da bilinen on altıncı yüzyıl müelliflerinden Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh bin İsrâ’îl (ö. 1588) mutasavvıf bir çevrede yetişmiştir. Dedesi ve babası vesilesiyle Kâdiriyye ve Zeyniyye tarikatlarını yakından tanıyan Tosyevî, Nakşibendiyye tarikatının önemli isimlerinden biri olan Molla Câmî (ö. 1492) tarafından kaleme alınan, nazarî tasavvuf ve vahdet-i vücûd ile alakalı Levâyih adlı eseri Türkçe’ye tercüme etmiştir. Dolayısıyla söz konusu tercüme, tek bir tarikatın değil de birçok tarikatın aynı anda faydalanabileceği bir muhtevaya sahiptir. Tosyevî tercümesine Tercemetü’l-Levâyih adını vermiştir. Levâyih hem Osmanlı döneminde hem de sonrasında farklı yazarlarca doğrudan tercüme, intibah gibi farklı şekillerde Türkçe’de yeniden üretilmiştir. Doğal olarak her bir mütercimin tercüme esnasında farkında olarak veya olmayarak riayet ettikleri bir tercüme stratejisi bulunmaktadır. Bir mütercimin tercüme stratejisini tespit etmek için çeviribilim kuramlarından faydalanmak gerekir fakat çeviribilim kuramları ve Osmanlı tercümelerinin bir arada ele alındığı çalışma sayısı maalesef yeterli miktarda değildir. Tosyevî’nin eserinin çeviriyazımlı metnini sunmayı amaçlayan bu makalede Tercemetü’l-Levâyih ve Levâyih tercüme açısından kısaca mukayese edilmiş ve Tosyevî’nin nasıl bir tercüme stratejisi benimsediği birkaç örnek vasıtasıyla gösterilmeye çalışılmıştır. Tosyevî’nin Farsça metne yönelik ekleme, eksiltme ve yeniden düzenleme gibi tasarruflarda bulunduğu iddia edilmiş ve bunlardan örnekler sunulmuştur.

