Tarih Yazımı ve Toplumsal Hafıza: 1731 Tarihli “Târîh-i Sefer-i Beç” Örneğinde Bir Tarih İnşası

Year 2024, Volume: 34 Issue: 2, 685 - 721, 13.01.2025

Metin Aydar

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1483803

Abstract

Osmanlı tarih yazımı özellikle siyasi ve askerî gelişmeleri kapsayan geniş bir literatüre sahiptir. Osmanlı tarihinin dönüm noktalarından biri olarak değerlendirilen ve tarih yazımında dikkat çeken 1683 Viyana Seferi’yle ilgili hatırı sayılır miktarda eser kaleme alınmıştır. Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki genişleme hayallerinin sonunu getiren bu kuşatma savaşı hem askerî hem de siyasi açıdan Avrupa tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Çağdaş kaynaklar, bu kuşatmanın sürecini ve sonuçlarını ayrıntılı bir şekilde aktarırken, zaman içinde yazılan farklı tarihî metinler de bu olayın yorumlanmasında ayrı bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, Fransa Milli Kütüphanesi, El Yazmaları Bölümü, Supplément Turc 870 numarada kayıtlı olan ve baştan sona sefer sürecini anlatan Târîh-i Sefer-i Beç başlıklı yazma bu olaya dair nadir ve özgün bilgiler içeren bir kaynaktır. Bu çalışma, Târîh-i Sefer-i Beç’in Viyana kuşatması hakkında yazılan diğer çağdaş kaynaklarla karşılaştırmalı bir incelemesini yaparak eserin olayları anlatma biçimini, kullandığı dil ve içerdiği detayların özgünlüğünü ve literatürdeki yerinin ayrıntılı bir değerlendirmesini yapmayı amaçlamaktadır. Öte yandan olayın üzerinden yaklaşık yarım asır geçtikten sonra yazılmasının, olayın anlamlandırılması ve tarih yazımındaki yerinin yeniden değerlendirilmesi açısından önemli olduğu vurgulanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma, eserin sade dili ve detayları açısından özgün bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bunun yanında, eserin tek nüsha olarak kalmış olmasının ve geniş bir kitleye ulaşamamasının toplumsal hafıza oluşturma potansiyelini sınırladığı ortaya konulmuştur. Sonuç olarak bu eser, olayın tanıkları ve çağdaşları tarafından yazılan diğer metinlerle kıyaslandığında, kuşatmanın öncesinde ve sonrasında yaşanan gelişmelerin toplumsal hafızadaki yerinin tespitini ve bu olayların Osmanlı tarih yazımına etkilerini anlamak açısından kayda değer bir kaynaktır.

Keywords

Tarih Yazımı, Osmanlı Devleti, Avusturya, Fransa Milli Kütüphanesi, Supplément turc 870

Historiography and Social Memory: A History Construction in the Example of “Târîh-i Sefer-i Beç” Dated 1731

Abstract

Ottoman historiography boasts an extensive body of work, particularly on political and military developments. Among these, the 1683 Vienna Campaign holds a pivotal place as a turning point in Ottoman history, marking the end of the empire’s expansion dreams in Europe. This siege is equally significant in European history, influencing military and political landscapes. While contemporary sources detail the campaign’s process and outcomes, later historical texts offer unique interpretations of the event. One such text is the manuscript Târîh-i Sefer-i Beç (History of the Vienna Campaign), preserved in the National Library of France, Supplément Turc 870. This manuscript provides a comprehensive account of the campaign, presenting rare and original insights. This study examines Târîh-i Sefer-i Beç in comparison with other contemporary sources, evaluating its descriptions, language, and unique details, as well as its significance within the historiographical tradition. Written nearly half a century after the campaign, the manuscript offers a fresh perspective, reassessing the event’s place in Ottoman historiography. Its straightforward language and detailed content distinguish it as an important, albeit underappreciated, source. However, its singular copy and limited audience restricted its influence on social memory. Despite this, the work remains invaluable for understanding the broader implications of the Vienna Campaign and its historiographical impact, especially when compared to accounts by contemporaneous witnesses.

