Sibirya Sahası Türk Destanlarında Kadının Yeri ve Bu Bağlamda Eski Türklerin Kadına Bakışı

Year 2019, Volume: 29 Issue: 2, 419 - 434, 31.12.2019

Gülten Bal , Onur Alp Kayabaşı

Abstract

Günümüzde kadın, hâlen varlığını hissettirme ve kendini kanıtlama çabası içerisindedir. Ülkemizde ve dünyada yapılan sosyolojik araştırmalara bakıldığında kadının konumu itibariyle erkeğin çok gerisinde olduğu değerlendirilir. Ancak Türk tarihi, edebiyatı ve kültürü incelendiğinde Eski Türklerde kadının sosyal hayattaki yerinin günümüz kadınlarından çok daha yukarıda olduğu görülür. Eşinin yoldaşı, hayat arkadaşı, çocuklarının anası olan kadın doğurganlığı münasebetiyle hayatın kaynağı durumundaki saygın bir varlık olarak anılır. Bu çalışmada Türklerin ortaya çıktığı ve ana yurdu olarak bilinen Asya kıtasında yer alan; günümüzde Rusya Federasyonu toprakları içerisinde kalan Ural Dağları’ndan Pasifik Okyanusu’na kadar olan alanı kapsayan Sibirya Sahası’nda yaşamış ve hâlen yaşamakta olan halklardan Yakut (Saha), Tuva, Hakas, Şor ve Altay Türklerinin destanlarındaki kadın kavramı destan metinlerinden verilen örnekler aracılığıyla incelenmiştir. İncelenen destan metinlerinde kadının Eski Türklerdeki statüsünün erkekle eşit olduğu hatta daha üst konumda algılandığı, Türklerde cinsiyet ayrımı bulunmadığı ve kadının negatif ayrımcılığa maruz kalmadığı görülmektedir. Türk kadının bulunduğu konum ve statüsü itibariyle hayatın her alanında erkeğin yanında yer almasının, çağdaşları olan diğer dünya halklarıyla kıyaslandığında Eski Türk toplumlarının son derece gelişmiş bir kültür yapısına sahip oldukları sonucunu doğurmaktadır. 

Keywords

Kadın, Sibirya Sahası, Destan, Eski Türkler, Mitoloji

The Place of Woman in Siberian Realm Turkish Legends and the Perception of Ancient Turks in This Regard

Abstract

Today, women are still struggling to feel their existence and prove themselves. According to the research conducted in our country and the World, it has been estimated that women are surpassed by men with regard to their status. Nevertheless, when Turkish history, literature and culture are analyzed, the place of women in social life in Old Turks was far above women today. Women, who were spouses, companions of their husbands, and mothers of their children, were seen as prestigious, as the source of life in reference to fertility. In this study, the concept of women in the legends of Yakut (Saha), Tuva, Hakas, Şor and Altay Turks, who used to live in the Siberian Realm, which ran from Ural Mountains to the Pacific Ocean in the modern Russian Federation, was located in the Asian content, where Turkish people emerged and knew their homeland, will be analyzed with the help of examples from the legend contexts. In the epic texts examined, it is seen that the status of women in the Old Turks is equal to, or even higher than that of men. There is no gender discrimination in the Turks, and women are not exposed to negative discrimination. The fact that Turkish women stood by men in all spheres of life, in terms of their position and status leads us to the conclusion that Old Turkish societies had a highly developed cultural structure when compared to other world peoples who were their contemporaries. 

Keywords

Woman, Siberian Realm, Epic, Old Turks, Mythology

References

• Bayat, Fuzuli. Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012.
• Çimen, Dr. Latife Kabaklı. Türk Töresinde Kadın ve Aile. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2011. Devlet, Nadir. “Federe ve Muhtar Türk Cumhuriyetleri”. Türkler Ansiklopedisi. 20:23-82 Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Dilek, İbrahim. Altay Destanları 3 . Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. İstanbul: Alfa Mitoloji, 2014. Eren, Hasan. “Türklerin Ana Yurdu Sorunu” Türk Dili (2001-II), 600-685.
• Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2018.
• Ergun, Metin. Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Gökdağ, Bilgehan Atsız, ve Kemal Üçüncü. Başlangıcından Günümüze Türk Destanları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
• Gültepe, Necati. Türk Kadın Tarihine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2008.
• Ilgın, Ali. Hakas Destanları II Kara Kuzgun . Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
• Kayabaşı, Onur Alp. “Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Dönemlerinde Mitolojik Unsurlar.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (2016) 78-139.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. “Türk Kültüründe Ateş ve Ocak İyeleri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi (2014/43), 179.
• Naskali, Emine Gürsoy. Altay Destanı Maaday – Kara. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015. Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Özkan, Fatma. Altın Arığ Destanı. Ankara: Bilig Yayınları, 1997.
• Puhov, İnnokentiy Vasilyeviç. Yakut Kahramanlık Destanı Olonho; Genel Tipler. Çeviren Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları, 2015.
• Roux, Jean Paul. Türklerin Tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. Çeviren Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
• Tellioğlu, İbrahim. “İslam Öncesi Türk Toplumunda Kadının Konumu Üzerine.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (2016): 209-224.
• Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi. 1. cilt. Hazırlayan: Sadık Tural. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2001.
• Türk Kültürü El Kitabı. Hazırlayan: Hayati Beşirli. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Umay Ana Tasviri. “Türk Takılarında Umay İnancının İzleri ve Avrasya Kökleri” Erişim: 02 Eylül 2019. https://www.altayli.net/turk-takilarinda-umay-inancinin-izleri-ve-avrasya-kokleri.html.
• Yılmaz, Gülsüm Killi. Hakas Destanları 4 Altın Taycı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Zeyrek, Yunus. Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.