Keywords

Levâyîh, Tercemetü’l-Levâyih, Molla Câmî, Tosyevî, tercüme çalışmaları

References

• Abdülmecîd, T. (1582). Tercemetü’l-levāyiḥ. Kastamonu İl Halk Kütüphanesi 37 Hk 3670/10.
• Abdülmecîd T. (2008). Tefsîru sûreti’l-insân. Muammer Erbaş (Haz.), İzmir.
• Nevʿîzâde Atâyî. (2017). Hadâi’kü’l-hakâyık fî tekmîleti’ş-şakâyık, Suat Donuk (Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Aktürk, A. (2013). Abdülmecîd b. Nasûh’un hadisçiliği ve sürûrü’n-nâzirîn adlı risâlesindeki hadislerin tahrici. (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bağdatlı İsmail Paşa. (1990). Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn ıı. Nail Bayraktar (Haz.), İstanbul: MEB.
• Bağdatlı İsmail Paşa. (1951). Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn I. Kilisli Rifat Bilge ve İbnülemin Mahmut Kemal İnal (tsh.), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bahadır, S. C. (2018). Abdülmecid tosyavî ve manzum kıssa-i Çoban’ı. M. F. Köksal, S. Murad, ve M. İlhan (Ed.), Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı içinde (s. 83–92). Ankara: Kıbatek Yayınları.
• Bursalı, Mehmed Tâhir Efendi. (t.y.). Osmanlı müellifleri I, A. Fikri Yavuz ve İsmail Özen (Haz.), İstanbul: Meral Yayınevi.
• Çelebi, Asaf Hâlet. (2002). Molla câmî. Ankara: Hece Yayınları.
• Demircioğlu, C. (2018). Osmanlı Edebiyat Geleneğinde tercüme eserleri incelemede bir yöntem önerisi: Eyleme odaklı söylem çözümlemesi. O. Kolbaş ve O. Üçer (Ed.), Âb-ı Hayâtı Aramak: Gönül Tekin’e Armağan içinde (s. 245–295). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Demirkazık, H. İ. (2015a). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh’un Manzum Kıyafetnâme’si: İnceleme-MetinDizin. Asmaaltı Yayınları. Demirkazık, H. İ. (2015b). Mecidî’nin Mirâciye’si. Turkish Studies, 10(8), 849-886.
• Erbaş, M. (2006). Bir Osmanlı Müfessiri: Abdülmecîd b. eş-Şeyh Nasûh b. İsrâil (ö. 973/1565) ve Eserleri. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXIV, 161-186.
• Hayta, U. (2008). Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî’nin (ö. 1588) hayatı, eserleri ve el-Hüdâ ve’l-Felâh Adlı Tefsîr Risâlesinin Tahkîki. (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Hayta, U., ve Bı̇rişik, A. (2007). Hayatı ve eserleriyle Abdülmecîd B. Şeyh Nasûh Tosyevî ve Cevâhiru’lKur’ân ve Zevâhiru’l-Furkân adlı tefsir risâlesinin ilmî değeri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 343–367.
• Hikmet, Ali Asgar. (1991). Camî: Hayatı ve Eserleri. M. Nuri Gencosman (Çev.), İstanbul: MEB.
• Kaçar, M. (2018). Hubbî Hatun’un İmâdü’l-Cihâd İsimli Eseri. M. F. Köksal, S. Murad, ve M. İlhan (Ed.), Uluslarası Amasya Bilim Şöleni Bildiriler Kitabı içinde (s. 167–175). Ankara: KIBATEK Yayınları.
• Kaçar, M., İlhan, M., ve Akdağ, A. (2016). Kastamonulu Âlim ve Şâirlerin Türkiye Yazma Eser Kütüphanelerinde Yer Alan Eserleri. Erol Turan ve ark. (Ed.) I. Uluslararası Abana Sempozyumu: Geçmişten Günümüze Kastamonu/Kültür, Kent, Kimlik içinde (s. 580–603). Palet Yayınları.
• Kol, T. (2019). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî’nin Arafâtü’l-Arifîn Adlı Kırk Hadis Tercümesi: İnceleme: Metin. (Yüksek Lisans Tezi). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik.
• Kuşdemir, O. F. (2017). Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh Tosyevî’nin hayatı, eserleri ve “Menâkıbu’l-Ârifîn ve Kerâmâtü’l-Kâmilîn” Adlı Eseri Hakkında. SOBİDER, 4(18), 305-323.
• Kut, Günay. (1989). Ali Şîr Nevaî. TDV İslâm Ansiklopedi 2, 449-453.
• Küçük, S. (2013). Şeyh Nasûh efendi ve hadis risâlesi üzerine. Sûfî Araştırmaları, 8, 49-64.
• Mecdî Mehmed Efendi. (1989). Şakaik-ı Nuʿmaniye ve Zeyilleri, Hadaiku’ş-Şakaik I, Abdülkadir Özcan (Haz.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Molla Câmî. (1309). Mecmua-i Molla Câmî (Levâyıh-i Hakikat, Şerh-i Rubaiyyat, Levâmi’-i Şerh-i Hamriyye). Dersaadet: Artin Asadoryan Matbaası.
• Molla Câmî. (2014). Şerh-i Rubâiyyât: Vücûd ve Vahdet-i Vücûda Dâir Rubâiler ve Şerhleri. Tâhirü’lMevlevî (Ter.), Abdurrahman Acer (Haz.), İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Okumuş, Ö. (1993). Câmî, Abdurrahman. TDV İslâm Ansiklopedisi 7, 94-99.
• Pak, S. (2018). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh b. İsrâil Amasî’nin “Risaâletü’l-Fevzi’l-Azîm”i ve Tahkîki. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 81-117.
• Pattabanoğlu, F. Z. (2016a). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî’nin “Fezâilü’l-İlm ve’l-Âlim” adlı risâlesi ve transkripsiyonu. Ekev Akademi, 66, 269-288.
• Pattabanoğlu, F. Z. (2016b). Abdülmecîd bin Şeyh Nasûh Tosyevî ve Münâcâtü Levâhibi’n-Necât Adlı Risâlesi, III. Şeyh Şaʿbân-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da ilmî hayat ve Kastamonu Âlimleri içinde, (s. 170-178).
• Polat, E. (2014). Tosyevî’nin “el-Havf ve’l-Hüzün” adlı risâlesinin tahkîki ve değerlendirilmesi. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 183-204.
• Sakar, E. (2016). Abdülmecîd b. Nasûh Tosyevî ve Matlab-ı Aʿlâ Adlı Esma-i Hüsna Şerhi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tatçı, M. (2010). Şâbâniyye. TDV İslâm Ansiklopedisi 38, 211-215.
• Toruk, T. (2010). Abdülmecîd b. Şeyh Nasûh b. Ali et-Tosyevî ve Pend-i Attar Tercümesi. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Turgut, K. (2013). Abdurrahman Câmî, Düşünce ve Eserlerinin Türk Edebiyatına Etkisi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uluğ, H. (2009). Abdülmecîd b. eş-Şeyh Nasûh b. İsrâil’in ‘el-Hüdâ ve’l-Felâh’ İsimli Eserinin Edisyon Kritiği ve Tanıtımı. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yıldırım, Y. (2017). Umdetü’l-Edîb fî Ta’lîm Ve’t-Te’dîb ve Es-Safâyih fî Tercümeti’l-Levâyih. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yazar, S. (2012). Gırnatî Seyahatnamesi’nin XVI. yüzyılda yapılmış bir tercümesi: Tercüme-i Tuhfetü’lElbâb ve Nuhbetü’l-A’câb. İstanbul: Okur Akademi.
• Yazar, S. (2019). Nergisî (ö. 1044/1636) ve İshak Hocası Ahmed Efendi (ö. 1120/1708) örnekleminde Osmanlı’da tercüme nazariyesi. Mücahit Kaçar, Ömer Bozkurt (Ed.), Fuat Sezgin Anısına Bilim Tarihine Yeni Bakışlar içinde (s. 245-261). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Yerkazan, H. (2018a). Abdülmecid b. Nasûh’un Tezkîrü’n-Nâsîn fî Tefsîri Sûreti Yâsîn ve Tefsîru Sûreti’lMülk. M. F. Köksal, S. Murad, ve M. İlhan (Ed.), Uluslararası Amasya şairleri bilim şöleni bildiriler kitabı içinde (s. 351–366). Ankara: KIBATEK Yayınları.
• Yerkazan, H. (2018b). Abdülmecîd b. Nasûh et-Tısyevî el-Amâsî (ö. 996/1588) ve ʿArafâtü’l-ʿÂrifîn isimli eseri. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 119-157.