Keywords

Historiography, Ottoman Empire, Austria, National Library of France, Supplément turc 870

References

• Anonim, Târîh-i Sefer-i Beç, Paris, Bibliotheque nationale de France, Departement des manuscrits Supplement turc 870. google scholar
• Archiv für Geographie, Historie, Staats- und Kriegskunst. Vol. XIII. hrsg. Joseph Freiherr von Hormayr zu Hortenburg. Wien: Harter 1822. google scholar
• Ateş, Şuayp. 17. Yüzyılın İkinci Yarısına Ait Anonim Bir Tarihçe “Vekâyi-i Viyana” (Transkripsiyon ve Değerlendirme). Yüksek Lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2015. google scholar
• Aydar, Metin. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Kızıl Elma’ya Adanan Bir Ömür. İstanbul: Timaş Akademi, 2023. google scholar
• __________. “Savaş ve Barış Arasında: 1683 Viyana Seferi’ne Giden Süreçte Diplomasi, Dezenformasyon ve Karar Alma” Kadim 7 (Nisan 2024): 21-46. google scholar
• Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Hazırlayan Coşkun Üçok. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1992. google scholar
• Barker, Thomas M. Double Eagle and Crescent: Vienna’s Second Turkish Siege and Its Historical Setting. New York: Albany, State University of New York Press, 1967. google scholar
• Blochet, Edgard. Catalogue des manuscrits turcs, Supplement. Tome II. Paris: Bibliotheque nationale, 1933. google scholar
• Çalışır, M. Fatih. “Ösekli Şeyhî İbrahim Efendi (öl. 1686’dan sonra) ve Tarihçesi”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2022): 269-289. google scholar
• Çolak, Songül. “Patrona İsyanı (28 Eylül 1730): İstanbul Herc ü Merc”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Darbeler içinde, haz. Cevdet Kırpık, Can Deveci ve Tekin Aycan Taşçı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022, 129-148. google scholar
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. Hazırlayan. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. google scholar
• Devlet-i Aliyye Teşrifatçıbaşısı Ahmet Ağa’nın Viyana Kuşatması Günlüğü. Hazırlayan. Richard F. Kreutel, Çeviren. Esat N. Erendor. İstanbul: Aksoy Yayıncılık 1998. google scholar
• Joseph von Hammer. Büyük Osmanlı Tarihi. 10 Cilt. Çeviren. Mümin Çevik ve Erol Kılıç. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1992. google scholar
• Kurat, Akdes Nimet. “Avrupa Arşivleri ve Kütüphanelerinde Tarihimizi İlgilendiren Bazı Vesikalar ve Kaynaklar” III. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (15-20 Kasım 1943) içinde, 661-676. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1948. google scholar
• Levend, Agâh Sırrı. Gazavât-nâmeler veMihaloğlu Ali Bey’in Gazavât-nâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu 1956. google scholar
• Özcan, Abdülkadir. Osmanlı’da Tarih Yazımı ve Kaynak Türleri. İstanbul: Kronik 2020. google scholar
• Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli. III Cilt. Hazırlayan. Abdülkadir Özcan vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013. google scholar
• Ricoeur, Paul. Hafıza, Tarih, Unutuş. Çeviren. M. Emin Özcan. İstanbul: Metis Yayınları, 2012. google scholar
• Stoye, John. Viyana Kuşatması. Çeviren. Derin Türkömer. İstanbul: Doğan Kitap, 2018. google scholar
• Şakul, Kahraman. II. Viyana Kuşatması, Yedi Başlı Ejderin Fendi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021. google scholar
• Türkal, Nazire Karaçay. Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106 / 1654-7 Şubat 1695). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2012. google scholar
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ât-ı Rûz-merre. IV. Cilt. Hazırlayan. Erhan Afyoncu, Editör. Recep Ahıshalı. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017. google scholar
• Üstün, Cevat. 1683 Viyana Seferi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
• Yılmaz, Mehtap. Vekayi’name (Vekayi-i Bec) (Metin ve Değerlendirmesi). Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2006. google scholar
• Yılmaz, Yasir. The Road to Vienna: Habsburg and Ottoman statecraft during the time of Grand Vizier Kara Mustafa Paşa (1676-1683). Doktora tezi, Purdue Üniversitesi, 2015. google scholar
• Britannica. “Jean-Frederic Phelypeaux, count de Maurepas.” Erişim 11 Eylül 2024. google scholar